Sýtektiń qasıetteri, alynýy men qoldanylýy
Hımıa páni muǵalimi: Lepesbaeva S. K.
I. Sabaqtyń taqyryby: Sýtektiń qasıetteri, alynýy men qoldanylýy.
İİ. Sabaqtyń maqsaty: Oqýshylarǵa sýttek týraly jalpy sıpattama berý, jer betindegi eń mańyzdy qosylystardyń biri ekenin aıta otyryp, fızıkalyq pen hımıalyq qasıetterin, qoldanylýy men sýtekti alýdyń birneshe tásilderimen tanystyrý. Jańa uǵymdarǵa toqtalý. Oqytý kezinde qoıylǵan talaptardy oryndaý úshin bilimdi odan ári qaraı damytý.
A) damytýshylyq maqsaty: oqýshylardy sanaly oılaý men tájirıbelik jaǵynan damýyn jetildirý. Ózi baqylaǵan tájirıbeden durys qorytyndy jasap, reaksıa teńdeýin jazyp, tıpin anyqtaı bilýi úıretý.
Á) tárbıelik maqsaty: júıeli oılanyp, sanaly túrde jaýap berý úshin hımıa tilinde sóıleı bilýge tárbıeleý. Shyǵarmashylyq deńgeılerin damytý.
İİİ. Sabaqtyń túri: baqylaý, zertteý jáne suraq – jaýap túrinde.
İV. Kerekti reaktıvter men quraldar: D. I. Mendeleevtiń perıodtyq júıesi, turǵy, synaýyq, tuz qyshqyly, myrysh túıirshigi, staqandaǵy sý, Kıpp apparaty.
V. Qoldanylǵan materıaldar: vıdeo kórsetilimder, slaıdtar.
Vİ Sabaq jospary:
1. Uıymdastyrý.
2. Pysyqtaý suraqtary: úı tapsyrmasyn suraý
- Ottektiń jalpy sıpattamasy.
- Ottektiń fızıkalyq qasıetin sıpatta.
- Oksıdter degenimiz ne?
- Myna oksıdterdi: MnO2; MnO3; NO; NO2; Cr2O3; CrO3; CuO; Cu2O; Na2O; P2O3; P2O5; SO2; SO3 halyqaralyq ataýlary boıynsha eki túrli tásilmen atańdar.
- Ottektiń qoldanylýy /O2/, tabıǵattaǵy aınalymyn aıtyp berińder.
- Ottektiń túr ózger ózgerisin ata.
- Janý reaksıasy degenimiz ne?
- Termohımıalyq teńdeý degenimiz ne? Túrlerin ata.
- Reaksıanyń jylý effekti degen ne?
Sabaq barysy:
«Meni tap»
Men sýdyń arǵy tegimin,
Serigimin ottek atty seriniń.
Ejelden eń jeńil gazbyn,
Ottekke qaraǵanda azbyn.
1 paıyz ǵana jer betine taraǵam,
Ǵalamsharda 92 paıyzbyn.
Barmyn gazben kómir, munaıda,
Bolashaqta ózim otyn bola alam.
Sýtektiń D. I. Mendeleev jasaǵan perıodtyq júıedegi orny
Sýtektiń D. I. Mendeleev jasaǵan perıodtyq kestede birinshi orynda tur.
Tańbasy - N /oqylady ash dep/
Salystyrmaly atomdyq massasy - 1, 008 jýyqtap alǵanda 1 teń
Jaı zat kúıinde - N2
Sýtektiń tabıǵattaǵy taralýy men ashylý tarıhy
Sýtektiń sýdaǵy massalyq úlesi - 11%
Jer qyrtysynda sýtektiń massalyq úlesi - 1%
Sýtekti 1776 jyly aǵylshyn ǵalymy G. Kavındısh aldy, sýtekke jaı zat ekenin anyqtap oǵan «gıdrogenıým» dep at bergen fransýz ǵalymy A. Lavýaze boldy.
Tapsyrma: Sáıkestigin taby
Sýtektiń fızıkalyq qasıetteri
• Sýtek — eń jeńil gaz;
(14, 4 ese aýadan jeńil);
• Tússiz, ıissiz, dámsiz gaz;
• t qaınaý = - 252, 6°S, t balqý = - 259, 1°S;
• Jylýótkizgishtigi joǵary;
• Sýda az erıdi;
• Sýtekti 150 atm. qysymynda jasyl tústi balondarda saqtaıdy.
• Aýamen áreketteskende qoparylǵysh gaz túzedi.
Sýtektiń alynýy
Jer betinde sýtek kóp qoldanylatyndyqtan, ony alýdyń túrli tásilderi bar. Ónerkásipte sýtekti alýdyń negizgi ádisi - sýdy turaqty elektr togynyń kómegimen aıyrý bolyp tabylady.
2H2O =2H2+O2
Metannyń sý býymen árekettesýi. Bul reaksıa óte joǵary temperatýrada júredi.
CH4+2H2O=CO2+4H2 --- 165kDj
Bul proseste birden taza sýtek bólinbeıdi, onyń kómirqyshqyl gazben qospasy alynady.
Al zerthanada sýtekti belsendi metaldardan: magnıı, myrysh, temirdi suıytylǵan tuz HCl nemese kúkirt H2SO4 qyshqylymen árekettestirip alýǵa bolady.
Zn+2HCl=ZnCl2+H2
Zn+H2SO4=ZnSO4+H2
Ca+2H2O=Ca(OH) 2+H2
2Na+2H2O=2NaOH+H2
Synaýyqqa jınap alǵan sýtektiń tazalyǵyn tekserý úshin janyp turǵan spırtshamyna aparsa, taza sýtek shabytty túrde reaksıaǵa túsip, «pa» degen dybys shyǵarady. Eger synaýyqta sýtekpen birge ottektiń ne aýanyń qospasy bolsa, ashshy ysqyrǵan dybys shyǵady.
Zerthanada sýtek alý úshin arnaıy apparat qoldanylady, ol apparatty Kıpp apparaty dep ataıdy.
Laboratorıalyq tájirıbe
Tapsyrma: Grafıkalyq dıktant
Sýtektiń hımıalyq qasıetteri
Sýtek molekýlasynyń qurylysy qarapaıym bolǵanymen edáýir berik qosylys. Ol qyzdyrǵanda ottegimen shabytty árekettesip, kóp jylý bóledi. Janý nátıjesinde sý túziledi.
Tolyq nusqasyn júkteý
I. Sabaqtyń taqyryby: Sýtektiń qasıetteri, alynýy men qoldanylýy.
İİ. Sabaqtyń maqsaty: Oqýshylarǵa sýttek týraly jalpy sıpattama berý, jer betindegi eń mańyzdy qosylystardyń biri ekenin aıta otyryp, fızıkalyq pen hımıalyq qasıetterin, qoldanylýy men sýtekti alýdyń birneshe tásilderimen tanystyrý. Jańa uǵymdarǵa toqtalý. Oqytý kezinde qoıylǵan talaptardy oryndaý úshin bilimdi odan ári qaraı damytý.
A) damytýshylyq maqsaty: oqýshylardy sanaly oılaý men tájirıbelik jaǵynan damýyn jetildirý. Ózi baqylaǵan tájirıbeden durys qorytyndy jasap, reaksıa teńdeýin jazyp, tıpin anyqtaı bilýi úıretý.
Á) tárbıelik maqsaty: júıeli oılanyp, sanaly túrde jaýap berý úshin hımıa tilinde sóıleı bilýge tárbıeleý. Shyǵarmashylyq deńgeılerin damytý.
İİİ. Sabaqtyń túri: baqylaý, zertteý jáne suraq – jaýap túrinde.
İV. Kerekti reaktıvter men quraldar: D. I. Mendeleevtiń perıodtyq júıesi, turǵy, synaýyq, tuz qyshqyly, myrysh túıirshigi, staqandaǵy sý, Kıpp apparaty.
V. Qoldanylǵan materıaldar: vıdeo kórsetilimder, slaıdtar.
Vİ Sabaq jospary:
1. Uıymdastyrý.
2. Pysyqtaý suraqtary: úı tapsyrmasyn suraý
- Ottektiń jalpy sıpattamasy.
- Ottektiń fızıkalyq qasıetin sıpatta.
- Oksıdter degenimiz ne?
- Myna oksıdterdi: MnO2; MnO3; NO; NO2; Cr2O3; CrO3; CuO; Cu2O; Na2O; P2O3; P2O5; SO2; SO3 halyqaralyq ataýlary boıynsha eki túrli tásilmen atańdar.
- Ottektiń qoldanylýy /O2/, tabıǵattaǵy aınalymyn aıtyp berińder.
- Ottektiń túr ózger ózgerisin ata.
- Janý reaksıasy degenimiz ne?
- Termohımıalyq teńdeý degenimiz ne? Túrlerin ata.
- Reaksıanyń jylý effekti degen ne?
Sabaq barysy:
«Meni tap»
Men sýdyń arǵy tegimin,
Serigimin ottek atty seriniń.
Ejelden eń jeńil gazbyn,
Ottekke qaraǵanda azbyn.
1 paıyz ǵana jer betine taraǵam,
Ǵalamsharda 92 paıyzbyn.
Barmyn gazben kómir, munaıda,
Bolashaqta ózim otyn bola alam.
Sýtektiń D. I. Mendeleev jasaǵan perıodtyq júıedegi orny
Sýtektiń D. I. Mendeleev jasaǵan perıodtyq kestede birinshi orynda tur.
Tańbasy - N /oqylady ash dep/
Salystyrmaly atomdyq massasy - 1, 008 jýyqtap alǵanda 1 teń
Jaı zat kúıinde - N2
Sýtektiń tabıǵattaǵy taralýy men ashylý tarıhy
Sýtektiń sýdaǵy massalyq úlesi - 11%
Jer qyrtysynda sýtektiń massalyq úlesi - 1%
Sýtekti 1776 jyly aǵylshyn ǵalymy G. Kavındısh aldy, sýtekke jaı zat ekenin anyqtap oǵan «gıdrogenıým» dep at bergen fransýz ǵalymy A. Lavýaze boldy.
Tapsyrma: Sáıkestigin taby
Sýtektiń fızıkalyq qasıetteri
• Sýtek — eń jeńil gaz;
(14, 4 ese aýadan jeńil);
• Tússiz, ıissiz, dámsiz gaz;
• t qaınaý = - 252, 6°S, t balqý = - 259, 1°S;
• Jylýótkizgishtigi joǵary;
• Sýda az erıdi;
• Sýtekti 150 atm. qysymynda jasyl tústi balondarda saqtaıdy.
• Aýamen áreketteskende qoparylǵysh gaz túzedi.
Sýtektiń alynýy
Jer betinde sýtek kóp qoldanylatyndyqtan, ony alýdyń túrli tásilderi bar. Ónerkásipte sýtekti alýdyń negizgi ádisi - sýdy turaqty elektr togynyń kómegimen aıyrý bolyp tabylady.
2H2O =2H2+O2
Metannyń sý býymen árekettesýi. Bul reaksıa óte joǵary temperatýrada júredi.
CH4+2H2O=CO2+4H2 --- 165kDj
Bul proseste birden taza sýtek bólinbeıdi, onyń kómirqyshqyl gazben qospasy alynady.
Al zerthanada sýtekti belsendi metaldardan: magnıı, myrysh, temirdi suıytylǵan tuz HCl nemese kúkirt H2SO4 qyshqylymen árekettestirip alýǵa bolady.
Zn+2HCl=ZnCl2+H2
Zn+H2SO4=ZnSO4+H2
Ca+2H2O=Ca(OH) 2+H2
2Na+2H2O=2NaOH+H2
Synaýyqqa jınap alǵan sýtektiń tazalyǵyn tekserý úshin janyp turǵan spırtshamyna aparsa, taza sýtek shabytty túrde reaksıaǵa túsip, «pa» degen dybys shyǵarady. Eger synaýyqta sýtekpen birge ottektiń ne aýanyń qospasy bolsa, ashshy ysqyrǵan dybys shyǵady.
Zerthanada sýtek alý úshin arnaıy apparat qoldanylady, ol apparatty Kıpp apparaty dep ataıdy.
Laboratorıalyq tájirıbe
Tapsyrma: Grafıkalyq dıktant
Sýtektiń hımıalyq qasıetteri
Sýtek molekýlasynyń qurylysy qarapaıym bolǵanymen edáýir berik qosylys. Ol qyzdyrǵanda ottegimen shabytty árekettesip, kóp jylý bóledi. Janý nátıjesinde sý túziledi.
Tolyq nusqasyn júkteý
You Might Also Like
