Sý - tirshilik kózi
Jarqyn bolashaq
Daryndy balalarǵa arnalǵan jazǵy demalys lageri.
Taqyryby: Sý - tirshilik kózi.
Maqsaty: Sýdyń tabıǵattaǵy jáne adam ómirindegi mańyzy týraly túsinik berý. Únemshildikke tárbıeleý. Qorshaǵan ortany qorǵaýǵa aýany, sýdy lastamaýǵa shaqyrý. Qazaqstandaǵy iri kólder men ózender týraly áńgimeleý.
Logıkalyq oılaý qabiletterin, analız jasaýǵa jáne salystyra otyryp qorytyndy jasaýǵa úıretý.
Otan súıgishtikke, qamqorlyqqa jáne tabıǵatty aıalaı bilýge tárbıeleý.
Qyzyǵýshylyqty oıatý.
Tabıǵattaǵy ár túrli dybystardy tyńdatyp ony ajyratý.
1. Eki topqa bólip, ár top ózderine tabıǵatqa sáıkes at tańdap alý.
Maǵynany taný.
Eki top sý týraly óz oılaryn toptastyryp jazý.
Muǵalim: Sý - tirshilik kózi. Sýsyz ómir súrý múmkin emes. Jer betin tórtten úsh bóligin sý alyp jatyr. Ol – móldir, tússiz. Sýdyń úsh kúıi bolady: suıyq - sý, qatty - muz, gaz - bý. Nól gradýstan tómendegende sý muz bolyp qatady, al qaınaǵanda ol býǵa aınalady. Analaryń kir jýǵanda dalaǵa jaıyp qoıady. Ol keýip ketedi. Nelikten? Sebebi kún sýdy býlandyrady. Kún qatty ystyq, al japyraqtar, ósimdikter nege qýrap ketpeıdi? Sebebi, ol tamyrmen sý soryp, ony býlandyryp jiberedi. Jer betinde sý tushshy jáne ashshy sý bolyp bólinedi. Ashshy sý bul teńiz, muhıt sýlary, al tushshy sý ózen, kól, jer asty sýlary. Jerdegi árbir 100 l sýdyń 98 l tuzdy sý, 2 l tushshy sý eken. Kól sýlarynyń keıbiri ashshy, keıbiri tushshy sýǵa jatady.
Oqýshy: Sýǵa qaı aıdan bastap túsken durys?
Muǵalim: Negizi sýǵa maýsym aıynan bastap túsken jón. Sýǵa shomylatyn jerdi, tazalyǵyn, tereńdigin teksergen jón. Tamaq ishkennen keıin, birden shomylýǵa bolmaıdy. Uzaq shomylyp, sharshap, tońý da durys emes. Keıbir balalar qorshaý belgisi bar jerlerge mán bermeıdi. Sýǵa túskende ata - anańnan, dostaryńnan kóz jazyp qalamyz. Munyń sońy qaıǵyly oqıǵaǵa alyp keledi. Oqys oqıǵa oryn alǵanda, 112 nómirine qońyraý soǵý kerektigin basa aıtqym keledi.
Oqýshy Kólge, shalshyq sýǵa shomylý qaýipti me?
Muǵalim: Árıne, qaýipti. Túrli aýrýlardyń qozdyrǵyshtary bolady. Mysaly, iri qara maldarda bolatyn ish súzegi, saryp aýrýlary bolady.
Oqýshy: Sýda júzip júrgende, aıaq - qolymyz tartylyp qalady. Mundaı jaǵdaıdyń aldyn alýǵa bola ma?
Muǵalim: Sýyq sýǵa shomylmaý kerek. Eger tyrysý baıqalsa, júzýdi toqtatyp, arqamen shalqalaı jatyp, sabyr saqtaǵan jón. Kóp jaǵdaıda balalar qatty qorqyp ketedi. Judyryqty ashyp - jumyp, tarqatý kerek. Sýda uzaq shomylǵanda, aıaq - qol tartylady.
Oqýshy: Al sýyq sý qaýipti me?
Muǵalim: Sýyq sýǵa shomylý úshin adam ábden shynyqqan bolý kerek. Shynyqpaǵan adamnyń aǵzasyna sýyq sý ótetin bolsa, jarty saǵattyń ishinde jaǵdaıy kúrt nasharlaıdy. Sýyq sýdan aman qalǵannyń ózinde jıi - jıi esinen tanyp qalatyn bolady. Negizi sý keshke qaraı salqyndaıdy.
Oqýshy: Sýǵa batqan adamǵa alǵashqy kómek qalaı jasalady?
Muǵalim: Mundaı sátte adamǵa ottegi jetispeıdi. Sol úshin der kezinde qoldan demaldyrý kerek. Sýdan shyqqan adamnyń kıimin beline deıin sheship, tynys alý joldaryn, asqazandy sýdan bosatamyz. Ol úshin tizege otyrǵyzyp, keýde súıeginiń astyńǵy bólimderin yrǵaqpen qysyp, basý kerek. Aýzyn shaı qasyqpen nemese jalpaq temir zatpen ashý qajet. Sosyn aýyzdan - aýyzǵa nemese aýyzdan murynǵa aýa úrleımiz. Betin joǵary qaratyp jatqyzyp, bir qoldy moınynyń astyna jiberip, ekinshi qolymen mańdaıynan basyp, basyn múmkindiginshe shalqaıtamyz. Bas barmaqpen jáne suq saýsaqpen murnyn qatty qysyp, demdi ishke tereń alyp, onyń aýzyna mınýtyna 18 - 20 ret dem salý kerek. Sýdaǵy apattan qorǵanýdyń eń senimdi joly – sýda shomylý erejeleri men qaýipsizdik sharalaryn qatań saqtaý.
Sergitý sáti.
Teńiz tolqıdy – bir!
Teńiz tolqıdy – eki!
Teńiz tolqıdy – úsh!
Teńiz adamy, tynyshtal!
2. Sý týraly maqal - mátelder aıtý.
1. Sýsyz tirshilik joq.
2. Jer – qazyna,
Sý - altyn.
3. Bulaq kórseń kózin ash.
4. Sýly jer - nýly jer.
5. Tamshydan teńiz quralady.
6. Jańbyr jaýsa - jer yrysy,
Batyr týsa – el yrysy.
7. Tirshilik kózi – sý.
3. Sý týraly jumbaqtar jasyrý.
1. Jylt - jylt etken,
Jylǵadan ótken. (Sý)
2. Esh tesikte turmaıdy,
Ol joqta jer qurǵaıdy.
Bul ne? (Sý)
3. Ózi kók kóleńkesi joq. (Kól)
4. Kóp bytyra qorǵasyn,
Kóbeıtken jerdiń oljasyn. (Jańbyr)
4. Tyıym sózder.
1. Otqa sý quıma.
2. Sýyn ishken qudyqqa túkirme.
3. Sýdyń betin ashyq qaldyrma.
4. Túnde sýǵa túspe.
5. Túnde sýǵa barma.
Oqýshylar ózderi daıyndaǵan tyıym sózderin ret - retimen aıtady.
Balalar, biz kúndelikti tamaqta qoldanylatyn kartopta 80 paıyz, almada85 paıyz, sábizde 90 paıyz, balyqta 75 paıyz, qıarda 95 paıyz sý bolady eken.
Adam tabıǵattan sýdy taza kúıinde alady, lastanǵan kúıde qaıtarady. Ózen men kólderge, zaýyt, fabrıka, turǵyn úı-jaılardan sarqyndy sýlar quıylady. Odan ózen men kóldegi balyq pen basqa jándikteri qyrylyp qalady, tipti adamnyń ózi de shomylýǵa qaýipti. Tushshy sý jer betinde az, al biz ony lastaımyz.
Sondyqtan bizdiń elimizde sý qoımalardy qorǵaý týraly arnaıy zań bar. Onda qoldanylǵan sý ózen men kólderge aǵyzylarda mindetti túrde zıandy qospalardan tazartylýy tıis delingen. Sýdy arnaıy qondyrǵylar arqyly tazartylady. Ózen men kól sýlary taza bolýy úshin ony qoqystardan tazartýy kerek. Kúl - qoqysty tastaýǵa bolmaıdy.
Sýdy únemdep qoldaný da sýdy qorǵaýǵa jatady. Atam qazaq aıtpaqshy, «Sýdyń da suraýy bar» dep tegin aıtylmaǵan osydan bolar.
Kórinis: «Taza bulaq» (Ybyraı Altynsarın)
Óleńder
Sý degen – tirshiliktiń nany emes pe?
Sý degen – tabıǵatyń jany emes pe?
Sý joq jerde ómir joq, ol aqıqat,
Kúmis sý qara jerdiń sáni emes pe?!
Sýdyń paıdasy:
Sýsyz tirshilik joq.
Sýdyń zıany:
Sý men órt tilsiz jaý.
Oı tolǵanys:
Eki top osy tárbıe saǵatynan ne túsindi sony toptap jazyp shyǵady. Ony top atynan qorǵaıdy. Ózderi Sý týraly shaǵyn esse jazady.
Qorytyndy:
Sýsyz tirshilik joq. Adam tamaq ishpeı aıdan astam ómir súre alady, al sýsyz úsh kúnge shydaı almaıdy. Sý barlyq ósimdiktermen janýarlardyń aǵzasynyń quramyna kiredi Adamnyń tamaǵyna jáne ishýine 2 - 3 lıtr sý qajet. Myna óleń joldaryn barlyǵymyz hormen aıtaıyq
Tabıǵat... tirshiliksiń tunyp turǵan!
Sen – kúnsiń!
Kóterilgen kúlip qyrdan.
Sen – kólsiń! Sen – orman!
Sen – bulaqsyń!
Adamdy sulýlyqqa qunyqtyrǵan!
Adamzat – bolashaqta beıbit, taza ǵalamsharda ómir súrýi tıis. Demek ǵalamshardyń qaýipsizdigi - bizderdiń qolymyzda!
Ótkizgen: tárbıeshi Togımbaeva B. J.
Sý - tirshilik kózi júkteý
Daryndy balalarǵa arnalǵan jazǵy demalys lageri.
Taqyryby: Sý - tirshilik kózi.
Maqsaty: Sýdyń tabıǵattaǵy jáne adam ómirindegi mańyzy týraly túsinik berý. Únemshildikke tárbıeleý. Qorshaǵan ortany qorǵaýǵa aýany, sýdy lastamaýǵa shaqyrý. Qazaqstandaǵy iri kólder men ózender týraly áńgimeleý.
Logıkalyq oılaý qabiletterin, analız jasaýǵa jáne salystyra otyryp qorytyndy jasaýǵa úıretý.
Otan súıgishtikke, qamqorlyqqa jáne tabıǵatty aıalaı bilýge tárbıeleý.
Qyzyǵýshylyqty oıatý.
Tabıǵattaǵy ár túrli dybystardy tyńdatyp ony ajyratý.
1. Eki topqa bólip, ár top ózderine tabıǵatqa sáıkes at tańdap alý.
Maǵynany taný.
Eki top sý týraly óz oılaryn toptastyryp jazý.
Muǵalim: Sý - tirshilik kózi. Sýsyz ómir súrý múmkin emes. Jer betin tórtten úsh bóligin sý alyp jatyr. Ol – móldir, tússiz. Sýdyń úsh kúıi bolady: suıyq - sý, qatty - muz, gaz - bý. Nól gradýstan tómendegende sý muz bolyp qatady, al qaınaǵanda ol býǵa aınalady. Analaryń kir jýǵanda dalaǵa jaıyp qoıady. Ol keýip ketedi. Nelikten? Sebebi kún sýdy býlandyrady. Kún qatty ystyq, al japyraqtar, ósimdikter nege qýrap ketpeıdi? Sebebi, ol tamyrmen sý soryp, ony býlandyryp jiberedi. Jer betinde sý tushshy jáne ashshy sý bolyp bólinedi. Ashshy sý bul teńiz, muhıt sýlary, al tushshy sý ózen, kól, jer asty sýlary. Jerdegi árbir 100 l sýdyń 98 l tuzdy sý, 2 l tushshy sý eken. Kól sýlarynyń keıbiri ashshy, keıbiri tushshy sýǵa jatady.
Oqýshy: Sýǵa qaı aıdan bastap túsken durys?
Muǵalim: Negizi sýǵa maýsym aıynan bastap túsken jón. Sýǵa shomylatyn jerdi, tazalyǵyn, tereńdigin teksergen jón. Tamaq ishkennen keıin, birden shomylýǵa bolmaıdy. Uzaq shomylyp, sharshap, tońý da durys emes. Keıbir balalar qorshaý belgisi bar jerlerge mán bermeıdi. Sýǵa túskende ata - anańnan, dostaryńnan kóz jazyp qalamyz. Munyń sońy qaıǵyly oqıǵaǵa alyp keledi. Oqys oqıǵa oryn alǵanda, 112 nómirine qońyraý soǵý kerektigin basa aıtqym keledi.
Oqýshy Kólge, shalshyq sýǵa shomylý qaýipti me?
Muǵalim: Árıne, qaýipti. Túrli aýrýlardyń qozdyrǵyshtary bolady. Mysaly, iri qara maldarda bolatyn ish súzegi, saryp aýrýlary bolady.
Oqýshy: Sýda júzip júrgende, aıaq - qolymyz tartylyp qalady. Mundaı jaǵdaıdyń aldyn alýǵa bola ma?
Muǵalim: Sýyq sýǵa shomylmaý kerek. Eger tyrysý baıqalsa, júzýdi toqtatyp, arqamen shalqalaı jatyp, sabyr saqtaǵan jón. Kóp jaǵdaıda balalar qatty qorqyp ketedi. Judyryqty ashyp - jumyp, tarqatý kerek. Sýda uzaq shomylǵanda, aıaq - qol tartylady.
Oqýshy: Al sýyq sý qaýipti me?
Muǵalim: Sýyq sýǵa shomylý úshin adam ábden shynyqqan bolý kerek. Shynyqpaǵan adamnyń aǵzasyna sýyq sý ótetin bolsa, jarty saǵattyń ishinde jaǵdaıy kúrt nasharlaıdy. Sýyq sýdan aman qalǵannyń ózinde jıi - jıi esinen tanyp qalatyn bolady. Negizi sý keshke qaraı salqyndaıdy.
Oqýshy: Sýǵa batqan adamǵa alǵashqy kómek qalaı jasalady?
Muǵalim: Mundaı sátte adamǵa ottegi jetispeıdi. Sol úshin der kezinde qoldan demaldyrý kerek. Sýdan shyqqan adamnyń kıimin beline deıin sheship, tynys alý joldaryn, asqazandy sýdan bosatamyz. Ol úshin tizege otyrǵyzyp, keýde súıeginiń astyńǵy bólimderin yrǵaqpen qysyp, basý kerek. Aýzyn shaı qasyqpen nemese jalpaq temir zatpen ashý qajet. Sosyn aýyzdan - aýyzǵa nemese aýyzdan murynǵa aýa úrleımiz. Betin joǵary qaratyp jatqyzyp, bir qoldy moınynyń astyna jiberip, ekinshi qolymen mańdaıynan basyp, basyn múmkindiginshe shalqaıtamyz. Bas barmaqpen jáne suq saýsaqpen murnyn qatty qysyp, demdi ishke tereń alyp, onyń aýzyna mınýtyna 18 - 20 ret dem salý kerek. Sýdaǵy apattan qorǵanýdyń eń senimdi joly – sýda shomylý erejeleri men qaýipsizdik sharalaryn qatań saqtaý.
Sergitý sáti.
Teńiz tolqıdy – bir!
Teńiz tolqıdy – eki!
Teńiz tolqıdy – úsh!
Teńiz adamy, tynyshtal!
2. Sý týraly maqal - mátelder aıtý.
1. Sýsyz tirshilik joq.
2. Jer – qazyna,
Sý - altyn.
3. Bulaq kórseń kózin ash.
4. Sýly jer - nýly jer.
5. Tamshydan teńiz quralady.
6. Jańbyr jaýsa - jer yrysy,
Batyr týsa – el yrysy.
7. Tirshilik kózi – sý.
3. Sý týraly jumbaqtar jasyrý.
1. Jylt - jylt etken,
Jylǵadan ótken. (Sý)
2. Esh tesikte turmaıdy,
Ol joqta jer qurǵaıdy.
Bul ne? (Sý)
3. Ózi kók kóleńkesi joq. (Kól)
4. Kóp bytyra qorǵasyn,
Kóbeıtken jerdiń oljasyn. (Jańbyr)
4. Tyıym sózder.
1. Otqa sý quıma.
2. Sýyn ishken qudyqqa túkirme.
3. Sýdyń betin ashyq qaldyrma.
4. Túnde sýǵa túspe.
5. Túnde sýǵa barma.
Oqýshylar ózderi daıyndaǵan tyıym sózderin ret - retimen aıtady.
Balalar, biz kúndelikti tamaqta qoldanylatyn kartopta 80 paıyz, almada85 paıyz, sábizde 90 paıyz, balyqta 75 paıyz, qıarda 95 paıyz sý bolady eken.
Adam tabıǵattan sýdy taza kúıinde alady, lastanǵan kúıde qaıtarady. Ózen men kólderge, zaýyt, fabrıka, turǵyn úı-jaılardan sarqyndy sýlar quıylady. Odan ózen men kóldegi balyq pen basqa jándikteri qyrylyp qalady, tipti adamnyń ózi de shomylýǵa qaýipti. Tushshy sý jer betinde az, al biz ony lastaımyz.
Sondyqtan bizdiń elimizde sý qoımalardy qorǵaý týraly arnaıy zań bar. Onda qoldanylǵan sý ózen men kólderge aǵyzylarda mindetti túrde zıandy qospalardan tazartylýy tıis delingen. Sýdy arnaıy qondyrǵylar arqyly tazartylady. Ózen men kól sýlary taza bolýy úshin ony qoqystardan tazartýy kerek. Kúl - qoqysty tastaýǵa bolmaıdy.
Sýdy únemdep qoldaný da sýdy qorǵaýǵa jatady. Atam qazaq aıtpaqshy, «Sýdyń da suraýy bar» dep tegin aıtylmaǵan osydan bolar.
Kórinis: «Taza bulaq» (Ybyraı Altynsarın)
Óleńder
Sý degen – tirshiliktiń nany emes pe?
Sý degen – tabıǵatyń jany emes pe?
Sý joq jerde ómir joq, ol aqıqat,
Kúmis sý qara jerdiń sáni emes pe?!
Sýdyń paıdasy:
Sýsyz tirshilik joq.
Sýdyń zıany:
Sý men órt tilsiz jaý.
Oı tolǵanys:
Eki top osy tárbıe saǵatynan ne túsindi sony toptap jazyp shyǵady. Ony top atynan qorǵaıdy. Ózderi Sý týraly shaǵyn esse jazady.
Qorytyndy:
Sýsyz tirshilik joq. Adam tamaq ishpeı aıdan astam ómir súre alady, al sýsyz úsh kúnge shydaı almaıdy. Sý barlyq ósimdiktermen janýarlardyń aǵzasynyń quramyna kiredi Adamnyń tamaǵyna jáne ishýine 2 - 3 lıtr sý qajet. Myna óleń joldaryn barlyǵymyz hormen aıtaıyq
Tabıǵat... tirshiliksiń tunyp turǵan!
Sen – kúnsiń!
Kóterilgen kúlip qyrdan.
Sen – kólsiń! Sen – orman!
Sen – bulaqsyń!
Adamdy sulýlyqqa qunyqtyrǵan!
Adamzat – bolashaqta beıbit, taza ǵalamsharda ómir súrýi tıis. Demek ǵalamshardyń qaýipsizdigi - bizderdiń qolymyzda!
Ótkizgen: tárbıeshi Togımbaeva B. J.
Sý - tirshilik kózi júkteý
You Might Also Like
