Taǵdyry tarıh - tal besik
Taǵdyry tarıh - tal besik
Maqsaty: Oqýshylardy halqymyzdyń rýhanı baılyǵyn ıgerýge, ulttyq ozyq dástúrden úlgi alýǵa baýlý.
Tárbıelik: Halqymyzdyń salt – dástúr mádenıetin, ózindik úlgi – ónegesin balalar boıyna sińirý. Kóshpeli ǵumyr keshken babalarymyzdan qalǵan qasıetti besiktiń bala ómirine paıdalylyǵyn uǵyndyrý.
Kórnekiligi: Plakattar, qýyrshaq, bala jatatyn besik jáne onyń jabdyqtary, qap, jeti túrli kıim, magnıtofon, proektter.
Barysy:
Júrgizýshi: Besik – kóshpeli ǵumyr keshken babalarymyzdan qalǵan qasıetti mura. Qazaqta «El bolamyn deseń, besigińdi túze» degen ulaǵatty marjan sózder bar. Olar tegin aıtylmaǵan.
Besik – ulttyq ónerimizdiń týyndysy, saltymyzdyń jurnaǵy, ulttyq tárbıe quraly. Kóship – qonǵan halqymyzdyń ǵasyrlar boıy tájirıbesinen týyndaǵan, ýaqyt zaman synynan súrinbeı ótken kıeli besiktiń ózindik ereksheligi, turmysqa beıimdiligi, bala ómirine paıdalylyǵy orasan zor.
Besiktiń eń qarapaıym túri qaıyń, tal, taǵy basqa ońaı ıiletin ári jeńil aǵashtan jasalady. Besiktiń quramy 15 bólikten turady.
Bólikteri ınteraktıvti taqtadan kórsetiledi.
Olar: Bir bel aǵash, eki bógen, tórt jaqtaý, tórt shabaq, eki sabaý, eki jorǵadan turady. Halyq durys bólenip, besik kórgen balanyń deni saý, tárbıesi túzý bolady deıdi. Sondyqtan balany besikke bóleýdiń máni óte úlken.
Kúı: «Otyrar sońy»
1 – oqýshy: Toı degende demeı me?
Domalaıdy qý bastar.
Aıtshy biraq janym - aý
Ulan asyr bul ne toı?
2 – oqýshy: Qarap alshy inim,
Aınalańa búgin.
Umytylmas máńgi,
Osy týǵan úıiń.
3 – oqýshy: Baqyt qusy qonǵan,
Qutty toılar bolǵan.
Atań atan soıǵan,
Osy altyn ordań.
4 – oqýshy: Kindik qany tamǵan,
Anań jórgek jaıǵan.
Osy ystyq uıań
Oty shalqyp janǵan.
Kórinis
Aqsaqaldy qarıa keledi. Oınap júrgen balalar jamyraı júgiredi.
Balalar: Assalaýmaǵaleıkým, ata!
Ataı: Ýaǵaleıkým, assalam! Toılaryń toıǵa ulassyn! Toılaryń qutty bolsyn!
Balalar: Aıtqanyńyz kelsin.
Ataı: Balany ákelińizder, at qoıyp bereıin.
Abaı, Jambyl, Sákendeı,
Aqyn bolar ma ekensiń?
Qajymuqan atańdaı,
Batyr bolar ma ekensiń?
Qurmanǵazy, Dınadaı
Kúıshi bolar ma ekensiń?
Myń buralyp Sharadaı
Bıshi bolar ma ekensiń?
Taǵy saǵan ne deıin?
Úmitime seneıin.
Eliń súıer el bolshy,
Ústem bolsyn mereıiń.
Seniń atyń Ertýǵan
«Seniń atyń Ertýǵan» - dep qulaǵyna úsh ret aıqaılaıdy.
Seniń atyń Ertýǵan,
Barsha jurtqa málim.
Berdiń baqyt atyn,
Sen de adamsyń endi.
Án: « Ata dástúrleri»
Júrgizýshi: Ádette jańa týǵan náresteniń kindigi bir aptanyń ishinde túsedi. Balanyń kindigi túsken kúnnen bastap besikke bóleıdi. Náresteni besikke bóleıtin kúni kórshi – qolań, aǵaıyn – týma, abysyn – ajyndar jınalyp, mal soıyp, «Besik shashý» beriledi.
1 – oqýshy: Besikti ortaǵa ilip qoıyp, besik alastatylady. Adyraspan, hosh ıisti ósimdikter nemese kóseýdi shoqqa salyp qyzdyryp alyp besiktiń úsh jerinen tútin shyǵaryp qarıdy.
Alas, alas, ıesi keldi pále qash,
Alas, alas, báleden alas.
Kózime jamannyń kózine alas,
Tili jamannyń tileginen alas, - dep alastaıdy.
2 – oqýshy: Besikke náresteni bóleý úshin, kerekti jabdyqtaryn kórsete otyryp aýyldyń úlken ájesi besikke salady. Jórgek, jastyq, qol baý, aıaq baý, túbek, shúmek.
Balany besikke salmas buryn túbekten tyshtyrma ótkizedi, ıaǵnı tátti – dámdilerdi taratady. 3 - 4 tyshtyrma alǵan soń qalǵany shashý etip shashylady. Bólep bolǵan soń, 7 túrli kıim jabylady, onyń biri qap. Bul uıqysy qalyń bolsyn degen qonaqtyń yrymy.
3 – oqýshy: Balany besikke salý. Besik – qasıetti, kıeli, qutty múlik, sábıdiń altyn uıasy bolyp eseptelinedi. Jańa týǵan balany besikke salý da halqymyz úshin eleýli dástúrdiń biri. Besikke salý joly úlken, eldegi tárbıeli, ónegeli ájelerge tapsyrylady. Ol besikti otpen alastap, tyshtyrma jasap alyp, balany besikke salady, ıaǵnı kádeli syı beriledi. Osyndaı qýanysh ústinde «Besik jyry» aıtylady.
Aıyr qalpaq kıisip,
Aqyryp jaýǵa tıisip.
Batyr bolar ma ekensiń?
Barmaqtaryń maıysyp,
Túrli oıý oıysyp,
Sheber bolar ma ekensiń?
Tańdaılaryń taqyldap,
Sózińdi jurt maquldap,
Sheshen bolar ma ekensiń?
4 – oqýshy: Qoıǵa erte saılap,
Basyna úki baılap.
Jat alańsyz aýnap,
Aq besikke áıbat.
5 – oqýshy: Aq besikke seniń,
Alǵash tıdi beliń.
Ketpesteı bolyp keıin,
Uıyqtady besik
Jel qaıyqsha terbep.
6 – oqýshy: Jigit bolyp ós jyldam,
Ómirge jassyń sen kerek.
Besigiń balǵyn tolǵan nur,
Uıyqta bóbek jas qazaq.
7 – oqýshy: Perzentim dep alańdap,
Otan uly anań bar.
Orman, taýyń, kóliń bar,
Ulan baıtaq dalań bar.
Hormen: Ana sútin aqtaımyz,
Ata saltyn saqtaımyz!
Án: «Anashym»
Júrgizýshi: Besik – qazaq ujymynda kıeli oryn. Tuńǵysh balasy jatqan besikke nemere, shóberesin bólegen ájeler ózderin óte baqytty sanaǵan. Endeshe atadan mıras bolyp kele jatqan árbir qazaqtyń jyly uıasy besikti saqtaı bileıik.
BQO, Oral qalasy
"Mektepten tys jumys ortalyǵy",
"Atamura"etnografıalyq úıirmesiniń jetekshisi
Ýtıbaeva Damıla Aıdynovna
Maqsaty: Oqýshylardy halqymyzdyń rýhanı baılyǵyn ıgerýge, ulttyq ozyq dástúrden úlgi alýǵa baýlý.
Tárbıelik: Halqymyzdyń salt – dástúr mádenıetin, ózindik úlgi – ónegesin balalar boıyna sińirý. Kóshpeli ǵumyr keshken babalarymyzdan qalǵan qasıetti besiktiń bala ómirine paıdalylyǵyn uǵyndyrý.
Kórnekiligi: Plakattar, qýyrshaq, bala jatatyn besik jáne onyń jabdyqtary, qap, jeti túrli kıim, magnıtofon, proektter.
Barysy:
Júrgizýshi: Besik – kóshpeli ǵumyr keshken babalarymyzdan qalǵan qasıetti mura. Qazaqta «El bolamyn deseń, besigińdi túze» degen ulaǵatty marjan sózder bar. Olar tegin aıtylmaǵan.
Besik – ulttyq ónerimizdiń týyndysy, saltymyzdyń jurnaǵy, ulttyq tárbıe quraly. Kóship – qonǵan halqymyzdyń ǵasyrlar boıy tájirıbesinen týyndaǵan, ýaqyt zaman synynan súrinbeı ótken kıeli besiktiń ózindik ereksheligi, turmysqa beıimdiligi, bala ómirine paıdalylyǵy orasan zor.
Besiktiń eń qarapaıym túri qaıyń, tal, taǵy basqa ońaı ıiletin ári jeńil aǵashtan jasalady. Besiktiń quramy 15 bólikten turady.
Bólikteri ınteraktıvti taqtadan kórsetiledi.
Olar: Bir bel aǵash, eki bógen, tórt jaqtaý, tórt shabaq, eki sabaý, eki jorǵadan turady. Halyq durys bólenip, besik kórgen balanyń deni saý, tárbıesi túzý bolady deıdi. Sondyqtan balany besikke bóleýdiń máni óte úlken.
Kúı: «Otyrar sońy»
1 – oqýshy: Toı degende demeı me?
Domalaıdy qý bastar.
Aıtshy biraq janym - aý
Ulan asyr bul ne toı?
2 – oqýshy: Qarap alshy inim,
Aınalańa búgin.
Umytylmas máńgi,
Osy týǵan úıiń.
3 – oqýshy: Baqyt qusy qonǵan,
Qutty toılar bolǵan.
Atań atan soıǵan,
Osy altyn ordań.
4 – oqýshy: Kindik qany tamǵan,
Anań jórgek jaıǵan.
Osy ystyq uıań
Oty shalqyp janǵan.
Kórinis
Aqsaqaldy qarıa keledi. Oınap júrgen balalar jamyraı júgiredi.
Balalar: Assalaýmaǵaleıkým, ata!
Ataı: Ýaǵaleıkým, assalam! Toılaryń toıǵa ulassyn! Toılaryń qutty bolsyn!
Balalar: Aıtqanyńyz kelsin.
Ataı: Balany ákelińizder, at qoıyp bereıin.
Abaı, Jambyl, Sákendeı,
Aqyn bolar ma ekensiń?
Qajymuqan atańdaı,
Batyr bolar ma ekensiń?
Qurmanǵazy, Dınadaı
Kúıshi bolar ma ekensiń?
Myń buralyp Sharadaı
Bıshi bolar ma ekensiń?
Taǵy saǵan ne deıin?
Úmitime seneıin.
Eliń súıer el bolshy,
Ústem bolsyn mereıiń.
Seniń atyń Ertýǵan
«Seniń atyń Ertýǵan» - dep qulaǵyna úsh ret aıqaılaıdy.
Seniń atyń Ertýǵan,
Barsha jurtqa málim.
Berdiń baqyt atyn,
Sen de adamsyń endi.
Án: « Ata dástúrleri»
Júrgizýshi: Ádette jańa týǵan náresteniń kindigi bir aptanyń ishinde túsedi. Balanyń kindigi túsken kúnnen bastap besikke bóleıdi. Náresteni besikke bóleıtin kúni kórshi – qolań, aǵaıyn – týma, abysyn – ajyndar jınalyp, mal soıyp, «Besik shashý» beriledi.
1 – oqýshy: Besikti ortaǵa ilip qoıyp, besik alastatylady. Adyraspan, hosh ıisti ósimdikter nemese kóseýdi shoqqa salyp qyzdyryp alyp besiktiń úsh jerinen tútin shyǵaryp qarıdy.
Alas, alas, ıesi keldi pále qash,
Alas, alas, báleden alas.
Kózime jamannyń kózine alas,
Tili jamannyń tileginen alas, - dep alastaıdy.
2 – oqýshy: Besikke náresteni bóleý úshin, kerekti jabdyqtaryn kórsete otyryp aýyldyń úlken ájesi besikke salady. Jórgek, jastyq, qol baý, aıaq baý, túbek, shúmek.
Balany besikke salmas buryn túbekten tyshtyrma ótkizedi, ıaǵnı tátti – dámdilerdi taratady. 3 - 4 tyshtyrma alǵan soń qalǵany shashý etip shashylady. Bólep bolǵan soń, 7 túrli kıim jabylady, onyń biri qap. Bul uıqysy qalyń bolsyn degen qonaqtyń yrymy.
3 – oqýshy: Balany besikke salý. Besik – qasıetti, kıeli, qutty múlik, sábıdiń altyn uıasy bolyp eseptelinedi. Jańa týǵan balany besikke salý da halqymyz úshin eleýli dástúrdiń biri. Besikke salý joly úlken, eldegi tárbıeli, ónegeli ájelerge tapsyrylady. Ol besikti otpen alastap, tyshtyrma jasap alyp, balany besikke salady, ıaǵnı kádeli syı beriledi. Osyndaı qýanysh ústinde «Besik jyry» aıtylady.
Aıyr qalpaq kıisip,
Aqyryp jaýǵa tıisip.
Batyr bolar ma ekensiń?
Barmaqtaryń maıysyp,
Túrli oıý oıysyp,
Sheber bolar ma ekensiń?
Tańdaılaryń taqyldap,
Sózińdi jurt maquldap,
Sheshen bolar ma ekensiń?
4 – oqýshy: Qoıǵa erte saılap,
Basyna úki baılap.
Jat alańsyz aýnap,
Aq besikke áıbat.
5 – oqýshy: Aq besikke seniń,
Alǵash tıdi beliń.
Ketpesteı bolyp keıin,
Uıyqtady besik
Jel qaıyqsha terbep.
6 – oqýshy: Jigit bolyp ós jyldam,
Ómirge jassyń sen kerek.
Besigiń balǵyn tolǵan nur,
Uıyqta bóbek jas qazaq.
7 – oqýshy: Perzentim dep alańdap,
Otan uly anań bar.
Orman, taýyń, kóliń bar,
Ulan baıtaq dalań bar.
Hormen: Ana sútin aqtaımyz,
Ata saltyn saqtaımyz!
Án: «Anashym»
Júrgizýshi: Besik – qazaq ujymynda kıeli oryn. Tuńǵysh balasy jatqan besikke nemere, shóberesin bólegen ájeler ózderin óte baqytty sanaǵan. Endeshe atadan mıras bolyp kele jatqan árbir qazaqtyń jyly uıasy besikti saqtaı bileıik.
BQO, Oral qalasy
"Mektepten tys jumys ortalyǵy",
"Atamura"etnografıalyq úıirmesiniń jetekshisi
Ýtıbaeva Damıla Aıdynovna
You Might Also Like
-
Abdrahman Asylbek 1938 jyly 1 mamyrda Jambyl oblysynyń Talas aýdanyna qarasty Úsharal aýylynda týǵan. QazPIdiń tarıh-fılologıa fakúltetin bitirgennen keıin mektepte muǵalim bolǵan. Aspırantýrada oq...
