Tabıǵı ortanyń sapasy jáne lastanýy
9 synyp
Sabaqtyń taqyryby: Tabıǵı ortanyń sapasy jáne lastanýy
Sabaqtyń maqsaty: Oqýshylarǵa tabıǵı ortanyń qazirgi ekologıalyq jaǵdaıymen sapasy týraly bilim berý. Olardyń adamnyń tabıǵat resýrstaryn ıgerýdegi jibergen qatelikteri, lastaǵysh zattardyń paıda bolý prosesteri, tabıǵı jáne jasandy lastaný kózderi men olardyń túrleri týraly túsinikterin qalyptastyrý.
Bilimdilik: Tabıǵı ortanyń qazirgi ekologıalyq jaǵdaıy men sapasy týraly bilim berýde, aýa, sý, topyraqtyń lastanýy, tabıǵı jáne lastaný kózderi. Lastaǵysh zattardy jikteý.
Damytýshylyq: Qorshaǵan ortanyń hımıalyq lastanýy. Hımıalyq ýly zattar, zıandy gazdar, ýly zattardyń hımıalyq quramy týraly alǵashqy túsinikter. Tabıǵı ortanyń radıoaktıvti zattarmen lastanýy. Radıasıalyq týraly alǵashqy túsinik.
Tárbıelik: Toptasyp jumys isteýge, uıymshyldyqqa, belsendilikke, jaýapkershilikke, iskerlikke, shyǵarmashylyqqa tárbıeleý. Týǵan tabıǵatty qorǵaı bilýge tárbıeleý.
Mindetteri:
1. Mazmunǵa baılanysty:
Qorshaǵan ortanyń sapasyn jáne lastanýynyń saldaryn meńgerip, olardy qorǵaý sharalaryn úırenedi.
2. Syn turǵysynan oılaýdy damytý.
Oqýshylar óz pikirlerin sezimnen shyqqan óleńder, erkin jazý strategıalary
arqyly jetkizedi.
3. Toptyq jumys:
Zertteıdi, anyqtaıdy, taldaıdy, túsindiredi, qorytyndylaıdy.
Kórnekiligi: Interaktıvti taqta, slaıdtar, deńgeılik tapsyrmalar, túrli tústi sýretter, shemalar.
Túri: İskerlik pen daǵdyny qalyptastyrý.
Ádis: Suraq - jaýap, baıandaý, jeke, toptyq jumys, jańa tehnologıalyq ádister,
test jumysy.
Sabaqtyń jospary:
1. Uıymdastyrý bólimi - 1 mın.
2. Oqýshylardyń qyzyǵýshylyǵyn oıatý satysy. Oqýshylardyń ekologıalyq bilimderin jınaqtaý men jańa sabaqqa daıyndaý - 6 mın.
3. Maǵynany taný. Jańa materıaldy uǵyný - 15 mın.
4. Muǵalimniń baqylaýymen oqýshylardyń ózdigimen tapsyrmalardy oryndaýy jáne
shyǵarmashylyq izdenisin damytý - 15mın.
5. Oryndalǵan tapsyrmalardyń nátıjelerin júıeleý jáne jalpylaý - 3mın.
6. Sabaqtyń qorytyndysy jáne úı tapsyrmasynyń qoıylýy - 5 mın.
Sabaqtyń júrý barysy.
I. Uıymdastyrý bólimi:
Sabaqqa qoıylatyn talaptar:
1. Shyǵarmashylyq jumysqa ushqyrlyqtary.
2. Suraqqa dál jáne naqty jaýap berý.
3. Sóıleý sheberligin arttyrý.
Oqýshylarmen sálemdesý. Oqýshylardyń sabaqqa daıyndyǵy jáne oqý bólmesiniń daıyndyǵy tekseriledi
Ekran: «2030 jylǵy Qazaqstan aýasy taza, móldir sýly, jasyl jelekti elge aınalýǵa tıis. Óndiris qaldyqtary men radıasıa budan bylaı úılerimiz ben baqtarymyzǵa enbeıtin bolady. Bizdiń balalarymyz ben balalarymyzdyń balalary kinaratsyz jaǵdaıda tolyqqandy ómir súretin bolady»
(N. Nazarbaev. Qazaqstan - 2030)
2. Oqýshylardyń qyzyǵýshylyǵyn oıatý
(oqý is - áreketiniń motıvızasıasy)
Muǵalimniń kirispe sózi:
Eı, zamandas! Eń aldymen dosyńdy uq,
Dosyń jer, sý, móldir aýa, ósimdik
Ala júrip osylardyń syılyǵyn
Osylardy qorlaý degen ne sumdyq
Jer eshkimge jazbaıdy dep aryzdy,
Baryń sarqyp ala berý paryz ba?
Joq zamandas ár urpaqqa týǵan jer
Ne berse de beretini qaryzǵa
- dep babamyz jyrlaǵandaı búgingi kúnniń ózekti máseleleriniń biri bolyp otyrǵan ekologıa máselesi. Sonymen oqýshylar
1. Ekologıa degenimiz ne? Ekologıa uǵymyn engizgen kim?
2. Ekologıalyq mınımým zańy degen ne?
3. Tózimdilik zańy degen ne?
4. Popýlásıa degen ne?
5. Bıosenoz, bıotop, bıogeosenoz uǵymdaryn túsindir.
(Ótken materıal boıynsha oqýshylardyń bilimin tekserý. Oı qozǵaý)
Muǵalim: Jer ǵalamshary – keme, al adamzat – onyń sholýshysy. Keme apatqa ushyrasa, adamzatta apatqa ushyraıdy. Sondyqtan adamzatty aman saqtaý úshin birinshi Jer ǵalamsharyn, sondaǵy tabıǵatty saqtaýymyz kerek. Tabıǵat adamsyz ómir súre alady, al adam tabıǵatsyz ómir súrýi múmkin emes.
- Oqýshylar qazir men myna 3 túrli tústi usynǵaly otyrmyn. Osy úsh túrli
tústi qorshaǵan ortaǵa baılanystyryp otyryp sóıletińder.
(qyzyl, sary, jasyl túster)
- Oqýshylar úsh túske taldaý jasaı otyryp, túıinin taqtaǵa jazady.
3. Maǵynany taný. Jańa materıaldy baıandaý.
Muǵalim: Mine biz búgin ne jóninde áńgimelesetinimizdi anyqtadyq. Sóıtip, búgingi
sabaǵymyzdyń taqyryby:
Tabıǵı ortanyń sapasy jáne lastanýy
Sabaqtyń jospary:
1. Tabıǵı ortasynyń sapasy.
2. Radıasıalyq lastaný
3. Hımıalyq lastaný
4. Bıologıalyq lastaný
5. Aýrý túrleri, Atyraý ekologıasy
(jańa materıal ekran arqyly kesteler, túrli tústi sýrettermen baıandalady)
4. Muǵalimniń baqylaýymen oqýshylardyń ózdigimen tapsyrmalardy oryndaýy jáne shyǵarmashylyq izdenisin damytý
Muǵalim: Oqýshylar búgingi aıtylǵan nárselerdi túıindeý úshin tómendegideı test
tapsyrmalaryna jaýap berýleriń kerek:
(ekrannan tapsyrmalar kórinedi)
1. Ekologıa qandaı ǵylym?
A) Óli jáne tiri tabıǵattyń arasyndaǵy baılanysty zertteıtin ǵylym.
Á) Qorshaǵan orta jaǵdaıy týraly ǵylym
B) Tiri aǵzalardyń ózara baılanysyn zertteıtin ǵylym
V) Bıosferadaǵy ózgeristi zertteıtin ǵylym
2.«Ekologıa» termınin usynǵan ǵalym.
A) Tenslı
Á) Múller
B) Gekkel
V) Seversov
3. Qorshaǵan orta sapasy nemen baǵalanady?
A) Adamnyń is - áreketimen
Á) Adamnyń tabıǵatty súıetindigimen
B) Adam densaýlyǵymen
V) Tabıǵat tazalyǵymen
4. Ortany lastaýshy zattar
A) Radıoaktıvtik, bıologıalyq, elektromagnıttik sáýleler
Á) Hımıalyq, bıologıalyq
B) Bıologıalyq, hımıalyq, radıoaktıvtik
V) Bıologıalyq
5. Qazirgi kezde aýany ǵana lastaıtyn ýly zattardyń neshe túri belgili?
A) 150 túri
Á) 150 - den astam túri
B) 200 túri
V) 140 - tan astam túri
6. Radıoasıalyq lastanýǵa sebep bolatyn zattar
A) Hımıalyq elementterden bólinetin zıandy sáýleler
Á) Hımıalyq zattar
B) Shań - tozańdar
V) Bakterıalar
7. Radıoaktıvtik zattardyń áserinen bolatyn aýrýlar
A) Sáýlelik aýrý, aqqan aýrýy
Á) Sáýlelik aýrý, aqqan aýrýy, qaterli isik aýrýy
B) Tumaý, ókpe aýrýy
V) Qaterli isik aýrýy
8. Hımıalyq lastaǵyshtarǵa jatatyn zattar
A) Aerozolder, hımıalyq zattar, aýyr metaldar, pestısıdter
Á) Radıoaktıvti nýklıdter
B) Radıoaktıvti qaldyqtar
V) Bakterıalar, mıkrobtar, qurttar
9. Bıologıalyq lastaǵyshtar
A) Bakterıalar, mıkrobtar, parazıtter, qurttar
Á) Elektromagnıttik sáýleler
B) Pestısıdter
V) Shirindi qaldyqtar
10. Sý, aýa, topyraq sapasyn tómendetedi
A) Qatty, suıyq, sıntetıkalyq, gaz kúıindegi zattar
Á) Floranyń azaıýy
B) Tabıǵat faktorlary
V) Faýnanyń azaıýy
11. Organızmderdiń kún men túnniń uzaqtyǵyna jaýap qaıtaryp anyqtaı bilý qabileti
A) Fotoperıodızm
Á) Bıologıalyq saǵat
B) Bıologıalyq yrǵaq
V) Maýsymdyq ózgeristerge beıimdelý
12. Bıosferany ózgertetin qýatty faktor
A) Adam
Á) Ǵylymı - tehnıkalyq progres
B) Janýarlar
V) Mıkroorganızmder
Muǵalim: Kelesi tapsyrmamyz deńgeılik tapsyrmalar túrinde ótpekshi
(ekrannan tapsyrmalar kórinedi)
Baǵalaý krıterııi:
İ Deńgeı
1. Óndiristik qaldyqtarmen turmystyq qaldyqtardyń bir - birinen aıyrmashylyǵy bar ma?
2. 1 gektar orman alqaby 1 jylda 18 mln m3 aýany kómirqyshqyl gazy men shańnan tazartady, al 40 gektar orman alqaby 5 jylda qansha aýany tazartady?
Jaýap: Jaýaby: 3600 mln m3 ( 18∙5)∙40=90∙40=3600mln.
3. Qorshaǵan ortanyń jaǵdaılarymen tanysa otyryp, abıotıkalyq faktorlardy bir, al bıotıkalyq faktorlardyń astyn eki syzyqpen syz.
A. Qystaǵy qardyń qalyńdyǵy
Á. Kóktemgi jaryqtyń uzaqtyǵy
B. Ylǵaly az jazdyń kúnderi
V. Qasqyrdyń sırek kezdesýi
G. Qalyń orman
D. Parazıtti býnaq deneler
E. Jyrtqysh qus
J. Túlkiniń kóp bolýy
Z. Ormanda sporttyq keshen bolýy
K. Hımıalyq óndiris áserinen aýanyń lastanýy
İİ Deńgeı
1. Qorshaǵan ortanyń sapasy qandaı bolýy kerek? Tabıǵı orta ne sebepten
lastanady?
2. Qalada 150 myń adam turady. Bıiktigi ortasha 1 aǵash 3 adamdy ottegimen qamtamasyz etedi. Aǵashtardyń qorektený aýdany 12 sharshy metr. Qala halqyn tolyq ottegimen qamtamasyz etý úshin qalada qansha aǵash ósirý kerek jáne ol aǵashtar qandaı aýdanǵa (ga) egilmek?
3. 1 m3 qala aýasynyń quramynda 5000 mıkrob bolsa, budan 9 ese az 1m3 orman aýasynda qansha mıkrob bolady?
İİİ Deńgeı
1. Bizdiń respýblıkamyzda óndiristik óńdeý joldary bar ma?
2. Aýanyń radıoaktıvti lastaný degenimiz ne? Radıoaktıvti lastaný neden bolady?
3. Atyraý ekologıasy
«Oı tolǵaý strategıasy» oı tolǵanys.
Muǵalim: Oqýshylar «Jer - Ananyń jan aıqaıyn estip otyryp, oǵan kómekke qol sozbaý – perzenttik paryzymyzǵa syn, qane, kómekke kim umytylady?»- dep oqýshylarǵa tómendegideı tapsyrmalar beriledi:
İ tapsyrma « Kaspıı nesimen qymbat» sezimnen shyqqan óleń.
İİ tapsyrma « Sýret boıynsha sóıleý»
İİİ tapsyrma « Qudiretti Jer – Ana» adam saǵan tabynǵan.
Muǵalim: Al endi oı sergitý sátin «Ekologıalyq marafon» túrinde ótkizeıik
1. Abaı Qunanbaevty ekolog dep aıtýǵa bola ma? Eger bolsa dáleldeńder
2. Qazaq halqy qandaı ańdar men qustardy kıeli dep sanaǵan?
3. Qazaqstandaǵy eń alǵashqy ekologıalyq qozǵalys qalaı ataldy? Onyń uıymdastyrýshysy kim?
Muǵalim: Oqýshylar kelesi tapsyrmamyz shyǵarmashylyq izdenis túrinde ótpekshi, aldyn ala berilgen tapsyrmalar boıynsha « Erkin jazý» strategıasy boıynsha júrmekshi. (Oqýshynyń shyǵarmashylyq jumysy, esse jazý )
1 tapsyrma Kaspıı jaǵalaýyn qorǵaý.
2 tapsyrma Aralym - arym.
3 tapsyrma Adamzattyń ǵalamdyq problemasy.
5. Oryndalǵan tapsyrmalardyń nátıjelerin júıeleý jáne jalpylaý.
Muǵalim: Oqýshylar, búgin osy ár túrli berilgen tapsyrmalardy oryndaý
arqyly sizderdiń tabıǵı ortanyń sapasy jáne lastanýy týraly
bilimderińizdi tereńdettińizder.
6. Sabaqtyń qorytyndysy jáne úı tapsyrmasynyń qoıylýy.
Muǵalim: Oqýshylar, toqsan aýyz sózdiń, tobyqtaı túıini bar degendeı búgingi sabaǵymyzdy osy sýretti kestemen qorytyndylaıyq
(toptastyrý jumysymen qorytyndylanady)
Al endi úı tapsyrmasyn jazyp alyńyzdar,§ 59. Tabıǵı ortanyń lastanýy jáne sapasy taqyrybymen tanysý. Sonymen qatar qorshaǵan ortanyń hımıalyq, bıologıalyq, radıasıalyq lastanýynyń sebebi jáne olardyń qorǵaý sharalary týraly referat jazyp, konferensıa ótkizýge daıyndalý.
Úı tapsyrmasyn oryndaýǵa baılanysty suraqtar bolsa, anyqtap alýlaryńyzdy suraımyn.
Muǵalim: Búgingi sabaǵymyzdy aǵamyz Muqaǵalı Maqataevtyń óleń jolymen aıaqtaǵym kelip tur:
Áı tabıǵat, shebersiń - aý shebersiń,
Kórmegendi kórsetersiń berersiń.
Ulan-ǵaıyr bulaǵyńdy mise etpeı,
Ashkózdengen adamdarǵa ne dersiń.
Aıyń – anaý, kúniń - anaý, jer - mynaý
Aý, adamdar, jetpeı jatyr endi ne?
Asyraıdy ol seni, meni, eldi de!
Osymen búgingi sabaǵymyzdy aıaqtaımyz.
Sabaqqa belsendi qatysqandaryńyzǵa kóp rahmet.
Sabaqtyń taqyryby: Tabıǵı ortanyń sapasy jáne lastanýy
Sabaqtyń maqsaty: Oqýshylarǵa tabıǵı ortanyń qazirgi ekologıalyq jaǵdaıymen sapasy týraly bilim berý. Olardyń adamnyń tabıǵat resýrstaryn ıgerýdegi jibergen qatelikteri, lastaǵysh zattardyń paıda bolý prosesteri, tabıǵı jáne jasandy lastaný kózderi men olardyń túrleri týraly túsinikterin qalyptastyrý.
Bilimdilik: Tabıǵı ortanyń qazirgi ekologıalyq jaǵdaıy men sapasy týraly bilim berýde, aýa, sý, topyraqtyń lastanýy, tabıǵı jáne lastaný kózderi. Lastaǵysh zattardy jikteý.
Damytýshylyq: Qorshaǵan ortanyń hımıalyq lastanýy. Hımıalyq ýly zattar, zıandy gazdar, ýly zattardyń hımıalyq quramy týraly alǵashqy túsinikter. Tabıǵı ortanyń radıoaktıvti zattarmen lastanýy. Radıasıalyq týraly alǵashqy túsinik.
Tárbıelik: Toptasyp jumys isteýge, uıymshyldyqqa, belsendilikke, jaýapkershilikke, iskerlikke, shyǵarmashylyqqa tárbıeleý. Týǵan tabıǵatty qorǵaı bilýge tárbıeleý.
Mindetteri:
1. Mazmunǵa baılanysty:
Qorshaǵan ortanyń sapasyn jáne lastanýynyń saldaryn meńgerip, olardy qorǵaý sharalaryn úırenedi.
2. Syn turǵysynan oılaýdy damytý.
Oqýshylar óz pikirlerin sezimnen shyqqan óleńder, erkin jazý strategıalary
arqyly jetkizedi.
3. Toptyq jumys:
Zertteıdi, anyqtaıdy, taldaıdy, túsindiredi, qorytyndylaıdy.
Kórnekiligi: Interaktıvti taqta, slaıdtar, deńgeılik tapsyrmalar, túrli tústi sýretter, shemalar.
Túri: İskerlik pen daǵdyny qalyptastyrý.
Ádis: Suraq - jaýap, baıandaý, jeke, toptyq jumys, jańa tehnologıalyq ádister,
test jumysy.
Sabaqtyń jospary:
1. Uıymdastyrý bólimi - 1 mın.
2. Oqýshylardyń qyzyǵýshylyǵyn oıatý satysy. Oqýshylardyń ekologıalyq bilimderin jınaqtaý men jańa sabaqqa daıyndaý - 6 mın.
3. Maǵynany taný. Jańa materıaldy uǵyný - 15 mın.
4. Muǵalimniń baqylaýymen oqýshylardyń ózdigimen tapsyrmalardy oryndaýy jáne
shyǵarmashylyq izdenisin damytý - 15mın.
5. Oryndalǵan tapsyrmalardyń nátıjelerin júıeleý jáne jalpylaý - 3mın.
6. Sabaqtyń qorytyndysy jáne úı tapsyrmasynyń qoıylýy - 5 mın.
Sabaqtyń júrý barysy.
I. Uıymdastyrý bólimi:
Sabaqqa qoıylatyn talaptar:
1. Shyǵarmashylyq jumysqa ushqyrlyqtary.
2. Suraqqa dál jáne naqty jaýap berý.
3. Sóıleý sheberligin arttyrý.
Oqýshylarmen sálemdesý. Oqýshylardyń sabaqqa daıyndyǵy jáne oqý bólmesiniń daıyndyǵy tekseriledi
Ekran: «2030 jylǵy Qazaqstan aýasy taza, móldir sýly, jasyl jelekti elge aınalýǵa tıis. Óndiris qaldyqtary men radıasıa budan bylaı úılerimiz ben baqtarymyzǵa enbeıtin bolady. Bizdiń balalarymyz ben balalarymyzdyń balalary kinaratsyz jaǵdaıda tolyqqandy ómir súretin bolady»
(N. Nazarbaev. Qazaqstan - 2030)
2. Oqýshylardyń qyzyǵýshylyǵyn oıatý
(oqý is - áreketiniń motıvızasıasy)
Muǵalimniń kirispe sózi:
Eı, zamandas! Eń aldymen dosyńdy uq,
Dosyń jer, sý, móldir aýa, ósimdik
Ala júrip osylardyń syılyǵyn
Osylardy qorlaý degen ne sumdyq
Jer eshkimge jazbaıdy dep aryzdy,
Baryń sarqyp ala berý paryz ba?
Joq zamandas ár urpaqqa týǵan jer
Ne berse de beretini qaryzǵa
- dep babamyz jyrlaǵandaı búgingi kúnniń ózekti máseleleriniń biri bolyp otyrǵan ekologıa máselesi. Sonymen oqýshylar
1. Ekologıa degenimiz ne? Ekologıa uǵymyn engizgen kim?
2. Ekologıalyq mınımým zańy degen ne?
3. Tózimdilik zańy degen ne?
4. Popýlásıa degen ne?
5. Bıosenoz, bıotop, bıogeosenoz uǵymdaryn túsindir.
(Ótken materıal boıynsha oqýshylardyń bilimin tekserý. Oı qozǵaý)
Muǵalim: Jer ǵalamshary – keme, al adamzat – onyń sholýshysy. Keme apatqa ushyrasa, adamzatta apatqa ushyraıdy. Sondyqtan adamzatty aman saqtaý úshin birinshi Jer ǵalamsharyn, sondaǵy tabıǵatty saqtaýymyz kerek. Tabıǵat adamsyz ómir súre alady, al adam tabıǵatsyz ómir súrýi múmkin emes.
- Oqýshylar qazir men myna 3 túrli tústi usynǵaly otyrmyn. Osy úsh túrli
tústi qorshaǵan ortaǵa baılanystyryp otyryp sóıletińder.
(qyzyl, sary, jasyl túster)
- Oqýshylar úsh túske taldaý jasaı otyryp, túıinin taqtaǵa jazady.
3. Maǵynany taný. Jańa materıaldy baıandaý.
Muǵalim: Mine biz búgin ne jóninde áńgimelesetinimizdi anyqtadyq. Sóıtip, búgingi
sabaǵymyzdyń taqyryby:
Tabıǵı ortanyń sapasy jáne lastanýy
Sabaqtyń jospary:
1. Tabıǵı ortasynyń sapasy.
2. Radıasıalyq lastaný
3. Hımıalyq lastaný
4. Bıologıalyq lastaný
5. Aýrý túrleri, Atyraý ekologıasy
(jańa materıal ekran arqyly kesteler, túrli tústi sýrettermen baıandalady)
4. Muǵalimniń baqylaýymen oqýshylardyń ózdigimen tapsyrmalardy oryndaýy jáne shyǵarmashylyq izdenisin damytý
Muǵalim: Oqýshylar búgingi aıtylǵan nárselerdi túıindeý úshin tómendegideı test
tapsyrmalaryna jaýap berýleriń kerek:
(ekrannan tapsyrmalar kórinedi)
1. Ekologıa qandaı ǵylym?
A) Óli jáne tiri tabıǵattyń arasyndaǵy baılanysty zertteıtin ǵylym.
Á) Qorshaǵan orta jaǵdaıy týraly ǵylym
B) Tiri aǵzalardyń ózara baılanysyn zertteıtin ǵylym
V) Bıosferadaǵy ózgeristi zertteıtin ǵylym
2.«Ekologıa» termınin usynǵan ǵalym.
A) Tenslı
Á) Múller
B) Gekkel
V) Seversov
3. Qorshaǵan orta sapasy nemen baǵalanady?
A) Adamnyń is - áreketimen
Á) Adamnyń tabıǵatty súıetindigimen
B) Adam densaýlyǵymen
V) Tabıǵat tazalyǵymen
4. Ortany lastaýshy zattar
A) Radıoaktıvtik, bıologıalyq, elektromagnıttik sáýleler
Á) Hımıalyq, bıologıalyq
B) Bıologıalyq, hımıalyq, radıoaktıvtik
V) Bıologıalyq
5. Qazirgi kezde aýany ǵana lastaıtyn ýly zattardyń neshe túri belgili?
A) 150 túri
Á) 150 - den astam túri
B) 200 túri
V) 140 - tan astam túri
6. Radıoasıalyq lastanýǵa sebep bolatyn zattar
A) Hımıalyq elementterden bólinetin zıandy sáýleler
Á) Hımıalyq zattar
B) Shań - tozańdar
V) Bakterıalar
7. Radıoaktıvtik zattardyń áserinen bolatyn aýrýlar
A) Sáýlelik aýrý, aqqan aýrýy
Á) Sáýlelik aýrý, aqqan aýrýy, qaterli isik aýrýy
B) Tumaý, ókpe aýrýy
V) Qaterli isik aýrýy
8. Hımıalyq lastaǵyshtarǵa jatatyn zattar
A) Aerozolder, hımıalyq zattar, aýyr metaldar, pestısıdter
Á) Radıoaktıvti nýklıdter
B) Radıoaktıvti qaldyqtar
V) Bakterıalar, mıkrobtar, qurttar
9. Bıologıalyq lastaǵyshtar
A) Bakterıalar, mıkrobtar, parazıtter, qurttar
Á) Elektromagnıttik sáýleler
B) Pestısıdter
V) Shirindi qaldyqtar
10. Sý, aýa, topyraq sapasyn tómendetedi
A) Qatty, suıyq, sıntetıkalyq, gaz kúıindegi zattar
Á) Floranyń azaıýy
B) Tabıǵat faktorlary
V) Faýnanyń azaıýy
11. Organızmderdiń kún men túnniń uzaqtyǵyna jaýap qaıtaryp anyqtaı bilý qabileti
A) Fotoperıodızm
Á) Bıologıalyq saǵat
B) Bıologıalyq yrǵaq
V) Maýsymdyq ózgeristerge beıimdelý
12. Bıosferany ózgertetin qýatty faktor
A) Adam
Á) Ǵylymı - tehnıkalyq progres
B) Janýarlar
V) Mıkroorganızmder
Muǵalim: Kelesi tapsyrmamyz deńgeılik tapsyrmalar túrinde ótpekshi
(ekrannan tapsyrmalar kórinedi)
Baǵalaý krıterııi:
İ Deńgeı
1. Óndiristik qaldyqtarmen turmystyq qaldyqtardyń bir - birinen aıyrmashylyǵy bar ma?
2. 1 gektar orman alqaby 1 jylda 18 mln m3 aýany kómirqyshqyl gazy men shańnan tazartady, al 40 gektar orman alqaby 5 jylda qansha aýany tazartady?
Jaýap: Jaýaby: 3600 mln m3 ( 18∙5)∙40=90∙40=3600mln.
3. Qorshaǵan ortanyń jaǵdaılarymen tanysa otyryp, abıotıkalyq faktorlardy bir, al bıotıkalyq faktorlardyń astyn eki syzyqpen syz.
A. Qystaǵy qardyń qalyńdyǵy
Á. Kóktemgi jaryqtyń uzaqtyǵy
B. Ylǵaly az jazdyń kúnderi
V. Qasqyrdyń sırek kezdesýi
G. Qalyń orman
D. Parazıtti býnaq deneler
E. Jyrtqysh qus
J. Túlkiniń kóp bolýy
Z. Ormanda sporttyq keshen bolýy
K. Hımıalyq óndiris áserinen aýanyń lastanýy
İİ Deńgeı
1. Qorshaǵan ortanyń sapasy qandaı bolýy kerek? Tabıǵı orta ne sebepten
lastanady?
2. Qalada 150 myń adam turady. Bıiktigi ortasha 1 aǵash 3 adamdy ottegimen qamtamasyz etedi. Aǵashtardyń qorektený aýdany 12 sharshy metr. Qala halqyn tolyq ottegimen qamtamasyz etý úshin qalada qansha aǵash ósirý kerek jáne ol aǵashtar qandaı aýdanǵa (ga) egilmek?
3. 1 m3 qala aýasynyń quramynda 5000 mıkrob bolsa, budan 9 ese az 1m3 orman aýasynda qansha mıkrob bolady?
İİİ Deńgeı
1. Bizdiń respýblıkamyzda óndiristik óńdeý joldary bar ma?
2. Aýanyń radıoaktıvti lastaný degenimiz ne? Radıoaktıvti lastaný neden bolady?
3. Atyraý ekologıasy
«Oı tolǵaý strategıasy» oı tolǵanys.
Muǵalim: Oqýshylar «Jer - Ananyń jan aıqaıyn estip otyryp, oǵan kómekke qol sozbaý – perzenttik paryzymyzǵa syn, qane, kómekke kim umytylady?»- dep oqýshylarǵa tómendegideı tapsyrmalar beriledi:
İ tapsyrma « Kaspıı nesimen qymbat» sezimnen shyqqan óleń.
İİ tapsyrma « Sýret boıynsha sóıleý»
İİİ tapsyrma « Qudiretti Jer – Ana» adam saǵan tabynǵan.
Muǵalim: Al endi oı sergitý sátin «Ekologıalyq marafon» túrinde ótkizeıik
1. Abaı Qunanbaevty ekolog dep aıtýǵa bola ma? Eger bolsa dáleldeńder
2. Qazaq halqy qandaı ańdar men qustardy kıeli dep sanaǵan?
3. Qazaqstandaǵy eń alǵashqy ekologıalyq qozǵalys qalaı ataldy? Onyń uıymdastyrýshysy kim?
Muǵalim: Oqýshylar kelesi tapsyrmamyz shyǵarmashylyq izdenis túrinde ótpekshi, aldyn ala berilgen tapsyrmalar boıynsha « Erkin jazý» strategıasy boıynsha júrmekshi. (Oqýshynyń shyǵarmashylyq jumysy, esse jazý )
1 tapsyrma Kaspıı jaǵalaýyn qorǵaý.
2 tapsyrma Aralym - arym.
3 tapsyrma Adamzattyń ǵalamdyq problemasy.
5. Oryndalǵan tapsyrmalardyń nátıjelerin júıeleý jáne jalpylaý.
Muǵalim: Oqýshylar, búgin osy ár túrli berilgen tapsyrmalardy oryndaý
arqyly sizderdiń tabıǵı ortanyń sapasy jáne lastanýy týraly
bilimderińizdi tereńdettińizder.
6. Sabaqtyń qorytyndysy jáne úı tapsyrmasynyń qoıylýy.
Muǵalim: Oqýshylar, toqsan aýyz sózdiń, tobyqtaı túıini bar degendeı búgingi sabaǵymyzdy osy sýretti kestemen qorytyndylaıyq
(toptastyrý jumysymen qorytyndylanady)
Al endi úı tapsyrmasyn jazyp alyńyzdar,§ 59. Tabıǵı ortanyń lastanýy jáne sapasy taqyrybymen tanysý. Sonymen qatar qorshaǵan ortanyń hımıalyq, bıologıalyq, radıasıalyq lastanýynyń sebebi jáne olardyń qorǵaý sharalary týraly referat jazyp, konferensıa ótkizýge daıyndalý.
Úı tapsyrmasyn oryndaýǵa baılanysty suraqtar bolsa, anyqtap alýlaryńyzdy suraımyn.
Muǵalim: Búgingi sabaǵymyzdy aǵamyz Muqaǵalı Maqataevtyń óleń jolymen aıaqtaǵym kelip tur:
Áı tabıǵat, shebersiń - aý shebersiń,
Kórmegendi kórsetersiń berersiń.
Ulan-ǵaıyr bulaǵyńdy mise etpeı,
Ashkózdengen adamdarǵa ne dersiń.
Aıyń – anaý, kúniń - anaý, jer - mynaý
Aý, adamdar, jetpeı jatyr endi ne?
Asyraıdy ol seni, meni, eldi de!
Osymen búgingi sabaǵymyzdy aıaqtaımyz.
Sabaqqa belsendi qatysqandaryńyzǵa kóp rahmet.
You Might Also Like
