Tamaq daıyndaý tehnologıasy
Tehnologıa páninen 8 - 10 klastaryna arnalǵan kúndelikti josparlar (nusqaýlyq)
Tehnologıa 8 klass
Sabaq № 1
Sabaqtyń taqyryby: Tamaq daıyndaý tehnologıasy. Qaýipsizdik erejeleri, sanıtarlyq - gıgıenalyq talaptar. Tamaqtaný fızıologıasy jáne mádenıeti. Tamaq arqyly juǵatyn aýrýlardyń aldyn alý sharalary. Qazaqtyń ulttyq taǵamdarynyń ereksheligi. Ekonomıka negizderi jáne qarjy saýattylyǵy páni, maqsat, mindetteri.
Sabaqtyń maqsaty:
• Oqýshylardyń 7 - klasynda ótken tamaq ázirleý tehnologıasy taraýy boıynsha sholý jasaı otyryp, jańa sabaqty meńgertý, qaýipsizdik erejelerdi, sanıtarlyq - gıgıenalyq talaptardy qaıtalap ınstrýktaj ótkizý.
• Qazaqtyń ulttyq taǵamdarynyń ereksheligi men qundylyǵyn, qazaq halqynyń qonaqjaı dástúrin qurmetteý.
• Oqýshylardyń bilimderin tolyqtyrýda tamaqtaný fızıologıasy jáne densaýlyqqa paıdaly taǵamdar týraly túsinigin qalyptastyrý; tamaqtan ýlanýdy aldyn - ala saqtandyrý.
• Shyǵarmashylyq qabiletterin jáne ekonomıkalyq bilimderin damytý.
• Ulttyq salt - dástúrdi qadirleýge tárbıeleý. Oqýshylardyń boıyna ulttyq sezimdi qalyptastyrý, qazaq halqynyń ulttyq taǵamdarynyń qasıetin uǵyndyrý. Uqyptylyqqa, eńbeksúıgishtikke tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: aralas
Sabaqtyń ádisi:. túsindirmeli - sýretti, sto tehnologıanyń «asosıasıa» strategıasy, áńgimelesý, suhbattasý, jańa sabaq meńgerý
Sabaqtyń kórnekiligi: tehnıka qaýipsizdik erejeleri, jýrnal, talaptary, sýretter, qosymsha teorıalyq maǵlumat, málimetter, bekitý suraqtary, leksıa, jadnama t. b.
Sabaqtyń barysy:
1. Uıymdastyrý kezeńi:
- oqýshylardy túgendeý;
- tehnıka qaýipsizdik erejelerdi, sanıtarlyq - gıgıenalyq talaptardy qaıtalap ınstrýktaj ótkizý;
2. Ótken materıaldy qaıtalaý Oqýshylarǵa suraq qoıylady, flıpchart arqyly jazady, túsinigin aıtady.
3. Jańa sabaq Sabaqtyń taqyryby men maqsatyn habarlaý.
İ. Tamaqtaný mádenıeti degenimiz
1. Tamaqtaný tártibi
2. Tamaqtanýdyń negizgi erejeleri
3. Tamaqtaný prosesiniń prınsıpteri
• Tamaq ishý tártibi
Balalar men jasóspirimdi durys tamaqtandyrý olardyń densaýlyǵyn nyǵaıtyp, dene jáne oı qabiletiniń damýyna múmkindik beredi, eńbek etý men sabaq úlgerý qabiletin arttyrady. Eger tamaqtaný durys uıymdastyrylmasa, tıimsiz, ıaǵnı jetkiliksiz bolsa, organızmde metabolızm, zat almasý buzylyp, onyń aınaladaǵy ortanyń zıandy áserine jáne ártúrli juqpaly aýrýlarǵa qarsy turarlyq qabileti tómendeıdi.
• Tamaqtaný saýattylyǵynyń bes negizi
1) Tamaq quramynda negizgi qorektik zattardyń bolýy (nárýyz, maı, kómirsý);
2) Tamaq rasıonynda qosymsha zattardyń bolýy (vıtamınder, mıkroelement);
3) Tamaq nárligi adam jasyna, densaýlyq kúıine, tabıǵat klımatyna baılanysty;
4) Táýlik boıynsha tamaqtaný tártibiniń mólsherin saqtaý;
5) Tamaqtanýdyń sanıtarlyq – gıgıenalyq normaǵa saı bolýy.
• Tamaqtaný tártibi as qabyldaýda belgili bir ýaqytqa baǵyný,
sondaı - aq tamaqtaný kezinde astyń mólsherin jáne mázirin saqtaý degen uǵymdy bildiredi. Tamaqtaný rejımine myna tómendegi prınsıpter enedi.
Birinshi, tamaqtaný barysynda táýliktik keste belgileý.
Ekinshi, táýligine bir - eki ret qana tamaqtaný durys emes, belgili mólsherde úsh – nemese tórt ret tamaqtaný kerek.
Úshinshi, tamaq qunarly bolǵany jón. Sebebi, adam aǵzasy durys qabyldaıtyn, ony asqazan esh qıyndyqsyz qorytatyn taǵam túrleri, ıaǵnı belok, maılar, vıtamınder, mıneraldy zattarǵa baı bolǵanyn adam ózi tańdaı alýy shart. Bul rette dáriger - dıetologtyń da keńesi artyq bolmaıdy.
Táýliktik as máziri ártúrli bolýy kerek. Tamaqtaný kezinde adam óziniń as qabyldaý qabileti, kóńil - kúıine basa nazar aýdarǵany jón. Keı rette tamaq jeńil júrse, keı rette ol kerisinshe bul prosesti báseńdetedi. Muny mamandar fızıologıalyq proses dep te ataıdy
Tábet. Ashtyqqa qarsy turatyn qubylys. Ol myna bir prınsıptermen dáleldenedi. Atap aıtqanda, tamaq qabyldaý mezgiline, taǵamnyń túri, dámi nemese ıisi, túrli qospalar, tipti bul rette adam oıy da ózindik ról atqarady. Adamnyń tábeti shylymǵa, kofege, shaıǵa, apıyn, ishimdik, taǵy basqalaryna ashylatyn kórinedi. Biraq, mundaı fızıologıalyq qajettilikten aýlaq bolǵan durys. Tábet keı rette asqazannyń shuryldap, maza bermeýi, bos, esh jumyssyz turǵandyǵymen qınalady. Bul sımptom meshkeılerge tán. Bul oraıda halyqtyq medısına ondaı adamdarǵa birneshe kún ózine ashtyq jarıalaǵandy usynady.
Tamaqqa degen tábet syr bildirmeı de keledi. Ol syrtqy faktorlardan deldal izdemeıdi. Adam belgili tamaqty qumartqanda, tábeti ózdiginen paıda bolady. Mine, osy kezde adam ashanada ózi qalaǵan as ázirlep, dastarhan basyna jaıǵasyp, tamaqtanǵanǵa ne jetsin deıdi. Jáne solaı da jasaıdy.
2. Tamaqtanýdyń negizgi erejeleri
• Ash adam bir japyraq nan men sýdy da qanaǵat tutady. Bul oraıda onyń tábeti joǵary bolady. Al, ashqaraq adamǵa kelsek, ol aldyna kelgenniń bárin opyrýǵa daıyn. Mundaıda halyqtyq medısına ondaı adamdarǵa belgili rasıon, kesikti keste, tamaqty qanaǵattyqpen tutyný kerektigin usynady.
• Asqazan óz qajetin aldy delik. Biraq, tábet basylmaı tur. Bul taǵamnyń dámdi ázirlengeninen de bolady. «Ózi toıǵanmen, kózi toımaı turǵanyn qarasha» degen qyzǵanysh osyny bildirse kerek. Kóptegen ádebıetterde asqazan jartylaı bos bolýy kerek dep jazylady. Bul as qorytý prosesin jeńildetedi. Ekinshiden, taqyl – taqyl taǵam qabyldaýǵa múmkindik beredi. Adamnyń tábeti men onyń asqa degen qumartýlyǵyn arttyrady deıdi.
• Toıyp tamaq ishýge bolmaıdy. Taǵamnyń mólsheri, onyń sapasy, qabyldaý kestesi, gıgıena erejesi jáne qolaılylyq etıkasymen rettelýi kerek. Tamaqqa degen tábetińiz bolmaı turyp, as qabyldamańyz. Tamaqtaný tártibi degenimiz – as qabyldaýda belgili bir ýaqytqa baǵyný, sondaı - aq tamaqtaný kezinde astyń mólsherin jáne mázirin saqtaý degen uǵymdy bildiredi.
3. Tamaqtaný prosesiniń prınsıpteri
Tamaqtaný rejımine myna tómendegi prınsıpter enedi.
• Birinshi, tamaqtaný barysynda táýliktik keste belgileý.
• Ekinshi, táýligine bir - eki ret qana tamaqtaný durys emes, belgili mólsherde úsh – nemese tórt ret tamaqtaný kerek.
• Úshinshi, tamaq qunarly bolǵany jón. Sebebi, adam aǵzasy durys qabyldaıtyn, ony asqazan esh qıyndyqsyz qorytatyn taǵam túrleri, ıaǵnı belok, maılar, vıtamınder, mıneraldy zattarǵa baı bolǵanyn adam ózi tańdaı alýy shart. Bul rette dáriger - dıetologtyń da keńesi artyq bolmaıdy. Táýliktik as máziri ártúrli bolýy kerek. Tamaqtaný kezinde adam óziniń as qabyldaý qabileti, kóńil - kúıine basa nazar aýdarǵany jón. Keı rette tamaq jeńil júrse, keı rette ol kerisinshe bul prosesti báseńdetedi. Muny mamandar fızıologıalyq proses dep te ataıdy.
Asqazan ishilgen tamaqtan shamamen 4 saǵat shamasynda bosaıdy, sol sebepti tamaq ishýdiń arasy 3 - 3, 5 saǵattan kem jáne 4 - 4, 5 saǵattan aspasyn. Tamaqty jıirek ishken saıyn asqazan – ishek joldary jumysynyń yrǵaǵy buzylady. Eger tamaq ishý aralyǵynda úzilis óte uzaqqa sozylyp ketse, onda kúshti ashyǵý sezimi týyndaıdy jáne ony qanaǵattandyrý úshin kóp tamaq ishý qajet bolady, bul da asqazannyń qorytýyn qıyndatady.
Tamaqtaný rejımine myna tómendegi prınsıpter enedi.
Birinshi, tamaqtaný barysynda táýliktik keste belgileý.
Ekinshi, táýligine bir - eki ret qana tamaqtaný durys emes, belgili mólsherde úsh – nemese tórt ret tamaqtaný kerek.
Úshinshi, tamaq qunarly bolǵany jón. Sebebi, adam aǵzasy durys qabyldaıtyn, ony asqazan esh qıyndyqsyz qorytatyn taǵam túrleri, ıaǵnı belok, maılar, vıtamınder, mıneraldy zattarǵa baı bolǵanyn adam ózi tańdaı alýy shart. Bul rette dáriger - dıetologtyń da keńesi artyq bolmaıdy. Táýliktik as máziri ártúrli bolýy kerek. Keı rette tamaq jeńil júrse, keı rette ol kerisinshe bul prosesti báseńdetedi. Muny mamandar fızıologıalyq proses dep te ataıdy.
Kalorıalar
• 11 - 13 jas aralyǵyndaǵy balalar úshin – 2850 kal.
• 14 - 17 jas aralyǵyndaǵy ul balalar úshin – 3150 kal.
• 14 - 17 jas aralyǵyndaǵy qyz balalar úshin – 2750kal.
• Stýdent jastar úshin – 3300 kal.
• Stýdent qyzdar úshin – 2800 kal.
• Sportsmen áıel adamdar – 3500 - 4000 kal.
• Sportsmen er adamdar – 4500 - 5000 kal.
• Qart analar úshin – 2000 kal.
• Egde er adamdar úshin – 2200 kal.
Oqýshylardyń tamaqtaný tártibi
• Birinshi jáne ekinshi aýysymda oqıtyn oqýshylar úshin tamaqtanýdyń tıptik tártibi
• Birinshi aýysym
• 7. 30 - 8. 00 Úıdegi tańǵy as
• 10. 00 - 11. 00 Mekteptegi ystyq tańǵy as
• 12. 00 - 13. 00 Úıdegi nemese mekteptegi túski as
• 19. 00 - 19. 30 Úıdegi keshki as
Ekinshi aýysymda
• 8. 00 - 8. 30 Úıdegi tańǵy as
• 12. 30 - 13. 00 Úıdegi túski as (mektepke keter aldyndaǵy)
• 16. 00 - 16. 30 Mekteptegi ystyq tamaq
• 19. 30 - 20. 00 Úıdegi keshki as
Durys tamaqtanýdy qalyptastyrýdyń ǵylymı negizdemeleri. Qyshqyldy - siltilik teńgerimdi saqtaýdyń segiz erejesi
Qyshqyldatatyn, siltiletetin jáne qyshqyl azyq - túlikterdi durys ara qatynasta qoldanýǵa jaǵdaı jasaıtyn as mázirin qurýdyń negizgi tórt erejesi bar. Al zat aınalymy buzylǵan adamdar úshin buǵan taǵy tórteýin qosýǵa bolady.
1 ereje. As eshqashan da tek qyshqyldatatyn taǵamdardan qurylmaýy tıis, onda mindetti túrde siltiletetin quram bólshekter bolǵany abzal. Túski as mázirine tek et pen makaron nemese balyq pen kúrishti qosyp, artynan tort pen kofe tutynýǵa keńes berilmeıdi, óıtkeni bul – qyshqyldatatyn taǵamdar. Mindetti túrde kókónisterdi qosý kerek (salat, shıki jáne pisirilgen kókónister). Árıne, kókónister taǵamda kezdesedi, biraq olardyń mólsheri tym az bolǵandyqtan jaǵymdy áseri baıqalmaıdy.
2 ereje. As qabyldaǵanda siltilenetin azyq - túlikter qyshqyldatatyndarǵa qaraǵanda kóbirek bolýy tıis. Negizdemelerden turatyn azyqtar men qyshqyldatatyn taǵamdardyń arasyndaǵy qatynas mólsheri siltilenetin astyń paıdasyna qaraı jasalýy kerek. Sonda qyshqyl ishek pen tinderde zararsyzdanady da, aǵza óziniń ishki qorlaryna júginbeıdi.
3 ereje. Aǵza neǵurlym qyshqyl bolyp, zat almasý prosesi buzylsa, siltilenetin azyqtardyń sany soǵurlym kóp bolý kerek.
4 ereje. Tek siltilenetin kókónisterden qurylǵan dıetaǵa otyrýǵa bolady, biraq kóp ýaqytqa emes (1 - 2 apta). Tek siltilenetin astan (kókónister, kartoshka, banan, shıki badam jáne t. b.) qurylǵan dıetany únemi saqtaýǵa bolmaıdy, bul jaǵdaıda aǵzaǵa aqýyz jetispeıtin bolady. Mundaı tamaqtaný tártibine aǵzada qyshqyldaný prosesi kúrdeli bolǵan kezekte jáne odan týyndaǵan aýrýlar ýshyqqan jaǵdaıda bolsa ǵana ustanǵan paıdaly.
Tehnologıa 8 klass
Sabaq № 1
Sabaqtyń taqyryby: Tamaq daıyndaý tehnologıasy. Qaýipsizdik erejeleri, sanıtarlyq - gıgıenalyq talaptar. Tamaqtaný fızıologıasy jáne mádenıeti. Tamaq arqyly juǵatyn aýrýlardyń aldyn alý sharalary. Qazaqtyń ulttyq taǵamdarynyń ereksheligi. Ekonomıka negizderi jáne qarjy saýattylyǵy páni, maqsat, mindetteri.
Sabaqtyń maqsaty:
• Oqýshylardyń 7 - klasynda ótken tamaq ázirleý tehnologıasy taraýy boıynsha sholý jasaı otyryp, jańa sabaqty meńgertý, qaýipsizdik erejelerdi, sanıtarlyq - gıgıenalyq talaptardy qaıtalap ınstrýktaj ótkizý.
• Qazaqtyń ulttyq taǵamdarynyń ereksheligi men qundylyǵyn, qazaq halqynyń qonaqjaı dástúrin qurmetteý.
• Oqýshylardyń bilimderin tolyqtyrýda tamaqtaný fızıologıasy jáne densaýlyqqa paıdaly taǵamdar týraly túsinigin qalyptastyrý; tamaqtan ýlanýdy aldyn - ala saqtandyrý.
• Shyǵarmashylyq qabiletterin jáne ekonomıkalyq bilimderin damytý.
• Ulttyq salt - dástúrdi qadirleýge tárbıeleý. Oqýshylardyń boıyna ulttyq sezimdi qalyptastyrý, qazaq halqynyń ulttyq taǵamdarynyń qasıetin uǵyndyrý. Uqyptylyqqa, eńbeksúıgishtikke tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: aralas
Sabaqtyń ádisi:. túsindirmeli - sýretti, sto tehnologıanyń «asosıasıa» strategıasy, áńgimelesý, suhbattasý, jańa sabaq meńgerý
Sabaqtyń kórnekiligi: tehnıka qaýipsizdik erejeleri, jýrnal, talaptary, sýretter, qosymsha teorıalyq maǵlumat, málimetter, bekitý suraqtary, leksıa, jadnama t. b.
Sabaqtyń barysy:
1. Uıymdastyrý kezeńi:
- oqýshylardy túgendeý;
- tehnıka qaýipsizdik erejelerdi, sanıtarlyq - gıgıenalyq talaptardy qaıtalap ınstrýktaj ótkizý;
2. Ótken materıaldy qaıtalaý Oqýshylarǵa suraq qoıylady, flıpchart arqyly jazady, túsinigin aıtady.
3. Jańa sabaq Sabaqtyń taqyryby men maqsatyn habarlaý.
İ. Tamaqtaný mádenıeti degenimiz
1. Tamaqtaný tártibi
2. Tamaqtanýdyń negizgi erejeleri
3. Tamaqtaný prosesiniń prınsıpteri
• Tamaq ishý tártibi
Balalar men jasóspirimdi durys tamaqtandyrý olardyń densaýlyǵyn nyǵaıtyp, dene jáne oı qabiletiniń damýyna múmkindik beredi, eńbek etý men sabaq úlgerý qabiletin arttyrady. Eger tamaqtaný durys uıymdastyrylmasa, tıimsiz, ıaǵnı jetkiliksiz bolsa, organızmde metabolızm, zat almasý buzylyp, onyń aınaladaǵy ortanyń zıandy áserine jáne ártúrli juqpaly aýrýlarǵa qarsy turarlyq qabileti tómendeıdi.
• Tamaqtaný saýattylyǵynyń bes negizi
1) Tamaq quramynda negizgi qorektik zattardyń bolýy (nárýyz, maı, kómirsý);
2) Tamaq rasıonynda qosymsha zattardyń bolýy (vıtamınder, mıkroelement);
3) Tamaq nárligi adam jasyna, densaýlyq kúıine, tabıǵat klımatyna baılanysty;
4) Táýlik boıynsha tamaqtaný tártibiniń mólsherin saqtaý;
5) Tamaqtanýdyń sanıtarlyq – gıgıenalyq normaǵa saı bolýy.
• Tamaqtaný tártibi as qabyldaýda belgili bir ýaqytqa baǵyný,
sondaı - aq tamaqtaný kezinde astyń mólsherin jáne mázirin saqtaý degen uǵymdy bildiredi. Tamaqtaný rejımine myna tómendegi prınsıpter enedi.
Birinshi, tamaqtaný barysynda táýliktik keste belgileý.
Ekinshi, táýligine bir - eki ret qana tamaqtaný durys emes, belgili mólsherde úsh – nemese tórt ret tamaqtaný kerek.
Úshinshi, tamaq qunarly bolǵany jón. Sebebi, adam aǵzasy durys qabyldaıtyn, ony asqazan esh qıyndyqsyz qorytatyn taǵam túrleri, ıaǵnı belok, maılar, vıtamınder, mıneraldy zattarǵa baı bolǵanyn adam ózi tańdaı alýy shart. Bul rette dáriger - dıetologtyń da keńesi artyq bolmaıdy.
Táýliktik as máziri ártúrli bolýy kerek. Tamaqtaný kezinde adam óziniń as qabyldaý qabileti, kóńil - kúıine basa nazar aýdarǵany jón. Keı rette tamaq jeńil júrse, keı rette ol kerisinshe bul prosesti báseńdetedi. Muny mamandar fızıologıalyq proses dep te ataıdy
Tábet. Ashtyqqa qarsy turatyn qubylys. Ol myna bir prınsıptermen dáleldenedi. Atap aıtqanda, tamaq qabyldaý mezgiline, taǵamnyń túri, dámi nemese ıisi, túrli qospalar, tipti bul rette adam oıy da ózindik ról atqarady. Adamnyń tábeti shylymǵa, kofege, shaıǵa, apıyn, ishimdik, taǵy basqalaryna ashylatyn kórinedi. Biraq, mundaı fızıologıalyq qajettilikten aýlaq bolǵan durys. Tábet keı rette asqazannyń shuryldap, maza bermeýi, bos, esh jumyssyz turǵandyǵymen qınalady. Bul sımptom meshkeılerge tán. Bul oraıda halyqtyq medısına ondaı adamdarǵa birneshe kún ózine ashtyq jarıalaǵandy usynady.
Tamaqqa degen tábet syr bildirmeı de keledi. Ol syrtqy faktorlardan deldal izdemeıdi. Adam belgili tamaqty qumartqanda, tábeti ózdiginen paıda bolady. Mine, osy kezde adam ashanada ózi qalaǵan as ázirlep, dastarhan basyna jaıǵasyp, tamaqtanǵanǵa ne jetsin deıdi. Jáne solaı da jasaıdy.
2. Tamaqtanýdyń negizgi erejeleri
• Ash adam bir japyraq nan men sýdy da qanaǵat tutady. Bul oraıda onyń tábeti joǵary bolady. Al, ashqaraq adamǵa kelsek, ol aldyna kelgenniń bárin opyrýǵa daıyn. Mundaıda halyqtyq medısına ondaı adamdarǵa belgili rasıon, kesikti keste, tamaqty qanaǵattyqpen tutyný kerektigin usynady.
• Asqazan óz qajetin aldy delik. Biraq, tábet basylmaı tur. Bul taǵamnyń dámdi ázirlengeninen de bolady. «Ózi toıǵanmen, kózi toımaı turǵanyn qarasha» degen qyzǵanysh osyny bildirse kerek. Kóptegen ádebıetterde asqazan jartylaı bos bolýy kerek dep jazylady. Bul as qorytý prosesin jeńildetedi. Ekinshiden, taqyl – taqyl taǵam qabyldaýǵa múmkindik beredi. Adamnyń tábeti men onyń asqa degen qumartýlyǵyn arttyrady deıdi.
• Toıyp tamaq ishýge bolmaıdy. Taǵamnyń mólsheri, onyń sapasy, qabyldaý kestesi, gıgıena erejesi jáne qolaılylyq etıkasymen rettelýi kerek. Tamaqqa degen tábetińiz bolmaı turyp, as qabyldamańyz. Tamaqtaný tártibi degenimiz – as qabyldaýda belgili bir ýaqytqa baǵyný, sondaı - aq tamaqtaný kezinde astyń mólsherin jáne mázirin saqtaý degen uǵymdy bildiredi.
3. Tamaqtaný prosesiniń prınsıpteri
Tamaqtaný rejımine myna tómendegi prınsıpter enedi.
• Birinshi, tamaqtaný barysynda táýliktik keste belgileý.
• Ekinshi, táýligine bir - eki ret qana tamaqtaný durys emes, belgili mólsherde úsh – nemese tórt ret tamaqtaný kerek.
• Úshinshi, tamaq qunarly bolǵany jón. Sebebi, adam aǵzasy durys qabyldaıtyn, ony asqazan esh qıyndyqsyz qorytatyn taǵam túrleri, ıaǵnı belok, maılar, vıtamınder, mıneraldy zattarǵa baı bolǵanyn adam ózi tańdaı alýy shart. Bul rette dáriger - dıetologtyń da keńesi artyq bolmaıdy. Táýliktik as máziri ártúrli bolýy kerek. Tamaqtaný kezinde adam óziniń as qabyldaý qabileti, kóńil - kúıine basa nazar aýdarǵany jón. Keı rette tamaq jeńil júrse, keı rette ol kerisinshe bul prosesti báseńdetedi. Muny mamandar fızıologıalyq proses dep te ataıdy.
Asqazan ishilgen tamaqtan shamamen 4 saǵat shamasynda bosaıdy, sol sebepti tamaq ishýdiń arasy 3 - 3, 5 saǵattan kem jáne 4 - 4, 5 saǵattan aspasyn. Tamaqty jıirek ishken saıyn asqazan – ishek joldary jumysynyń yrǵaǵy buzylady. Eger tamaq ishý aralyǵynda úzilis óte uzaqqa sozylyp ketse, onda kúshti ashyǵý sezimi týyndaıdy jáne ony qanaǵattandyrý úshin kóp tamaq ishý qajet bolady, bul da asqazannyń qorytýyn qıyndatady.
Tamaqtaný rejımine myna tómendegi prınsıpter enedi.
Birinshi, tamaqtaný barysynda táýliktik keste belgileý.
Ekinshi, táýligine bir - eki ret qana tamaqtaný durys emes, belgili mólsherde úsh – nemese tórt ret tamaqtaný kerek.
Úshinshi, tamaq qunarly bolǵany jón. Sebebi, adam aǵzasy durys qabyldaıtyn, ony asqazan esh qıyndyqsyz qorytatyn taǵam túrleri, ıaǵnı belok, maılar, vıtamınder, mıneraldy zattarǵa baı bolǵanyn adam ózi tańdaı alýy shart. Bul rette dáriger - dıetologtyń da keńesi artyq bolmaıdy. Táýliktik as máziri ártúrli bolýy kerek. Keı rette tamaq jeńil júrse, keı rette ol kerisinshe bul prosesti báseńdetedi. Muny mamandar fızıologıalyq proses dep te ataıdy.
Kalorıalar
• 11 - 13 jas aralyǵyndaǵy balalar úshin – 2850 kal.
• 14 - 17 jas aralyǵyndaǵy ul balalar úshin – 3150 kal.
• 14 - 17 jas aralyǵyndaǵy qyz balalar úshin – 2750kal.
• Stýdent jastar úshin – 3300 kal.
• Stýdent qyzdar úshin – 2800 kal.
• Sportsmen áıel adamdar – 3500 - 4000 kal.
• Sportsmen er adamdar – 4500 - 5000 kal.
• Qart analar úshin – 2000 kal.
• Egde er adamdar úshin – 2200 kal.
Oqýshylardyń tamaqtaný tártibi
• Birinshi jáne ekinshi aýysymda oqıtyn oqýshylar úshin tamaqtanýdyń tıptik tártibi
• Birinshi aýysym
• 7. 30 - 8. 00 Úıdegi tańǵy as
• 10. 00 - 11. 00 Mekteptegi ystyq tańǵy as
• 12. 00 - 13. 00 Úıdegi nemese mekteptegi túski as
• 19. 00 - 19. 30 Úıdegi keshki as
Ekinshi aýysymda
• 8. 00 - 8. 30 Úıdegi tańǵy as
• 12. 30 - 13. 00 Úıdegi túski as (mektepke keter aldyndaǵy)
• 16. 00 - 16. 30 Mekteptegi ystyq tamaq
• 19. 30 - 20. 00 Úıdegi keshki as
Durys tamaqtanýdy qalyptastyrýdyń ǵylymı negizdemeleri. Qyshqyldy - siltilik teńgerimdi saqtaýdyń segiz erejesi
Qyshqyldatatyn, siltiletetin jáne qyshqyl azyq - túlikterdi durys ara qatynasta qoldanýǵa jaǵdaı jasaıtyn as mázirin qurýdyń negizgi tórt erejesi bar. Al zat aınalymy buzylǵan adamdar úshin buǵan taǵy tórteýin qosýǵa bolady.
1 ereje. As eshqashan da tek qyshqyldatatyn taǵamdardan qurylmaýy tıis, onda mindetti túrde siltiletetin quram bólshekter bolǵany abzal. Túski as mázirine tek et pen makaron nemese balyq pen kúrishti qosyp, artynan tort pen kofe tutynýǵa keńes berilmeıdi, óıtkeni bul – qyshqyldatatyn taǵamdar. Mindetti túrde kókónisterdi qosý kerek (salat, shıki jáne pisirilgen kókónister). Árıne, kókónister taǵamda kezdesedi, biraq olardyń mólsheri tym az bolǵandyqtan jaǵymdy áseri baıqalmaıdy.
2 ereje. As qabyldaǵanda siltilenetin azyq - túlikter qyshqyldatatyndarǵa qaraǵanda kóbirek bolýy tıis. Negizdemelerden turatyn azyqtar men qyshqyldatatyn taǵamdardyń arasyndaǵy qatynas mólsheri siltilenetin astyń paıdasyna qaraı jasalýy kerek. Sonda qyshqyl ishek pen tinderde zararsyzdanady da, aǵza óziniń ishki qorlaryna júginbeıdi.
3 ereje. Aǵza neǵurlym qyshqyl bolyp, zat almasý prosesi buzylsa, siltilenetin azyqtardyń sany soǵurlym kóp bolý kerek.
4 ereje. Tek siltilenetin kókónisterden qurylǵan dıetaǵa otyrýǵa bolady, biraq kóp ýaqytqa emes (1 - 2 apta). Tek siltilenetin astan (kókónister, kartoshka, banan, shıki badam jáne t. b.) qurylǵan dıetany únemi saqtaýǵa bolmaıdy, bul jaǵdaıda aǵzaǵa aqýyz jetispeıtin bolady. Mundaı tamaqtaný tártibine aǵzada qyshqyldaný prosesi kúrdeli bolǵan kezekte jáne odan týyndaǵan aýrýlar ýshyqqan jaǵdaıda bolsa ǵana ustanǵan paıdaly.
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
