InfoHub Logo

Sabaqtyń taqyryby: Sózderdiń baılanysý túrlerine jattyǵýlar.
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdiligi: Sózderdiń baılanysý túrleri boıynsha oqýshylardyń biliktilikterin jınaqtaý, bekitý.
Damytýshylyq: Oqýshylardy sózderdiń baılanysý túrlerin ajyrata bilýge úıretý.
Tárbıeliligi: Oqýshylardy tapqyrlyqqa, ushqyr oılylyqqa, belsendilikke, jan-jaqtylyqqa, eńbeksúıgishtikke, adamgershilik qasıetterge baýlý.
Sabaqtyń kórnekiligi: Syzba, test tapsyrmalary, semantıkalyq karta.
Sabaqtyń ádisi: Suraq - jaýap, túsindirý, taldaý, áńgimelesý.

Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý. Oqýshylarmen amandasyp, olardy túgendep, úı tapsyrmasyna daıyndalyp otyrýlaryna eskertemin.
İİ. Úı tapsyrmasyn suraý: Úıge janasý týraly oqý, 264 - jattyǵýdy jazbasha oryndap, taldap kelý berilgen bolatyn. Tapsyrmany 2 - 3 oqýshydan suraımyn. Barlyq oqýshynyń dápterlerinen jattyǵýdyń oryndalysyn tekserip shyǵamyn.
İİİ. Úı tapsyrmasyn qorytý: Oqýshylarmen birige otyryp, janasa baılanysqan sóz tirkesi týraly jınaqtap, qysqasha qorytyndylaımyz.
İV. Sózderdiń baılanysý túrleri týraly jınaqtap, oqýshylardyń bilimderin pysyqtaý. Qazaq tilindegi sózderdiń ózara baılanysý túrleriniń bes túri bar. Olar: qıysý, matasý, meńgerý, qabysý, janasý.

Oqýshylardyń boljamdy jaýaptary bylaı bolý kerek:
1) Bastaýysh pen baıandaýyshtyń jiktik jalǵaýy arqyly bir jaqta jáne 1 - 2 jaqtarda jekeshe, kópshe túrde baılanysýyn qıysý deımiz. İlıas dúkennen júgirip shyqty degen sóılemde İlıas pen shyqty, bastaýysh pen baıandaýysh İİİ jaqta qıysyp tur.
2) İlik septik jalǵaýly sóz ben táýeldik jalǵaýly sózderdiń baılanysý túrin matasý dep ataıdy. Meniń ákem Baýyrjannyń batyrlyǵyn, qamqorlyǵyn aıtyp otyrýshy edi. Osyndaǵy meniń ákem, Baýyrjannyń batyrlyǵy, Baýyrjannyń qamqorlyǵy tirkesteri matasyp tur.
3) Baǵynyńqy syńar men baǵynyńqy syńardaǵy sózdiń ataý men ilikten basqa septik jalǵaýlarynyń bireýi jalǵaný ne shylaýy arqyly baılanysý túrin meńgerý dep ataıdy.
Igilik Qyzyljardan bul joly da renjip qaıtyp edi. Sóılemdegi Qyzyljardan qaıtyp edi meńgerile baılanysyp tur.
4) Sózderdiń qatań oryn tártibi nátıjesinde qatar turý arqyly baılanysý túrin qabysý dep ataıdy.
Otanym desem oıyma
Aıdyn shalqar kól túser...
Osyndaǵy aıdyn, shalqar kól degender berik oryn tártibi arqyly baılanysqan, olardyń ornyn aýystyrsaq, baılanys buzylady.
5) Basyńqy syńar men baǵynyńqy syńardyń oryn tańdamaı, jaqyn da, qashyq ta turýy arqyly baılanysý túrin janasý dep ataıdy.
Bıyl ol mektepti bitiredi. Bul sóılemdegi bıyl (baǵynyńqy) sózi bitiredi (basyńqy) sózimen arasyna sóz salyp ta, ol mektepti bıyl bitiredi bolyp qatar turyp ta baılanysady.

V. Synyptaǵy 16 oqýshyǵa test tapsyrmalaryn taratyp berip, belgiletemin, sodan soń jınap alyp, baǵalaımyn.

VI. Synyptaǵy 3 topqa, ıaǵnı"Alǵyrlar", "Bilgirler", "Zerekter" degen toptarǵa bólemin.
1. Ár qatar ishinde qıysý, matasý, meńgerý, qabysý, janasýlary bar bes - besten maqal - mátel aıtý.
1. Til tas jarady, tas jarmasa... (bas jarady).
2. Bal tamǵan tilden... (ý tamǵan).
3. Taýdy, tasty jel buzar, adamzatty... (sóz buzar).
4. Jaqsy sóz -... (jarym yrys)
5. Qaharly sóz... (qamal buzar)
6. Sheberdiń qoly ortaq, sheshenniń... (tili ortaq).
7. Jaqsy baıqap sóıler, jaman... (shaıqap sóıler).
8. Bas kespek bolsa da,... (til kespek joq).
9. Dálelsiz sóz... (jelmen teń).
10. Til qylyshtan... (ótkir).
11. Pil kótermegendi,... (til kóteredi).
12. Tilden artyq... (qazyna joq).
13. Ana súti boı ósiredi, Ana tili... (oı ósiredi).
14. Jylannyń ýy tisinde, Adamnyń ýy... (tilinde).
15. Eń ashshy da til, eń... (tátti de til).
16. Óner aldy -... (qyzyl til).
17. Aıtylǵan sóz -... (atylǵan oq).
18. Jyly - jyly sóıleseń, jylan... (ininen shyǵady).
19. Basqa pále -... (tilden).
20. Bilim kilti -... (til).
21. Tilge qurmet -... (elge qurmet).

2. Semantıkalyq kartany toltyrý. «Sóılemniń baılanysýy»
3. Kóp núkteniń ornyna qosymshalardy qoıyp, baılanys túrlerin anyqtaý.
Qabysa baılanysqan sózderdin kópshiligi sóılemde.............. orynǵa ıe bolady da, ol orynnan jyljytýǵa kóne bermeıdi.
Qabysýdyń jaı jáne........... túri bar. Dara uǵymdy sózdiń qabysa baılanysýy................. bolady. Mysaly: Aǵash kúrek, eki eshki, móldir sý, jalt qaraý, t. b. Qabysa baılanysqan sóz tirkesiniń baǵynynqy syńary birneshe............... qurylýy múmkin. Muny kúrdeli qabysý deıdi. My¬saly: tórt bólmeli úı.
Sózderdiń baılanysý yńǵaıyna qaraı qabysý tikeleı qabysý jáne............ qabysý bolyp ekige bólinedi.
Tikeleı qabysý. Baǵynyńqy synardaǵy árbir sóz............. syńarmen óz betinshe baılanysýǵa qabiletti bolady. Muny tikeleı qabysý deımiz. Mysaly: Móldir taza aýa (móldir aýa, taza aýa); Uzyn sulý kirpik (uzyn kirpik, sulý kirpik): Aıdalǵan tegis jer (aıdalǵan jer, tegis jer); Toqal sary sıyr (toqal sıyr, sary sıyr), súrlengen kók júgeri (súrlengen júgeri, kók júgeri); Buıralanǵan qoıý qara shash (buıralanǵan shash, qoıý shash, qara shash); Aptyǵyp tez júrý (aptyǵyp júrý, tez júrý).
Satylaı qabysý. Aldymen eki sóz tirkesip bir............ bildiredi de, ózara jigin jazbaı kelesi sózben tirkesedi. Osy tártippen birneshe sózder ulasa ushtasyp........... berýi múmkin. Muny satylaı qabysý deımiz. Mysaly: Bıik ókshe etikti áıel; Úsh qabat úı. Bir tonna kómir; Jeti jyldyq tájirıbe, Úzyn boıly jigit; Qoı kózdi bala; Tez ónetin tuqym; Altyn syrǵaly qyz; Qylqan japyraq aǵash.
Tikeleı kabysý — qabysýdyn jaı túrine, satylaı qabysý — qabysýdyn............. túrine jatady. Tikeleı qabysatyn baǵynyńky syńarlardyń keıde oryndaryn aýystyrýǵa ne arasyna basqa sóz qoıýǵa bolady. Satyly qabysýda olaı emes, mundaǵy................ orny turaqty bo¬lady. Baǵynyqy sóz basyńqy sózben qatar turady. Mysaly: Úsh qabat úı (qabat úsh úı deýge bolmaıdy).

4. Sózjumbaq sheshý. «BAILANYS» sózjumbaǵy.
B A I L A N Y S

5. Oqýlyqpen jumys 266 - jattyǵýdyń ishinen sóz tirkesterin terip jazyp, taldaý.
6. "Táýelsiz eldiń ulanymyn" atty shaǵyn oıtolǵaý jazý, ishinde baılanys túrleri bolý kerek. Jazǵan oıtolǵaýlaryn top bolyp qorǵaıdy.

7. Qorytyndylaý, utqan toptyń múshelerin baǵalaý. Baǵalaý betshelerimen jumystaryn baıqaý, sabaqqa jaqsy qatysqan topty marapattaý, ózge toptardy yntalandyrý.
VII. Úıge tapsyrma: Baılanys túrlerin qaıtalaý, 267 - jattyǵýdy jazyp, taldaý.