Tartys kúıler
Qyzylorda oblysy, Qazaly aýdany,
Áıteke bı kenti, Balalar áýez mektebiniń
dombyra synybynyń muǵalimi
Baıdaýletova Meıramkúl
Sabaqtyń taqyryby: «Tartys kúıler».
Sabaqtyń maqsaty: Qazaq halqynyń kúıshilik ónerine, kúı janrlaryna, onyń ishinde tartys kúılerge erekshe toqtalyp ótip, tolyq túsinik berý.
Bilimdilik: Jańa sabaqty taldaý arqyly, oqýshynyń kúıshilik ónerin jetildirý.
Damytýshylyq: Tartys kúılerdi tyńdaý, oryndaý arqyly oqýshynyń oı - órisin damytý.
Tárbıelik: Kúı ónerlerin úıretý arqyly oqýshylardy otansúıgishtikke, patrıotızmge tárbıeleý.
Sabaqtyń ádisi: túsindirý, suraq - jaýap.
Oqytýdyń formasy: Oqýshymen jeke jumys jasaý.
Kórnekiligi: Taqyrypqa baılanysty jazylǵan erejelerdi vıdoeproektor arqyly kórsetý,
beınetaspalardy kórý.
Sabaqtyń jospary:
İ - bólim. Uıymdastyrý kezeńi.
A) Oqýshynyń sabaqqa ázirligin, oqý quraldaryn tekserý.
Á) Úı tapsyrmasyn qaıtalaý.
İİ - bólim. Negizgi bólim.
A) Tartys kúıler jaıynda tereń maǵlumat berý.
Á) Tartys kúılerdiń túrlerine toqtalyp, beınetaspa, úntaspadan mysaldar keltirý.
İİİ - bólim. Qorytyndy.
A) Sabaqty pysyqtaý.
Á) Oqýshyny baǵalaý.
B) Úıge tapsyrma berý.
Sabaqtyń barysy:
İ. Sabaqty bastamas buryn oqýshynyń oqý quraldaryn tekseremin. Úıge berilgen tapsyrmany qaıtalatamyn.
İİ. Kúı – qazaq halqynyń rýhanı mádenıetiniń asa mańyzdy salasy.
Kúı uly oqıǵalardy, ómir shyndyǵyn, qazaq jerinde bolǵan aıtys - tartysty, toı - dýmandy, turmys - tirshilikti, tabıǵatty sýretteıdi. Qazaqtyń aspaptyq mýzykasy ıaǵnı, halyq kúıleri óziniń oryndaýshylyq erekshelikterine qaraı «tókpe» jáne «shertpe»kúıler bolyp bólinse, janrlyq turǵydan alty topqa bólinedi.
Atap aıtar bolsaq, ańyz kúıler, arnaý kúıler, tarıhı kúıler, turmys - salt kúıleri, lırıkalyq kúıler jáne tartys kúıler.
Tartys kúıler – halyq arasynda keń taraǵan óner túri. Tartys kúıler úlken jıyn - toılarda, merekelerde oryndalatyn bolǵan.
Kúımen aıtysý, kúımen saıysý arqyly ónerlerin synǵa salý qazaq kúıshileriniń erteden bar dástúri. Elge esimi málim kúıshilerdiń qaı - qaısysy da nebir ásem órnekti kúılerin eges ústinde tógip tastaıtyn bolǵan. Kúı aıtysynda erdiń namysy ǵana emes, eldiń de namysy synǵa túsken sátter az emes.
Tartys kúılerge mysal retinde HİH ǵasyrdyń aıaǵynda Qońyrat jerinde bolǵan kúı tartysty atap ótýge bolady. Oǵan áıgili kúıshiler Orynbaı, Dúkenbaı, Qaratós - Aımaǵanbet, Qanalytóreler qatysady. Saıystyń sharty boıynsha ár kúıshi «alpys eki Aqjeleń» kúılerin tolyq oryndaýǵa mindetti bolatyn. Osy saıysta kúıshi Qazanǵap «Alpys eki Aqjeleńdi» naqyshyna keltirip oryndaýymen kózge túsedi. Ásirese, onyń osy saıysta oryndaǵan «Kúı shaqyrǵysh Aqjeleńi» erekshe baǵalanady.
Sondaı - aq, Mańǵystaý óńirinde bolǵan Naýsha, Toǵyzbaı, Esbaı kúıshilerdiń kúı tartystary jáne de osy óńirdiń kúıshisi Qulshar, Kempir jáne qyzdyń kúı tartystary halyq arasynda áńgime bolyp qalǵan.
Tartys kúılerdiń úsh túri bar:
1. Saıysqa túsetin kúıshilerdiń jeke oryndaýshylyq ónerlerin kórsetetin tartys. Iaǵnı, munda kúıshiler bir kúıdi bastasa, kelesi kúıshi sol kúıdi orta býynynan jalǵastyryp, ári qaraı ózi basqa kúıdi bastap, kelesi kúıshi ony jalǵastyratyn bolǵan.
(vıdeoproektor arqyly kúıshilerdiń kúı tartystaryn kórsetý).
2. Kúıshiniń kúıshilik – kompozıtorlyq ónerin kórsetetin kúı tartys ıaǵnı, saıys ústinde kúıshi óz janynan jańa kúıler shyǵara bilýi.
Mundaı kúı tartys kezinde kúıshilerdiń ásem sazdy kúılerimen qatar kúıdiń tamasha ańyz - áńgimeleri de baıandalady.
Tartystyń bul túrine mysal retindeMańǵystaý jerinde bolǵan Qulshar kúıshiniń, kempirdiń, qyzdyń tartystaryn qazir úntaspa arqyly tyńdańyzdar.
3. Tartystyń eń kúrdeli túrine jatady. Onda kúıshiniń shyǵarmashylyq jáne oryndaýshylyq ónerimen birge, onyń jańa ǵana estigen kúıin birden qaıtalap tartyp beretin kúı tartys. Tartystyń bul túri eń qıyny bolyp sanalady. Kúıshiler tájirıbe almasý úshin de kúı tartysqa túsken. Oǵan Qurmanǵazy men Dáýletkereıdiń kúı tartysyn alýǵa bolady.
Dáýletkereı tartys ústinde ataqty kúılerimen qatar jańa bir kúı tartady. Ol «Bulbul» kúıi bolatyn.
Qurmanǵazy bul kúıden úlken áser alyp, «Bulbuldyń qurǵyry» degen kúı shyǵarady.
Sondaı - aq kúı tartystar tek qana qazaq kúıshileriniń arasynda ǵana emes,
sonymen qatar qazaq pen qyrǵyz, qazaq pen qalmaq, qazaq pen túrikmen
kúıshileriniń arasynda bolǵan.
Mysaly: Dáýletkereı, Óskenbaı syndy kúıshilerdiń túrikmen kúıshilerimen bolǵan kúı saıystarynda ásem sazdy dúnıege kelgen kúılerin jatqyzýǵa bolady.
Mundaı saıystar áli kúnge deıin saqtalyp keledi.
Osyǵan dálel retinde qyrǵyzdyń ulttyq aspaby qomýz ben qazaqtyń qara dombyrasy arqyly kúıler tartysyp júrgen kúıshilerimiz qazirgi kezde úlken sahnalarda óz ónerlerin kórsetip júr.
Qazirgi beınetaspadan osy kúı tartysymyzdy tamashalaısyzdar.
İİİ. Qorytyndy.
Ótilgen sabaqtar jaıynda oqýshyǵa suraqtar qoıyp, úıge tapsyrma berip, baǵalaımyn.
Áıteke bı kenti, Balalar áýez mektebiniń
dombyra synybynyń muǵalimi
Baıdaýletova Meıramkúl
Sabaqtyń taqyryby: «Tartys kúıler».
Sabaqtyń maqsaty: Qazaq halqynyń kúıshilik ónerine, kúı janrlaryna, onyń ishinde tartys kúılerge erekshe toqtalyp ótip, tolyq túsinik berý.
Bilimdilik: Jańa sabaqty taldaý arqyly, oqýshynyń kúıshilik ónerin jetildirý.
Damytýshylyq: Tartys kúılerdi tyńdaý, oryndaý arqyly oqýshynyń oı - órisin damytý.
Tárbıelik: Kúı ónerlerin úıretý arqyly oqýshylardy otansúıgishtikke, patrıotızmge tárbıeleý.
Sabaqtyń ádisi: túsindirý, suraq - jaýap.
Oqytýdyń formasy: Oqýshymen jeke jumys jasaý.
Kórnekiligi: Taqyrypqa baılanysty jazylǵan erejelerdi vıdoeproektor arqyly kórsetý,
beınetaspalardy kórý.
Sabaqtyń jospary:
İ - bólim. Uıymdastyrý kezeńi.
A) Oqýshynyń sabaqqa ázirligin, oqý quraldaryn tekserý.
Á) Úı tapsyrmasyn qaıtalaý.
İİ - bólim. Negizgi bólim.
A) Tartys kúıler jaıynda tereń maǵlumat berý.
Á) Tartys kúılerdiń túrlerine toqtalyp, beınetaspa, úntaspadan mysaldar keltirý.
İİİ - bólim. Qorytyndy.
A) Sabaqty pysyqtaý.
Á) Oqýshyny baǵalaý.
B) Úıge tapsyrma berý.
Sabaqtyń barysy:
İ. Sabaqty bastamas buryn oqýshynyń oqý quraldaryn tekseremin. Úıge berilgen tapsyrmany qaıtalatamyn.
İİ. Kúı – qazaq halqynyń rýhanı mádenıetiniń asa mańyzdy salasy.
Kúı uly oqıǵalardy, ómir shyndyǵyn, qazaq jerinde bolǵan aıtys - tartysty, toı - dýmandy, turmys - tirshilikti, tabıǵatty sýretteıdi. Qazaqtyń aspaptyq mýzykasy ıaǵnı, halyq kúıleri óziniń oryndaýshylyq erekshelikterine qaraı «tókpe» jáne «shertpe»kúıler bolyp bólinse, janrlyq turǵydan alty topqa bólinedi.
Atap aıtar bolsaq, ańyz kúıler, arnaý kúıler, tarıhı kúıler, turmys - salt kúıleri, lırıkalyq kúıler jáne tartys kúıler.
Tartys kúıler – halyq arasynda keń taraǵan óner túri. Tartys kúıler úlken jıyn - toılarda, merekelerde oryndalatyn bolǵan.
Kúımen aıtysý, kúımen saıysý arqyly ónerlerin synǵa salý qazaq kúıshileriniń erteden bar dástúri. Elge esimi málim kúıshilerdiń qaı - qaısysy da nebir ásem órnekti kúılerin eges ústinde tógip tastaıtyn bolǵan. Kúı aıtysynda erdiń namysy ǵana emes, eldiń de namysy synǵa túsken sátter az emes.
Tartys kúılerge mysal retinde HİH ǵasyrdyń aıaǵynda Qońyrat jerinde bolǵan kúı tartysty atap ótýge bolady. Oǵan áıgili kúıshiler Orynbaı, Dúkenbaı, Qaratós - Aımaǵanbet, Qanalytóreler qatysady. Saıystyń sharty boıynsha ár kúıshi «alpys eki Aqjeleń» kúılerin tolyq oryndaýǵa mindetti bolatyn. Osy saıysta kúıshi Qazanǵap «Alpys eki Aqjeleńdi» naqyshyna keltirip oryndaýymen kózge túsedi. Ásirese, onyń osy saıysta oryndaǵan «Kúı shaqyrǵysh Aqjeleńi» erekshe baǵalanady.
Sondaı - aq, Mańǵystaý óńirinde bolǵan Naýsha, Toǵyzbaı, Esbaı kúıshilerdiń kúı tartystary jáne de osy óńirdiń kúıshisi Qulshar, Kempir jáne qyzdyń kúı tartystary halyq arasynda áńgime bolyp qalǵan.
Tartys kúılerdiń úsh túri bar:
1. Saıysqa túsetin kúıshilerdiń jeke oryndaýshylyq ónerlerin kórsetetin tartys. Iaǵnı, munda kúıshiler bir kúıdi bastasa, kelesi kúıshi sol kúıdi orta býynynan jalǵastyryp, ári qaraı ózi basqa kúıdi bastap, kelesi kúıshi ony jalǵastyratyn bolǵan.
(vıdeoproektor arqyly kúıshilerdiń kúı tartystaryn kórsetý).
2. Kúıshiniń kúıshilik – kompozıtorlyq ónerin kórsetetin kúı tartys ıaǵnı, saıys ústinde kúıshi óz janynan jańa kúıler shyǵara bilýi.
Mundaı kúı tartys kezinde kúıshilerdiń ásem sazdy kúılerimen qatar kúıdiń tamasha ańyz - áńgimeleri de baıandalady.
Tartystyń bul túrine mysal retindeMańǵystaý jerinde bolǵan Qulshar kúıshiniń, kempirdiń, qyzdyń tartystaryn qazir úntaspa arqyly tyńdańyzdar.
3. Tartystyń eń kúrdeli túrine jatady. Onda kúıshiniń shyǵarmashylyq jáne oryndaýshylyq ónerimen birge, onyń jańa ǵana estigen kúıin birden qaıtalap tartyp beretin kúı tartys. Tartystyń bul túri eń qıyny bolyp sanalady. Kúıshiler tájirıbe almasý úshin de kúı tartysqa túsken. Oǵan Qurmanǵazy men Dáýletkereıdiń kúı tartysyn alýǵa bolady.
Dáýletkereı tartys ústinde ataqty kúılerimen qatar jańa bir kúı tartady. Ol «Bulbul» kúıi bolatyn.
Qurmanǵazy bul kúıden úlken áser alyp, «Bulbuldyń qurǵyry» degen kúı shyǵarady.
Sondaı - aq kúı tartystar tek qana qazaq kúıshileriniń arasynda ǵana emes,
sonymen qatar qazaq pen qyrǵyz, qazaq pen qalmaq, qazaq pen túrikmen
kúıshileriniń arasynda bolǵan.
Mysaly: Dáýletkereı, Óskenbaı syndy kúıshilerdiń túrikmen kúıshilerimen bolǵan kúı saıystarynda ásem sazdy dúnıege kelgen kúılerin jatqyzýǵa bolady.
Mundaı saıystar áli kúnge deıin saqtalyp keledi.
Osyǵan dálel retinde qyrǵyzdyń ulttyq aspaby qomýz ben qazaqtyń qara dombyrasy arqyly kúıler tartysyp júrgen kúıshilerimiz qazirgi kezde úlken sahnalarda óz ónerlerin kórsetip júr.
Qazirgi beınetaspadan osy kúı tartysymyzdy tamashalaısyzdar.
İİİ. Qorytyndy.
Ótilgen sabaqtar jaıynda oqýshyǵa suraqtar qoıyp, úıge tapsyrma berip, baǵalaımyn.
You Might Also Like
