InfoHub Logo

Tańqýraı jartylaı butaly kópjyldyq ósimdik bolyp esepteledi. Jabaıy túrde azǵana bolsa da keleń-keli jerlerde jaqsy ósedi.

Sorttardy iriktep alý. Árbir aýdap úshin standartty sortty ósirý qajet. Ósirýge laıyqty asa mańyzdy sorttar tómende keltiriledi. Qyzylorda, Shymkent jáne Jambyl oblystary úshin — Malboro, Ýsanka, NovostKýzmına, Qýtbert.

Almaty jáne Taldyqorǵan oblystary úshin Malboro, NovostKýzmına, Ýsanka, Orleanskaıa krasavısa, Fenıks, Kýtberg, Soltústik-SHyǵys, Soltústik, Ortalyq jáne Batys Qazaqstan oblystary úshin — Malboro, NovostKýzmına, Ýsanka, Vıslýha, Krımzon Mammýt, Grachevka № 1 jáne № 2.

Asa mańyzdy sorttarǵa qysqasha sıpattama

Malboro. Tańkýraıdyń óte kóp taraǵan sorttarynyń biri. Butasy tik ósedi, tuqyrta baılaýdy kerek etpeıdi, mol ónim beredi. Jıdeginiń dáni iri, túsi qyzyl, tyǵyz bolyp keledi, tasymalǵa meılinshe qolaıly. Dámi túshylaý bolady. Jıdegi óńdeýge jáne jas kúıinde paıdalanýǵa jaramdy keledi.

Ýsanka. Tańqýraıdyń óte kóp taraǵan jáne jurtqa jaqsy málim bolǵan sortynyń biri. Qysqa tózimdi, ónimdiligimen kózge túsedi. Jıdeginiń túsi alqyzyl, shyryndy, iri, dámdi keledi, deserttik jáne tehnıkalyq sort dep esepteledi.

Vıslýha. Sibirde kóp taraǵan. Sýyqqa meılinshe tózimdi, mol ónimdi keledi. Butasy bıik bolyp jaqsy ósedi, buǵan hlorozm túspeıdi. Jıdegi ortasha, alqyzyl tústi keledi, dámi tátti bolady. Jas kúıinde paıdalanýǵa bolady, sonymen qatar óńdeýge de jaramdy.

Fenıks. Almaty oblysynda ósiriletin sýyqqa tózimdi sort. Butasy ortasha, jemis salatyn butaqshalary qyzyl qońyr, tegis, ústin balaýyz japqan. Qyltanaqtary óte sırek, butaqshanyń orta shenine deıin ǵapa shyqqan jińishke.

Jıdekteriniń túsi qyzyl qońyr, domalaq, súıekteri ortasha, jumsaǵy berik. Jumsaǵynyń dámi jaqsy, onda 3,0% kant, 1,20% qyshqyl, 20,1 mg% vıtamıni bar. Jıdeginiń ortasha salmaǵy 2,0 g. Jıdegi jas kúıinde jeýge de, óńdeýge de jaramdy.

NovostKýzmına. Sońǵy kezdegi eń kóp taraǵan, ónimdi mol beretindigi, sýyqqa tózimdiligi jáne jıdeginiń jaqsy sapasy úshin qatty baǵalanady.

Butasy bıik turady. Butaqshalarynyń tómengi jaǵyndaǵy qyltanaqtary óte jıi, joǵarylaǵan saıyn usaqtalyp, óte sırep ketedi. Jemisti butaqshalardyń orta jerindegi uzyn gúl sıdamyna salady.

Jıdekteri qyzyl, kók, iri, uzynsha kelgen oımaq tárizdi, óte dámdi, tátti, názik, hosh ıisti. Quramynda 7,3% qant, 1,80% kyshqyl, 27,65 mg% S vıtamıni bar. Jıdekteriniń ortasha salmaǵy 2 g, jemisi desertke jáne qaıta óńdeýge jaqsy.

Novokıtaevskaıa — sorttyń shyqqan jeri Ýkraınanyń jemis ǵylymı-zertteý ınstıtýty Qıtaevskaıa NovostKýzmınamen býdandastyrý arqyly alynǵan, erte pisetin sort. Qazaqstanda 1972 jyldan beri aýdandastyrylǵan. Qóbine Almaty oblysynda egiledi. Ónimi ortadan joǵary. Aýrýǵa tózimdi.

Tańqýraı egiletin ýchaskeni belgileý jáne ony ázirleý

Tańqýraı egiletin jerdi belgilegen ýaqytta onyń ósýine qajetti jaǵdaılardy eske alý qajet. Tańqýraı egý úshin eń jaqsy ýchaske jelden, ańyzaqtan tasa, ylǵalmen qamtamasyz etilgen, qunarly topyraqty jer alynady. Tańqýraıǵa egilgen jas baýǵa jaqsy jaǵdaı jasalady. Mundaı ýchaskeniń aınalasyna mindetti túrde qorǵan aǵashtary otyrǵyzylýǵa tıis. Ońtústik jaqtaǵy kurǵaq betkeıler, ashyq ýchaske tańqýraı egý úshin jaramsyz bolady, óıtkeni, mundaı ýchaskeniń qaryn qysta jel ushyrygi ketedi, sondaı-aq oıpa jerlerge de tańqýraı egýge bolmaıdy. Onyń sebebi mundaı jerde sý irkilip qalýy múmkin.

Tańqýraı egiletin ýchaskeniń jer asty sýy bir metrden jaqyn bolmaýy kerek. Sýarylmaıtyn ýchaskelerge saı saǵalary, betkeılerdiń tómengi bóligi tańqýraı eǵý úshin qolaıly keledi. Tańqýraı egý úshin topyraqta kóptegen organıkalyq zattar bolýy qajet. Sondyqtan tańqýraıdy ekkennen keıin, odan mol ónim alý úshin ýchaskeni jasaý aldyndaǵy jerdi negizinen óńdeý jumysy kezinde, ár gektarǵa 5-10 tonna kóń engiziledi. Buǵan basqa da organıkalyq tyńaıtqyshtardy paıdalanýǵa bolady.

Tańqýraı egiletin jer kúzde kúrekpen aýdarylady (jyrtylady). Tańqýraıdyń eń jaqsy alǵy daqyly otamaly kópjyldyq shóp bolyp esepteledi.

Jańa ýchaskede tańqýraıdy egý jáne ony kútý. Erte kóktem — tańqýraı otyrǵyzý úshin eń qolaıly merzim bolady. Mundaı jaǵdaıda tańqýraı otyrǵyzýdy keshiktirýge bolmaıdy, óıtkeni tańqýraı búrshigi óte erte shyǵady, sol sebepti tańqýraıdy kesh otyrǵyzý kóptegen jaǵdaıda nátıje bermeıdi. Tańqýraıdy erte kúzde otyrǵyzýǵa da bolady. Mundaı jaǵdaıda ósimdiktiń ósýi aıaqtalǵan kezde, japyraqtar túse bastaǵan ýaqytynda, qysqy sýyqtyń túsýinen 10-15 kún buryn otyrǵyzý qajet.

Tańqýraıdy otyrǵyzý aldynda ýchaske kvartaldarǵa bólinedi, árbir kvartaldyń kólemi eki qatardan bolady. Tańqýraıdy otyrǵyzǵanda onyń aralyqtary mynadaı bolady: butalary tik ósetin sort úshin (Malboro tıpi) — 1,5 metr jáne butalary jaıyla ósetin sort úshin (Ýsanka jáne basqalar) — 2 metr, ósimdiktiń bir-birinen arasy 0,75 metr. Tańqýraıdy İle Alataýynyń baýrynda sýarylmaıtyn jerde ósirgende qatararalyqtarynyń aralyǵy 0,5 metrge kemitiledi.

Ekpe shybyqtar 40X40 santımetr shuńqyrǵa otyrǵyzylady. Jemis aǵashtaryn otyrǵyzý úshin belgilengen erejeler muqıat oryndalýǵa tıis, mundaǵy bir aıyrmashylyǵy tańqýraı pıtomnık ósiretin ýchaskedegiden 1-2 santımetr tereń otyrǵyzylady. Munyń sebebi tańqýraı óskende tamyr júıelerin jaqsy jetildirý úshin qajet bolady. Otyrǵyzylǵan tańqýraı shybyqtary óse bastaǵannan keıin topyraq betinen 15-20 santımetr bıiktikte kesiledi.

Tańqýraıdy otyrǵyzǵannan keıin ile-shala sýarylady, munan keıin ósimdiktiń tóńiregindegi topyraqqa kóń úgindisi sebiledi (qalyńdyǵy 5-8 santımetr). Otyrǵyzylǵan tańqýraıdy onan ári kútý jumysy árbir 15-20 kún saıyn sýarý, topyraqty qopsytý jáne aramshópterdi otaý bolyp tabylady. Kúzde jas butaqtardy qysqy sýyqtan saqtaý úshin jerge qaraı qısaıtady.

Ekinshi jyly erte kóktem shyǵysymen ıilgen butaqtar qaıtadan burynǵy qalpyna keltirilip jazylady. Munan soń qulaǵan butaqtar (shybyqtar) qaıta otyrǵyzylady, qatararalyqtary qopsytylyp jáne qatararalyqtaryna kóptegen óńdeý júrgiziledi. Mundaı jaǵdaıda ótken jylǵy tógilgen kóń ýgindisi topyraqqa aralastyrylyp sińiriledi. Tańqýraı shybyǵy túbiniń aınalasyndaǵy topyraq jańadan ósip kele jatqan shybyqtarǵa zıan keltirip almaý úshin 4-5 santımetr tereńdikke deıin maıda etilip óńdelinedi. Budan bylaıǵy topyraqty jáne ósimdikti kútip-baptaý jumysy alǵashqy jylǵy tártippen júrgizile beredi. Kútý jumysyndaǵy eń basty mindet — topyraqty qajetti mólsherde ylǵal saqtaý, aramshópti otaý.

Tańqýraıdy otyrǵyzǵan alǵashqy eki jylda múmkindigine qaraı katararalyqtaryn kartop basqa kókónisterdi ósirýge paıdalanǵan jón. Mundaı jaǵdaıda otamaly daqyl egiletin qatararalyqtaryna organıkalyq tyńaıtqyshtar nemese mıneral tyńaıtqysh engizý qajet. Qatararalyqtaryna otyrǵyzylǵan otamaly daqyldar tańqýraı jemis bermeı turǵan kezde jeke sharýashylyqqa tabys kirgizedi, sonymen qatar jas tańqýraıdyń ósýine qolaıly jaǵdaı jasaıdy. Tańqýraı ósirýdiń ekinshi jylynda da buta túbiniń tóńiregindegi topyraqqa kóń, úgindi shashý asa paıdaly shara bolyp tabylady. Óndiristik mańyzy bar tańqýraı otyrǵyzǵannan keıin úsh jyldan soń baryp jemis bere bastaıdy.

Tańqýraı jıdegin jınaý

Jıdektiń pisý merzimine qaraı, tańqýraı ónimi birneshe ret jınalady, óıtkeni tańqýraıdyń jıdegi birneshe ýaqytqa bólinip pisedi, sóıtip jıdek jınaý birneshe aıǵa sozylady. Tańqýraıdyń jıdegi óte názik keledi. Jıdekti jemis pyshaǵymen qıyp alady, óıtkeni onyń ózi turǵan kúıinde berik keledi.

Bul ásirese jıdekti tasyǵan kezde óte qajet. Jıdekti jınalǵan jerde tutynýǵa nemese dereý óńdeýge týra kelse jıdekti tasýǵa jemis pyshaǵynsyz-aq jınaýǵa bolady. Jıdek jınaǵan kezde syıymdylyǵy 2-2,5 kılogramdyq ydys qoldanylady, biraq mundaı ydystardyń syıymdylyǵy 4 kılogramnan aspaýy kerek. Jıdekti bir ydystan ekinshi ydysqa qoparyp salýǵa bolmaıdy. Jıdek jınalyp alynǵannan keıin kún kózine qaldyrmastan dereý pogrebke (podvalǵa) aparyp qoıý kerek. Jıdektin sapasynyń nasharlap ketpeýine jol bermeý úshin jınalǵan ónim sol kúni iske asyrylýǵa tıis.

Oqýǵa keńes beremiz:

Tańqýraı

---