InfoHub Logo

Jaratylystaný 5 synyp
Sabaqtyń taqyryby: Tabıǵatty ǵylymı turǵydan taný ádisteri
Sabaqtyń maqsaty: Oqýshylarǵa adamdardyń qorshaǵan orta tabıǵatyn tanyp bilýi týraly jáne qandaı ádisterdi qoldana otyryp tabıǵatty oqyp úırengeni týraly túsinik, maǵlumat berý.
Bilimdiligi: Ejelgi kezeńderdiń ózinde - aq adamdar tabıǵattyń belgili bir maýsymdarǵa baılanysty ózgeretindigi týraly oqýshylarǵa túsinik qalyptastyrý
Damytýshylyǵy: Tabıǵatty ǵylymı turǵydan adamdardyń qorshaǵan orta tabıǵatyn baqylaǵany, tájirıbe jasap tanyp bilýin oqýshylarǵa túsindirý.
Tárbıeligi: Oqýshylarǵa adamdardyń qorshaǵan orta tabıǵatyn tanyp bilýi týraly jáne qandaı ádisterdi qoldana otyryp ómir súrýiniń erekshelikterin túsindire otyryp, tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: Jańa sabaq.
Sabaqtyń ádisi: Suraq - jaýap, áńgime - dáris
Sabaqtyń kórnekiligi: karta, plakattar, atlas

Sabaqtyń barysy:
. I. Uıymdastyrý
II. Úı tapsyrmasyn suraý
III. Jańa sabaq
IV. Bekitý
V. Úıge tapsyrma
VI. Baǵalaý

İ. Uıymdastyrý bólimi
Sálemdesý, oqýshylardy túgendep sabaqqa daıyndyǵyn tekserý.
II. Úı tapsyrmasyn suraý

III. Jańa sabaq
Tabıǵatty ǵylymı turǵydan taný ádisteri.
Ejelgi kezeńderdiń ózinde - aq adamdar tabıǵattyń belgili bir maýsymdarǵa baılanysty ózgeretindigin baıqaǵan. Tabıǵatty oqyp úırenýdiń birneshe ádisteri bar.
Birinshisi - baqylaý.
Baqylaýdyń nátıjesinde aýyl sharýashylyq jumystarynyń mezgilin anyqtaǵan, olardy arnaıy aspap quraldary arqyly iske asyryp otyrǵan.

Ekinshi ádisi tájirıbe jasaý ádisi. Bul ádisti zerthanada jasaıdy. Adam tájirıbe jasaı otyryp, tabıǵattyń qubylystaryn qoldan jasaı da alady. Mysalǵa: qyzdyrý, sýytý, t. b.
Kelesi ádiske ólsheý jatady. Ólsheý arqyly adamdar kóptegen denelerdiń kólemin, aýdanyn, araqashyqtyǵyn anyqtaıdy. Jerdiń aýdany, kúnnen jáne aıdan ara qashyqtyǵy, taýdyń bıiktigi, teńizderdiń, muhıttardyń tereńdigi týraly t. b. bilgen.

Osylaı adamdar tabıǵatty baqylaý tájirıbe jasaý, ólsheý arqyly úırengen. Osy ádisterdiń barlyǵy adamdardyń tabıǵatty tanyp bilýine áserin tıgizdi. Tabıǵat týraly bilim arnaıy zertteý ádisterin qoldaný arqyly jınaqtalady. Tabıǵatty zertteý ádisteriniń ishinen keń taraǵan úsh ǵylymı ádisti atap ótýge bolady. Olar: baqylaý, eksperıment jáne teorıalyq zertteý ádisteri.

Tabıǵat qubylystarynyń zańdylyqtaryn ashý úshin ǵalymdar logıkalyq oı qorytý amaldaryn ret - retimen paıdalanady. Áýeli olar baqylaý arqyly derekter jınaıdy. Jańa derekterdi burynnan belgili derektermen salystyryp, olardyń arasynda sebep - saldarlyq baılanystar bar ma? Degen negizgi suraqqa jaýap izdeıdi. Naızaǵaıdyń paıda bolýy týraly shynaıy ǵylymı boljamdy V. Franklın (1706 - 1790jj) usyndy. Onyń boljamy boıynsha naızaǵaı – ár túrli zarádtalǵan bulttardyń arasyndaǵy nemese bult pen Jerdiń arasyndaǵy asa qýatty elektr elektr ushqyny. Ondaı ushqyn ár túrli elektrlengen (zarádtalǵan) denelerdiń aralarynda baıqalady.

Astronomıalyq baqylaý úshin de ár túrli quraldar men aspaptar qoldanylady. Astronomıadaǵy eń negizgi zertteý quraly – teleskop. Onyń járdemimen jaqyn turǵan aspan deneleriniń (Aıdyń, Kún júıesindegi planetalardyń jáne olardyń serikteriniń) betki denelerin kórýge bolady. Teleskoptyń arqasynda kózge kórinbeıtin basqa da aspan denelerin baqylap, ǵylymı derekter jınaqtalady.

IV. Jańa sabaqty bekitý
1. Adamdar tabıǵaty qandaı ádister qoldana otyryp úırendi.
2. Baqylaý qalaı júrgiziledi?
3. Tájirıbe jasaý degenimiz ne?
4. Ólsheý arqyly ne bilemiz?

V. Qorytyndylaý, baǵalaý.
Vİ. Úıge tapsyrma berý.
Úıge: Tabıǵatty ǵylymı turǵydan taný ádisteri