InfoHub Logo

Qyzylorda oblysy
Qazaly aýdany
Áıteke bı kenti
№ 7 «Baldyrǵan» balalar baqshasynyń ádiskeri
Qaljanova Rahıma Sydyqqyzy

Mektep jasyna deıingi balalardyń zeıinniń ártúrli qasıetterin
zertteýge arnalǵan ádistemeler.

Mektepke deıingi shaqta zeıinniń, estiń, qıaldyń damýynda kóptegen uqsastyqtar bar.
Eger sábılik shaqtyń ózinde qabyldaý men oılaý is-áreketteri retinde anyqtaýǵa bolatyn baǵdarlaý is-áreketteriniń erekshe formalary retinde bólinse, mektepke deıingi shaqta mundaı is-áreketter úzdiksiz kúrdelene jáne jetile túsýi, al zeıin, es, qıal uzaq ýaqyt jeke sıpat ala almaıdy. Bala birdeńege nazar aýdararlyqtaı kórgeni men estigenin jadynda saqtarlyqtaı, buryn qabyldaǵanynyń aýmaǵynan shyǵarlyqtaı arnaıy is-áreketterdi ıgere bilmeıdi. Mundaı is-áreketter tek mektepke deıingi shaqta qalyptasa bastaıdy.

. Sábılik shaqta balalar zattardy aýdara-tóńkere qubyltýda nemese sýretterdi qaraýda zeıinin shoǵyrlandyrady, kóptegen tájirıbe jınaqtaıdy, shımaı-shatpaqtarynan mashınany nemese úlken kisini kóre bastaıdy. Biraq osynyń bári zattardyń olardyń qasıetteri men qatynastaryn praktıkalyq is-áreketteri, tóńirekti jalpy baǵdarlaýdyń nátıjeleri, biraq jańa beınelerdi jasaý nemese olardy este saqtaý, zeıin qoıý emes. Sondyqtan sábılik shaqtaǵy balanyń zeıini, esi, qıaly yryqsyz aldyn-ala oılanbaǵan bolyp tabylady. Iaǵnı, bul bala mektepke deıingi shaqtan soń da osylaı bolyp qala beredi. Mektepke deıingi aqyl – oı damýynyń osy jaqtaryn zertteı otyryp, biz belgili bir sátke deıin tek sandyq ózgeristerdi ǵana, zeıinniń shoǵyrlanýy men turaqtylyǵyn, materıaldy este saqtaýdyń uzaqtyǵynyń arta túsetinin, qıalynyń bolatynyn kórsete alamyz.

Mektepke deıingi bala áreketiniń jańa túrlerin, úlkenderdiń oǵan qoıǵan jańa talaptaryn ıgerýdiń yqpalymen balanyń birnársege zeıinin shoǵyrlandyrý jáne oǵan zeıin qoıý, materıaldy este ustaý jáne sodan keıin ony jaqsartý, oıynnyń, sýrettiń t.b. oı jelisin qurý sıaqty erekshe mindetter paıda bolǵanda ǵana betburys jasalady.

Osy mindetterdi sheshe bilý úshin bala úlkenderden úırengen tásilderdiń qaısybirin paıdalanady. Mine,sonda ǵana zeıinniń, estiń, qıaldyń arnaıy is-áreketteri qalyptasa bastaıdy, solardyń arqasynda erkin, aldyn-ala oılastyrylǵan sıpatqa ıe bolady.Mektepke deıingi shaqtyń basynda balanyń zeıini tóńirektegi zattarǵa jáne osylar arqyly oryndalatyn is-áreketterge qatysty yntamen shoǵyrlanady. Jańa bir nárse paıda bolsa, balanyń zeıini lezde soǵan aýady. Sondyqtan balanyń uzaq ýaqyt bir ispen shuǵyldanýy sırek bolady.Mektepke deıingi shaqta balalar is-árekettiń kúrdelenýine baılanysty zeıin kúshti shoǵyrlanyp, turaqtylyqqa ıe bolady. Mysaly, mektepke deıingi balalar bir oıyndy 30-50 mınýt oınaıtyn bolsa, 5-6 jasqa jetkende oıynnyń uzaqtyǵy 1,5 saǵatqa sozylady.

Balalar sýret kórgende áńgime, ertegi tyńdaǵanda zeıin turaqtylyǵy arta túsedi. Mysaly, mektepke deıingi shaqtyń sońynda sýretti kórý uzaqtyǵy eki esege artady da, mektepke deıingi kishkentaıǵa qaraǵanda, 6 jasar bala sýretti jaqsyraq túsinedi jáne ózine qyzyqty jaqtaryn egjeı-tegjeılerin bólip kórsetedi.

Biraq mektepke deıingi shaqta zeıinniń negizgi ózgerýi balanyń alǵash ret óz zeıinin meńgere bilýinde. Ony sapaly túrde belgili zattarǵa, qubylystarǵa baǵyttaı bilýinde, keıbir tásilderdi paıdalana otyryp, solarǵa zeıin qoıa bilýinde.

Yqtıarly zeıinniń bastamalary balanyń jeke basynan tys jatyr.Bul yqtıarsyz zeıinniń ózdiginen yqtıarly zeıinniń paıda bolýyna ákelip soqpaıtyndyǵyn kórsetedi.
Yqtıarly zeıin úlkenderdiń balany is-árekettiń jańa túrlerine tartýynyń, belgili bir quraldarynyń kómegimen onyń zeıinin baǵyttap, uıymdastyrýynyń arqasynda qalyptasady. Balanyń zeıinine basshylyq jasaı otyryp, úlkender keıin solardyń kómegimen ol óz zeıinin ózi basqara alýǵa bolatynyn oǵan qajetti joldaryn úıretedi.

Zeıindi naqtyly dara tapsyrmalarǵa baılanysty uıymdastyrýdyń ahýaldyq quraldarynan basqa jan-jaqty quraly – sóıleý.
Úlkender balanyń zeıinin sózben nusqaý berý arqyly uıymdastyrady. Mysaly, munarany turǵyzǵanda aldymen dóńgelekshelerdiń eń úlkenin tańdap al...Mine durys boldy. Al endi úlkeni qaısy?,- izdep kór t.b.

Keıin balalar qajetti nátıjege qol jetkizý úshin zeıin salýǵa tıisti zattar men qubylystardy sóz arqyly ózi belgileı bastaıdy.

Mektepke deıingi shaqta óz zeıinin uıymdastyrý úshin sózder paıdalaný kúrt ósedi, ıaǵnı aıtqanda mektepke deıingi eresekter úlkenniń nusqaýy boıynsha tapsyrmany oryndaǵanda mektepke deıingi kishkentaılarǵa qaraǵanda nusqaýdy 10-12 ret jıi qaıtalaı alady. Sonymen balanyń minez-qulqyn retteýde sózdiń mańyzynyń jalpy ósýine baılanysty mektepke deıingi shaqta yqtıarly zeıin qalyptasady.

Mektepke deıingi shaqta balalar yqtıarly zeıindi meńgere bastasa da, búkil mektepke deıingi balalyq shaqta yqtıarsyz zeıin basym bolyp qala beredi. Mektep jasyna deıingi bala zeıininiń ereksheligi mektepke deıin oqytý, yqtıarly zeıinge únemi kúsh salýdy talap etetin tapsyrmalar boıynsha qurylýy múmkin emes sebepterdiń biri bolyp sanalady. Sabaqtarda paıdalanylatyn oıyn elementteri is-árekettiń nátıjeli túrleri, is-áreket formalaryn jıi ózgertý balanyń zeıinin aıtarlyqtaı joǵary deńgeıde ustaýǵa múmkindik beredi.
Zeıindi damytý men tárbıeleýde mynadaı jattyǵýlar qoldanýǵa bolady:


Zeıindi aýdarý qabiletin damytý jattyǵýlary:
1.Balaǵa ártúrli sózderdi atańyz: ústel, kerýet, kese, qaryndash, dápter, kitap,shanyshqy t.b. Ol kelisim boıynsha belgili bir sózderge qımylmen jaýap berýi kerek. Bala muqıat tyńdaıdy da mysaly, janýardy bildiretin sózderdi estigende, alaqanyn soǵady. Eger bala shatasyp ketse, tapsyrmany qaıtalańyz.
2. Keliskendeı ósimdikterdi bildiretin sózderdi esitkende, balaǵa ornynan turýdy usynyńyz.
3. Birinshi jáne ekinshi tapsyrmany biriktirýge bolady, ıaǵnı bala janýardy bildiretin sózdi estigende alaqanyn soǵady da, qandaı da bir ósimdikti bildiretin sózdi estigende ornynan turady.
Osyndaı jáne osyǵan uqsas jattyǵýlar zeıindilikti, zeıinniń bólingishtik jáne aýdarylý jyldamdyǵyn damytady da, al sonymen birge balanyń oı-órisin keńeıtip, tanymdylyq belsendiligin arttyrady. Mundaı oıyndardy jarys túrinde balalar tobymen júrgizýge bolady.

Zeıindi shoǵyrlandyrýdy damytý jattyǵýlary:
1. Sabaqty júrgizý úshin 10-15 aıyrmashylyqtary bar eki jubyn, birneshe bitpegen sýretter nemese qısynsyz mazmundy sýretter, birneshe jartylaı boıalǵan sýretter daıyndaý qajet.
2. Birinshi tapsyrmada balaǵa berilgen jup sýretterde barlyq aıyrmashylyqtardy ataý usynylady.
3. Ekinshi tapsyrmada balaǵa birinen soń birin bitpegen sýretterdi kórsetedi de, ne salynbaı qalǵanyn suraıdy nemese qısynsyz mazmundy sýretterdi tańdap alyp, sáıkessizdikti tabýdy suraıdy.
4. Úshinshi tapsyrmada birinshi bóliginiń boıalǵanyndaı sýrettiń ekinshi bóligine boıaýy kerek.
Barlyq úsh tapsyrma boıynsha nátıjelik baǵalanady – durys atalǵan aıyrmashylyqtar sany, atalǵan jetimsiz bólshekter jáne qısynsyzdyqtar sany, sonymen birge durys boıalǵan bólshekter sany.