Tasymal. Ekpin
Tasymal. Ekpin
Jazý barysynda bir jolǵa syımaǵan sóz býyn jigi arqyly ekinshi jolǵa tasymaldanady. Tasymal daýyssyz dybystan bastalyp jasalady. Mysaly, qa - ratorǵaı, qara - torǵaı, qarator - ǵaı; kún - delikti, kúnde - likti, kúndelik - ti, t. b. Sanaýly sózder daýysty dybystan bastalyp tasymaldanady. Mysaly, aý - yl, bý - yn, qı - yr, jı - yn, t. b.
Tómendegi sóz túrleri tasymaldanbaıdy:
1. Bir býyndy sózderdi tasymaldaýǵa bolmaıdy: nan, kól, or, el, kúrt, jurt, t. b.
2. Jalǵyz áripti birinshi jolǵa qaldyrýǵa nemese ekinshi jolǵa shyǵarýǵa bolmaıdy.: ana, ata, uly, eki, uıa, úıý, tyıý, qıa, t. b.
3. Qysqartylyp jazylǵan adam esimin teginen bólip tasymaldaýǵa bolmaıdy: A. Qunanbaev, M. Áýezov, S. Toraıǵyrov, G. Dýlatova, t. b.
4. Qysqartylyp jazylǵan ólshem ataýlaryn aldyndaǵy sannan bólip tasymaldaýǵa bolmaıdy: 11 - synyp, HHİ ǵasyr, 2012 jyl, 22 naýryz,
70 km, 52 kg, 120 g, t. b.
5. Bas áripteri, bas árip pen sózdiń basqy býynynan qysqarǵan sózder tasymaldanbaıdy: QR, BUU, QazUÝ, QBTÝ, t. b.
Sóz ishindegi bir sózdiń, bir býynnyń, bir dybystyń kóterińki aıtylýy ekpin dep atalady. Qazaq tilinde ekpin sózdiń sońǵy býynyna túsedi.
Ekpin 1) sóz ekpini, 2) oı ekpini, 3) tirkes ekpini, 4) dybys ekpini bolyp bólinedi.
Sóz ekpini – eki nemese kóp býyndy sózdiń bir býynynyń kóterińki aıtylýy. Kóktem tańynyń munshalyq sulýlyǵyn buryn baıqamapty.
Oı ekpini – sóılem ishindegi bir sózdi oqshaýlap, daralap bólip aıtý. Oı ekpini túsetin sóz kóbinese baıandaýyshtyń aldynda turady. Mysaly, Tilektiń ákesi erteń Astanadan keledi. Erteń Astanadan Tilektiń ákesi keledi. Tilektiń ákesi Astanadan erteń keledi.
Birneshe sózdiń tizbektelip kelip bir ǵana ekpinge ıe bolýy tirkes ekpini dep atalady. Mysaly, ar - ujdan, uzyn boıly, únsiz qaldy, qońyr ala, tóbe shashy tik turdy, qulaq qoı, t. b.
Bir sózdiń ishindegi bir dybysty kóterip, sozyp aıtý dybys ekpini dep atalady.
Dybys ekpini qýanyshty kóńil kúıdi bildirgende daýysty dybysqa túsedi: tama - sha - a, jara - a - ısyń, t. b. Renjý, qynjylý sezimin bildirgende daýyssyz dybysqa túsedi: otyr - r - r, toqt - tat, j - jap esikti, t. b.
Jazý barysynda bir jolǵa syımaǵan sóz býyn jigi arqyly ekinshi jolǵa tasymaldanady. Tasymal daýyssyz dybystan bastalyp jasalady. Mysaly, qa - ratorǵaı, qara - torǵaı, qarator - ǵaı; kún - delikti, kúnde - likti, kúndelik - ti, t. b. Sanaýly sózder daýysty dybystan bastalyp tasymaldanady. Mysaly, aý - yl, bý - yn, qı - yr, jı - yn, t. b.
Tómendegi sóz túrleri tasymaldanbaıdy:
1. Bir býyndy sózderdi tasymaldaýǵa bolmaıdy: nan, kól, or, el, kúrt, jurt, t. b.
2. Jalǵyz áripti birinshi jolǵa qaldyrýǵa nemese ekinshi jolǵa shyǵarýǵa bolmaıdy.: ana, ata, uly, eki, uıa, úıý, tyıý, qıa, t. b.
3. Qysqartylyp jazylǵan adam esimin teginen bólip tasymaldaýǵa bolmaıdy: A. Qunanbaev, M. Áýezov, S. Toraıǵyrov, G. Dýlatova, t. b.
4. Qysqartylyp jazylǵan ólshem ataýlaryn aldyndaǵy sannan bólip tasymaldaýǵa bolmaıdy: 11 - synyp, HHİ ǵasyr, 2012 jyl, 22 naýryz,
70 km, 52 kg, 120 g, t. b.
5. Bas áripteri, bas árip pen sózdiń basqy býynynan qysqarǵan sózder tasymaldanbaıdy: QR, BUU, QazUÝ, QBTÝ, t. b.
Sóz ishindegi bir sózdiń, bir býynnyń, bir dybystyń kóterińki aıtylýy ekpin dep atalady. Qazaq tilinde ekpin sózdiń sońǵy býynyna túsedi.
Ekpin 1) sóz ekpini, 2) oı ekpini, 3) tirkes ekpini, 4) dybys ekpini bolyp bólinedi.
Sóz ekpini – eki nemese kóp býyndy sózdiń bir býynynyń kóterińki aıtylýy. Kóktem tańynyń munshalyq sulýlyǵyn buryn baıqamapty.
Oı ekpini – sóılem ishindegi bir sózdi oqshaýlap, daralap bólip aıtý. Oı ekpini túsetin sóz kóbinese baıandaýyshtyń aldynda turady. Mysaly, Tilektiń ákesi erteń Astanadan keledi. Erteń Astanadan Tilektiń ákesi keledi. Tilektiń ákesi Astanadan erteń keledi.
Birneshe sózdiń tizbektelip kelip bir ǵana ekpinge ıe bolýy tirkes ekpini dep atalady. Mysaly, ar - ujdan, uzyn boıly, únsiz qaldy, qońyr ala, tóbe shashy tik turdy, qulaq qoı, t. b.
Bir sózdiń ishindegi bir dybysty kóterip, sozyp aıtý dybys ekpini dep atalady.
Dybys ekpini qýanyshty kóńil kúıdi bildirgende daýysty dybysqa túsedi: tama - sha - a, jara - a - ısyń, t. b. Renjý, qynjylý sezimin bildirgende daýyssyz dybysqa túsedi: otyr - r - r, toqt - tat, j - jap esikti, t. b.
You Might Also Like
