Sútqorektilerdiń kóbeıýi jáne damýy. Urpaqtaryna qamqorlyq jasaýy
Páni: Bıologıa
Sabaqtyń taqyryby: Sútqorektilerdiń kóbeıýi jáne damýy. Urpaqtaryna qamqorlyq jasaýy. Jyldyq tirshilik sıkli jáne maýsymdyq qubylystary.
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: Oqýlyqtaǵy mátindi oqytý, mazmunyn meńgertý. Ańdar men maldardy ajyrata alyp, úı haıýanattaryna ne jatatynyn bildirý. Olardyń sútqorektiler atalý sebebin uǵyndyrý. Úı janýarlary men ańdar arasyndaǵy baılanysty baıqatý. Damytýshylyq: Ańdar men janýarlar, úı haıýanattary paıdasyn uǵynyp, tólderin ataı bilý. Til, oılaý, este saqtaý qabiletterin damytý. Tárbıelik: Janýarlardyń mańyzyn túsinip, olarǵa degen jaǵymdy kózqaras qalyptastyrý. Úı janýarlary men úı haıýanattaryna kútim jasaýǵa baýlý, eńbek súıgishtikke tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: Dástúrli sabaq
Sabaqtyń tıpi: Aralas sabaq
Sabaqtyń ádisi: Túsindirme
Kórnekiligi: slaıdtar, ınteraktıvti taqta, vıdeo rolık, syzba, sýret.
Sabaqtyń barysy:
I. Uıymdastyrý kezeńi
1. Oqýshylarmen sálemdesý, túgeldeý.
2. Oqýshy nazaryn sabaqqa aýdarý.
II. Úı tapsyrmasyn tekserý
Sútqorektiler klasy nemese ańdar. Klastyń jalpy sıpattamasy.
III. Úı tapsyrmasyn bekitý
a) suraq - jaýap
1) Qazirgi kezde sútqorektilerdiń qansha túri belgili?
2) Sútqorektilerdi zertteıtin ǵylym salasy?
3) Sútqorektiler qandaı tabıǵı orta jaǵdaılarynda tirshilik
etedi?
4) Klass nelikten sútqorektiler dep atalady?
«BBÚ» syzba ádisi
Bilemin Bilgim keledi Úırendim
IV. Jańa sabaq.
Sútqorektiler - dara jynysty. Olar ishteı uryqtanady. Uryq analyq jynys múshesi - jatyrda damyp jetiledi. Jatyrdyń qabyrǵasynda uryq pen analyq aǵzanyń arasynda arnaıy múshe «uryq joldasy» (plasenta) paıda bolǵan. Ol zat almasýdy rettep otyrady. Ony maldyń shýy dep te ataıdy. Sondyqtan joǵary satydaǵy sútqorektilerdi «uryqjoldastylar» dep ataıdy. Jatyrdyń qabyrǵasynda uryqtyń damyp jetilýi, sútqorektilerdiń jeke túrlerine baılanysty túrli merzimdi qamtıdy. Mysaly, úıqoıannyń býaz bolý merzimi bir aı. Jabaıy qoıan - 45 - 51 kún, buǵylar - 8 - 9 aı, jylqy - 10 aı, túıe 12 - 13 aıda tóldeıdi.
Uryq ishi sýǵa toly amnıonmen qorshalǵan. Sonyń arqasynda uryq analyq ishinde qandaı jer bolsa da durys birqalypty damıdy. Uryqtyń damýy tek qana uryq ornynyń paıda bolýyna emes, onyń organızminiń uzaq ýaqyt uryqty ishinde saqtaýyna beıimdelýinde bolyp otyr. Ananyń ishinde uryq uzaq ýaqyt jatqanda, uryqtyń barlyq músheleri jetilip qalyptasady.
Keıbir sútqorektilerdiń balalary týa sala óz betimen júrip aıaqtanyp ketedi, al keıbirleriniki soqyr jáne járdemsiz bolyp týady.
Barlyq janýarlarda anasy sútinen qorektendirip, analarynyń qamqorlyǵynda bolady. Júıke júıeleriniń jaqsy jetilýine baılanysty balalaryna qamqorlyq jasaý sútqorektilerde jaqsy jetilgen.
Ár túrli orta jaǵdaılarynda tirshilik etýine baılanysty sútqorektilerdi birneshe ekologıalyq toptarǵa bóledi:
Qurlyqta mekendeıtin sútqorektiler - Antarktıdadan basqa qurlyqtarda keńinen taralǵan jáne kóptegen túrlerdi qamtıdy. Olar ashyq jerlerde, buta men aǵash arasynda, keıde aǵash basynda kezdesedi. Ashyq jerlerde sarshunaqtar, sýyrlar, qosaıaqtar mekendeıdi.
Jer astynda tirshilik etetin sútqorektilerge kórtyshqandar, soqyrtyshqandar, qaltaly kórtyshqandar jatady. Olar tirshiliginiń kóp bóligin jer astyndaǵy inderinde ótkizedi.
Sýda tirshilik etetin sútqorektilerdiń tirshiligi tikeleı sýly ortaǵa baılanysty. Oǵan qundyzdar, jupartyshqandar, ondatrlar, kıtter jatady.
Ushatyn sútqorektilerge qolqanattylar(jarqanattar) jatady. Óte uzyn 2 - 5 saýsaqtarynyń arasynda, denesiniń eki qaptalynda juqa terili jarǵaǵy bolady. Olar jarǵaqty qanattyń kómegimen aýada óte jyldam ushady.
V. Jańa sabaqty bekitý
a)«Bortty jýrnal»ádisi
Júk jýrnaly
Boljam Jańa aqparat
Taqyryp boıynsha burynnan ne bilemin? Bul týraly ne bilýim kerek? Bul týraly endi ne bildim? Qandaı mańyzdy sátterdi men endi anyqtadym?
á)« İzdeý uıymy»
Eki oqýshyǵa jeke konvert beriledi. Konvert ishinde eki janýardyń sýreti bar. Osy janýardyń múshelerin durys qurastyryp, janýardyń atyn, qurylysyn, mańyzyn aıtady. b)«Jubyn tap»
Eki baǵanda turǵan sózderdiń jubyn tabý
Qurlyqty mekendeıdi--------------Qundyz, kıt, ondatr
Jer astynda tirshilik etedi-------Sýyr, sarshunaq
Sýda tirshilik etedi------------------Kórtyshqan, soqyrtyshqan
Vİ. Baǵalaý
Vİİ. Úıge tapsyrma berý
Sútqorektilerdiń kóbeıýi jáne damýy. Urpaqtaryna qamqorlyq jasaýy. Jyldyq tirshilik sıkli jáne maýsymdyq qubylystary.
Sabaqtyń taqyryby: Sútqorektilerdiń kóbeıýi jáne damýy. Urpaqtaryna qamqorlyq jasaýy. Jyldyq tirshilik sıkli jáne maýsymdyq qubylystary.
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: Oqýlyqtaǵy mátindi oqytý, mazmunyn meńgertý. Ańdar men maldardy ajyrata alyp, úı haıýanattaryna ne jatatynyn bildirý. Olardyń sútqorektiler atalý sebebin uǵyndyrý. Úı janýarlary men ańdar arasyndaǵy baılanysty baıqatý. Damytýshylyq: Ańdar men janýarlar, úı haıýanattary paıdasyn uǵynyp, tólderin ataı bilý. Til, oılaý, este saqtaý qabiletterin damytý. Tárbıelik: Janýarlardyń mańyzyn túsinip, olarǵa degen jaǵymdy kózqaras qalyptastyrý. Úı janýarlary men úı haıýanattaryna kútim jasaýǵa baýlý, eńbek súıgishtikke tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: Dástúrli sabaq
Sabaqtyń tıpi: Aralas sabaq
Sabaqtyń ádisi: Túsindirme
Kórnekiligi: slaıdtar, ınteraktıvti taqta, vıdeo rolık, syzba, sýret.
Sabaqtyń barysy:
I. Uıymdastyrý kezeńi
1. Oqýshylarmen sálemdesý, túgeldeý.
2. Oqýshy nazaryn sabaqqa aýdarý.
II. Úı tapsyrmasyn tekserý
Sútqorektiler klasy nemese ańdar. Klastyń jalpy sıpattamasy.
III. Úı tapsyrmasyn bekitý
a) suraq - jaýap
1) Qazirgi kezde sútqorektilerdiń qansha túri belgili?
2) Sútqorektilerdi zertteıtin ǵylym salasy?
3) Sútqorektiler qandaı tabıǵı orta jaǵdaılarynda tirshilik
etedi?
4) Klass nelikten sútqorektiler dep atalady?
«BBÚ» syzba ádisi
Bilemin Bilgim keledi Úırendim
IV. Jańa sabaq.
Sútqorektiler - dara jynysty. Olar ishteı uryqtanady. Uryq analyq jynys múshesi - jatyrda damyp jetiledi. Jatyrdyń qabyrǵasynda uryq pen analyq aǵzanyń arasynda arnaıy múshe «uryq joldasy» (plasenta) paıda bolǵan. Ol zat almasýdy rettep otyrady. Ony maldyń shýy dep te ataıdy. Sondyqtan joǵary satydaǵy sútqorektilerdi «uryqjoldastylar» dep ataıdy. Jatyrdyń qabyrǵasynda uryqtyń damyp jetilýi, sútqorektilerdiń jeke túrlerine baılanysty túrli merzimdi qamtıdy. Mysaly, úıqoıannyń býaz bolý merzimi bir aı. Jabaıy qoıan - 45 - 51 kún, buǵylar - 8 - 9 aı, jylqy - 10 aı, túıe 12 - 13 aıda tóldeıdi.
Uryq ishi sýǵa toly amnıonmen qorshalǵan. Sonyń arqasynda uryq analyq ishinde qandaı jer bolsa da durys birqalypty damıdy. Uryqtyń damýy tek qana uryq ornynyń paıda bolýyna emes, onyń organızminiń uzaq ýaqyt uryqty ishinde saqtaýyna beıimdelýinde bolyp otyr. Ananyń ishinde uryq uzaq ýaqyt jatqanda, uryqtyń barlyq músheleri jetilip qalyptasady.
Keıbir sútqorektilerdiń balalary týa sala óz betimen júrip aıaqtanyp ketedi, al keıbirleriniki soqyr jáne járdemsiz bolyp týady.
Barlyq janýarlarda anasy sútinen qorektendirip, analarynyń qamqorlyǵynda bolady. Júıke júıeleriniń jaqsy jetilýine baılanysty balalaryna qamqorlyq jasaý sútqorektilerde jaqsy jetilgen.
Ár túrli orta jaǵdaılarynda tirshilik etýine baılanysty sútqorektilerdi birneshe ekologıalyq toptarǵa bóledi:
Qurlyqta mekendeıtin sútqorektiler - Antarktıdadan basqa qurlyqtarda keńinen taralǵan jáne kóptegen túrlerdi qamtıdy. Olar ashyq jerlerde, buta men aǵash arasynda, keıde aǵash basynda kezdesedi. Ashyq jerlerde sarshunaqtar, sýyrlar, qosaıaqtar mekendeıdi.
Jer astynda tirshilik etetin sútqorektilerge kórtyshqandar, soqyrtyshqandar, qaltaly kórtyshqandar jatady. Olar tirshiliginiń kóp bóligin jer astyndaǵy inderinde ótkizedi.
Sýda tirshilik etetin sútqorektilerdiń tirshiligi tikeleı sýly ortaǵa baılanysty. Oǵan qundyzdar, jupartyshqandar, ondatrlar, kıtter jatady.
Ushatyn sútqorektilerge qolqanattylar(jarqanattar) jatady. Óte uzyn 2 - 5 saýsaqtarynyń arasynda, denesiniń eki qaptalynda juqa terili jarǵaǵy bolady. Olar jarǵaqty qanattyń kómegimen aýada óte jyldam ushady.
V. Jańa sabaqty bekitý
a)«Bortty jýrnal»ádisi
Júk jýrnaly
Boljam Jańa aqparat
Taqyryp boıynsha burynnan ne bilemin? Bul týraly ne bilýim kerek? Bul týraly endi ne bildim? Qandaı mańyzdy sátterdi men endi anyqtadym?
á)« İzdeý uıymy»
Eki oqýshyǵa jeke konvert beriledi. Konvert ishinde eki janýardyń sýreti bar. Osy janýardyń múshelerin durys qurastyryp, janýardyń atyn, qurylysyn, mańyzyn aıtady. b)«Jubyn tap»
Eki baǵanda turǵan sózderdiń jubyn tabý
Qurlyqty mekendeıdi--------------Qundyz, kıt, ondatr
Jer astynda tirshilik etedi-------Sýyr, sarshunaq
Sýda tirshilik etedi------------------Kórtyshqan, soqyrtyshqan
Vİ. Baǵalaý
Vİİ. Úıge tapsyrma berý
Sútqorektilerdiń kóbeıýi jáne damýy. Urpaqtaryna qamqorlyq jasaýy. Jyldyq tirshilik sıkli jáne maýsymdyq qubylystary.
You Might Also Like
-
Shyǵarmańdy jurt oqysa aıyp pa?Rahmet aıtam qabyldaǵan "saıtqa"!Plagıatorlardan alla ózi saqtasyn,Jolyn taýyp jibermesin ǵaıypqa.
