InfoHub Logo

Qazirgi tańda tez daıyndalatyn taǵamdar órkendeýde. Tez daıyndalatyn taǵam asmázirine kiretin taǵamdar: gambýrgerler, kartopty «frı», kartopty chıpster, hod-dog jáne sýsyndardyń qataryna: «Koka - kola», «Pepsı», «Fanta», «Merında», «Seven - Ap», «Spraıt» jáne t.b. kiredi. Tátti gazdalǵan sýsyndar. Joǵaryda aıtylyp ketken sýsyndardyń quramynda: kóp tegen konservanttar, aromatızatorlar, boıaýlar men qoıýlandyratyn zattar. Búkil tátti gazdalǵan sýsyndarda kómirqyshqyly bar. Bul qyshqyldyq áserinen asqazanyń úrlenýi men kekirik paıda bolady. Tátti gazdalǵan sýsyndarda quramynda taǵy hımıalyq qospalardyń búkil túrleri qoldanylǵan. Iaǵnı sýsynyń dámin, ıisin, túsin jaqsartý úshin.

Tátti sýsyn qaýipti alergen bolyp sanalady. Tátti gazdalǵan sýsynda kóp mólsherde qant qoldanylǵan. Sondyqtan bundaı sýsyndar qan dıabetimen aýyratyn adamdar úshin ótte qaýipti. Tek dıabet aýyratyn adamdar úshin emeste taǵy baýyr, búırek, asqazan aýyratyn adamdar úshin de qaýipti. Bundaı sýsynyń ornyna ondaı hımıalyq qospalar az sýsyndardy ishkenińiz jón. Kartopty «Frı» - quramynda asa qaýipti zattar bar, kóp kólemdigi maılar men akrılamıd. Akrılamıd toksıdti zıandy zat ekenin ǵylymda dáleldendi. Ol adamnyń psıhıkalyq júıesine jáne genetıkanyń ózgerýine yqpalyn tıgizedi. Akrılamıd kómirteke óte baı . Shved bıohımıkteri zerteýinde bir porsıa kartopty «Frı» - de akrılamıd normasynan 50 ese asyp tur. Iaǵnı bir porsıa da 50 gram akrılamıd bar tipti bir qorap temekiniń ózinde akrılamıd 20 gram.

Qorytyndylap ketsek bir porsıa kartopty «Frı» jesek onda biz 2, 5 qorap temeki shekenmen birdeı boldyq. Gambýrger. Bir gambýrger quramynda 46 % tuz, 45 % maılar al bul bir kúndik norma. Jáne budan basqa 25 % kalorıı jáne holestırın. 15 % kómirsýtek, 10 gram qant, 1, 5 gram zıandy maılar. Katleter grılde daıyndalǵandyqtan quramynda konserogender bolady. Gambýrge arnalǵan ette arnaıy qospalar bolmaýyda múmkin. Biraq toqash quramynda borly bıdaıly un, zıandy maılar, sılıkattar, karbonat jáne súlfat natrııi, qamyr úshin kondensatorlar, kalıı propany. Gambýrge arnalǵan soýs quramynda : qant, sırop, maılar, propılenglıkol algınat, benzoaty natrıı jáne kalıı.

Gambýrger quramynda ondaı asa qaýiptiligi hımıalyq qospalar joq eken. Biraq gambýrgerdi adam kóp qorek etse onda ol adamnyń salmaq qosýy ábden múmkin. Tez daıyndalatyn taǵamnyń qataryna bárine tanymal kespelerde jatady. Tez daıyndalatyn kespelerdiń quramy : qant, glútamat natrııi C5H8NO4Na * H2O (E621) , pálma maıy, boıaýyshtar, qaınatyńqyraǵan tuz, lımon qyshqyly, aromatızatorlar, keptirilgen taýyq etti nemese sıyr etti, keptirilgen kókónister, sańyraýqulaqtar. Bundaı ónimderdi Qazaqstanǵa basqa elderden ákelinedi, jaqynda aıtylǵan jańalyqtarda tez daıyndalatyn kespelerdi Reseı jerinen ákelinedi. Bul kespelerdi arnaıy tekseristen ótti, kespelerde adam aǵzasyna zıan shek taıaqshalary bar ekenin anyqtaldy. Basqa elderden tek kespeler ǵana emes basqa da taǵam ónimderi Qazaqstan jerine tanymaldanyp otyr osynyń nátıjesinen basqa taǵamdarda bundaı ishek taıaqshalary bolmaýyn bizge kim kepildik beredi. Joǵaryda aıtylyp ketken tez daıyndalatyn taǵamdarda emes taǵy kúndelikti qoldanysqa keletin taǵamdardyń quramynda hımıalyq qospalar bar ekenin bárimizge belgili. Dúkenderdegi satylatyn ónimderdiń 70-95 % tamaqtanýda qoldanýǵa bolmaıdy.

Sonymen qatar, ósimdik ónimderi hımıalyq tyńaıtqyshtar, gerbısıdter, ınsektısıdter jáne t.b. - nyń kómegimen óndiriledi. Janýarlardy ósirý gormony antıbıotıgimen jemdeıdi. Taǵam óndirisi fabrıkalary ónimderdi tabıǵı juǵymdy zattardan aıyryp, óńdeıdi. Onyń ornyna ónimderge sıntetıkalyq dármender, jasandy konservanttar, qospalar, aromatızatorlar qosady. Bizge unaı ma, unamaı ma - biz hımıalyq suıyq zattardy amalsyzdan ishýimiz kerek. Hımıalyq qospalar bizdiń aǵza taramdarynda jınalyp, saqtalady, sońynda ony ishten buzady. Adam jylyna aǵzaǵa zıandy 2-3 kılogramm hımıalyq zattardy jep taýysady eken Olar kúndelikti ádettegi jáne zalalsyz taǵam ónimderiniń quramynda bolady.

Hımıalyq qospalar kómegimen astyq ónimdiligin arttyrady, ósimdiktiń saqtaý merzimin kóbeıtedi, jemister, kókónister, dánderdiń syrtqy túrin jaqsartady. Alaıda bul ónimderdiń nárlik qundylyǵy tómendeıdi. Al adam aǵzasynda olar aqyryn, progresıvti túrde aǵzalar men jasýshalardy buzady, bul ár túrli aýrýlarǵa ıaǵnı erte qartaıý men mezgilsiz ólimge ákeledi. Azyq - túlik satyp alǵan kezde ónimniń taýar qulaqshasyndaǵy (etıketka) kanserogendi zattar týraly málimetke muqıat nazar salǵan jón. Sapasy tómen, kanserogeni óte joǵary ónimdi turaqty túrde paıdalanyp júrgen kisiniń dertine daýa joq. Qyltamaq sıaqty emi joq aýrýlardyń bári de osy kanserogendik zattardan týatynyn ǵylym dáleldep otyr.

Jyldar boıy ýly zattar jınalǵan adamnyń aǵzasy genetıkalyq ózgeristerge ushyraıdy. Al, genniń ózgerýi adamnyń azýyna, kóńil - kúıiniń quldyraýyna ákelip soǵady. Baýyrdyń, talaqtyń, búırektiń qaterli isigine shaldyǵýyna sebepker osy kanserogender. Eger tamaqtyń taýar qulaqshasynda quramynda «E» degen zat bar dep kórsetilse, onda ónimge azyqtyq qospalar, hımıalyq dámdegishter, jasandy boıaý qosyldy degen sóz. Olar ónimdi buzylýdan saqtaıtyn kúshti reagentter. Saý adamdy naýqas qylatyn da dál osy reagentter. Dúnıejúzilik tamaq óndirisinde azyqtyq qospanyń úsh túrin múldem qoldanýǵa tıym salynǵan.

Olar E-121 qospasy – qyzyl sıtrýs taǵamdyq boıaýy, E-123 – amarant boıaýy, E-240 – formaldegıd konservanty. Sizdiń densaýlyǵynyń sizdiń qolyńyzda. Biraq qazirgi tańda konservant, hımıalyq qospasy joq taǵamdardyń sany tómen dep barady. Iaǵnı bundaı taǵamdardyń áserinen aýrý adamdardyń, áıelderdiń bala týmaý sany joǵarlap bara jatyr. Joǵary da aıtylyp ketkendeı saý adamdy naýqas qylatyn dál osy taǵamdar. Ótinish taǵamdardyń qulaqshalaryna (etıketka) qarańyzdar!!!

Ótte qaýipti – E123, E510, E513, E527. Konserogender – E131, E142, E153, E210, E212, E213, E214, E215, E216, E219, E230, E240, E249, E280, E281, E282, E283, E310, E954. Asqazanyń nasharlaýyna alyp keletinderi – E388, E339, E341, E343, E450, E461, E462, E463, E465, E466, E154, E626, E627, E628, E629, E630, E631, E632, E633, E634, E655. Tyıym salynǵandar – E103, E105, E111, E121, E123, E125, E130, E152, E211, E952. Seziktileri (podozrıtelnye) – E104, E122, E141, E171, E173, E241. Qaýipti – E102, E110, E120, E124, E127, E129, E155, E180, E201, E220, E222, E223, E224, E228, E233, E242, E400, E401, E403, E404, E405, E501, E502, E630, E636, E637.