InfoHub Logo

Taraz qalasy, Iý. Gagarın atyndaǵy
№29 orta mektebi pán muǵalimi:
Beknazarova Jarqynaı

Til, ádebıet bilgiri
Maqsaty: Oqýshylardyń qazaq tili men ádebıet páninen osy kezge deıin ótilgen materıaldardy meńgerýin, bilim deńgeıin tekserý.
Mindetteri: 1) oqýshylardyń bilim – bilik daǵdylaryn qalyptastyrý;
2) ana tilin súıýge, qurmetteýge tárbıeleý, kórkem ádebıetti súıip oqýǵa, izdenimpazdyqqa baýlý;
3) oqýlyq pen qosymsha materıaldar derekterin paıdalanyp, ǵylymı – tanymdyq áreketterin jetildirý.

Kórnekiligi: slaıd,
Pánaralyq baılanys: aýyz ádebıeti, óner, halyq pedagogıkasy.
Barysy: 1. Uıymdastyrý.
1) aldyn – ala taǵaıyndalǵan toptardy shaqyrý.
2) ádilqazylar alqasyn saılaý.

Qymbatty ustazdar, oqýshylar! Búgingi 8 - synyp oqýshylarymen ótkizilgeli otyrǵan «Til, ádebıet bilgiri» atty saıysqa qosh keldińizder!
Qazaq tili – óte baı til. Ana tiliniń kúshi men qudiretin týǵan halqymyz áýelden – aq baǵdarlap, sóz ónerin barlyq ónerdiń basy sanaǵan. Sóz óneri – halyq danalyǵynyń jemisi. Ádebıet – halqymyzdyń rýhanı ómiriniń aınasy, ana tilimizdiń ómirsheńdiginiń, ulttyǵymyzdyń, halyqtyǵymyzdyń belgisi. Olaı bolsa, búgingi saıys barysynda osy qazaq tili men ádebıet páni boıynsha oqýshylarymyzdyń oı – órisin, bilimderin, aqyly men eptiligin sarapqa salatyn bolamyz.
Toptardy tanystyrý.
Bireý ozsa saıysta, bireý artta qalady,
Renjimeı tarasa, ozbaǵandar jarady.
Jarys zańy ejelden – jeńimpazdy anyqtaý,
Ozat bolý sharty sol – eńbektený, jalyqpaý.
Endeshe, ortamyzǵa qazaq tili men ádebıet páni boıynsha erinbeı eńbektenip, únemi izdenis ústinde júretin alǵyr oqýshylarymyzdy shaqyramyz.
«Bilgirler» tobynyń músheleri: 8 «B» synyp oqýshylary.
«Alǵyrlar» tobynyń músheleri: 8 «Á» synyp oqýshylary.

Ádilqazy, aq qazyǵa sálem ber,
Ádildikke bas ıedi kúlli álem.
Júırik ozar, saıystarda neshe bir
Sarapqa sal, ádildikpen sheshe bil, – deı kele, saıysymyzdy baǵalaıtyn ádilqazylar alqasymen tanysyńyzdar.
(Ádilqazy alqasymen tanystyrý)

Búgingi saıysymyzdyń kezeńderimen tanystyryp óteıin:
İ. «Báıge» kezeńi
İİ. «Keıipkerler álemi» kezeńi
İİİ. «Salt – dástúrler» kezeńi
İÚ. «Jorǵa» kezeńi
Ú. «Suraq - jaýap» kezeńi
Úİ. «Tapqyrlyq» kezeńi
Úİİ. «Sóz tapqanǵa qolqa joq» kezeńi ( sıtýasıalyq suraq)
Úİİİ. «Oıtoǵaý» kezeńi ( esse jazý)

İ. «Báıge» kezeńi

Bilim degen – bıik shyń,
Baqytqa seni jetkizer.
Bilim degen – aqylshyń,
Qıyndyqtan ótkizer, – dep saıysymyzdyń alǵashqy «Báıge» kezeńin bastaımyz. Bul kezeńde sizderge qazaq tili páni boıynsha 10 suraq jáne ár durys jaýapqa 5 upaıdan beriledi. Jaýap bere almaǵan jaǵdaıda kelesi top qoldaryndaǵy qyzyl belgisin kóterip jaýap berip, 5 upaıdy ıelenýge bolady.

«Bilgirler» tobyna:
1. Qazaq tilindegi tyıym salýǵa qatysty sózder qaı termınge jatady? (tabý)
2. «Kompúter» sózin ońasha túrde táýeldeńiz.
3. Jurnaqtyń túrin ata. (sóz týdyrýshy, sóz túrlendirýshi)
4. «Kókpeńbek», «appaq» sózderi kúrdeli sózdiń qaı túri? (qos sózder)
5. Esimshe qalaı jasalady? (- ǵan, - gen – qan, - ken, - ar,- er,- r,- ma+s,- atyn,- etin,- ıtin,- ıtyn, - maq,- mek,- baq,- bek,- paq,- pek jurnaqtary arqyly)
6. «Bizdiń mektep» baılanysýdyń qaı túri? (matasý)
7. «Aq kóılek» tirkesi qandaı tásil arqyly baılanysqan? (oryn tártibi)
8. Qashan? Qalaı? Qaıtip? Ne úshin? degen suraqtar qaı sóılem múshesiniń suraqtary? (pysyqtaýysh)
9. «At», «ot» sózderi qandaı býyndy sózder? (tuıyq býyn)
10. da, de, ta, ári, jáne, men shylaýlary arqyly baılanysatyn salalas qurmalasty ata. (yńǵaılas salalas)

«Alǵyrlar» tobyna:
1. Tilimizde sypaıy sóıleý qalaı atalady? (evfemızm)
2. «Ustaz» sózin jikteńiz.
3. Jalǵaý túrlerin atańyz. (kóptik, septik, jiktik, táýeldik)
4. «Ákel», «apar» sózderi kúrdeli sózdiń qaı túri? (birikken)
5. Kósemshe qalaı jasalady?( - a,- e,- ı,- yp,- ip,- p,- ǵaly,- geli,- qaly,- keli jurnaqtary arqyly)
6. «Jańa mektep» baılanysýdyń qaı túri? (qabysý)
7. Bul – kitap. Qandaı tásil arqyly baılanysqan? (ıntonasıa arqyly)
8. Qandaı? Qaı? Qansha? Neshe? degen suraqtar qaı sóılem múshesiniń suraqtary? (anyqtaýysh)
9. «Apa», «aǵa» sózderi qandaı býyn? Ashyq býyn)
10. ne, ne bolmasa, nemese, ıa bolmasa, ıakı, óıtpese, álde, áıtpese jalǵaýlyqtary arqyly baılanysatyn salalas. (talǵaýly salalas)

İİ. «Keıipkerler álemi» – bul kezeńde biz ózimiz oqyǵan shyǵarmalardaǵy keıipkerlerdiń sózderinen úzindi beriledi. Shyǵarmanyń aty men sol keıipkerdi tabasyzdar. Upaı sany 10 upaıdan.

«Bilgirler» tobyna:
1. – Bıyl onyń jasy on úshke tolǵan edi. Denesi de bir aralyq keıipte. Boıy ósken. Qol – aıaǵy uzarǵan. Buryn murny sholaqtaý bolýshy edi, bıyl biraz uzaryp qalypty. Bet beınesi baladan góri irileńkirep, bala – bozbalanyń qalpyna beıimdelgen. Biraq áli sol músinde, úlkendik joq.
Kimniń, qandaı shyǵarmasyndaǵy qandaı keıipkerdiń portreti?
(M. Áýezov «Abaı joly» romany, Abaıdyń portreti)

«Alǵyrlar» tobyna:
Sol sulý, sulý eken atqan tańdaı,
Bir soǵan bar sulýlyq jıylǵandaı.
Torǵyn et, shaqpaqtaı bet, tisi merýert,
Sózderi – sý syldyrlap quıylǵandaı.
Bir ýlap kózqarasy, bir aınytqan,
Juldyzdaı erkelegen sónbeı - janbaı.
Lebizi – jibek lebi, jumaq jeli,
Káýsardaı tatqan adam qalar qanbaı.
Kimniń, qandaı shyǵarmasyndaǵy qandaı keıipkerdiń portreti?
(M. Jumabaev, «Batyr Baıan» qalmaq qyzynyń portreti)

«Bilgirler» tobyna:
3. – Atam maǵan kitaptaǵy arab áripterin kórsete bastaıdy. Aıtýǵa bir ońaıy bolsa ıgi, birinen – biri ótken qıyn. Bul kitap – Abaı óleńderiniń jınaǵy. Abaımen dos bolǵan ári aqyn talantyna tańyrqap den qoıýmen ótken Áýez onyń óleńderin kitap qyp kóshirip alady da, bizge sol arqyly qara tanytpaq bolady.
Kimniń sózi? (M. Áýezov «Meniń ómirbaıanym»)

«Alǵyrlar» tobyna:
2. – Shý ózeniniń boıymen júre berseńiz, Han jáne Jambyl degen eki taýǵa kez bolasyz. Meniń ákem Japa bir kezde osy taýlarda kóship – qonyp júrgen. Jambyl taýynyń eteginde qaqaǵan qystyń borandy kúninde týyppyn.
Qaı aqynnyń sózi? ( J. Jabaev «Meniń ómirim»)

«Bilgirler» tobyna:
«... Eki qan aýyr bolar bir ózińe,
Súısinbe bul raqymsyz minezińe.
Aıyrǵan eki asyqty ońa ma eken,
Dep tursyń alǵys aıtar kim ózińe?
Tilegim keldi ornyna, armanym joq,
Artynda (súıgenimniń) qalǵanym joq.
Meni sen óltirgenmen jasarmaısyń,
Súıtkenmen jas janymdy alǵanyń joq.»
Qaı shyǵarmadaǵy kimniń sózi?
(Sh. Qudaıberdiuly, «Qalqaman - Mamyr» Mamyrdyń sońǵy sózi)
«Alǵyrlar» tobyna:
«Kesken terekteı qulatty ǵoı meni. Qý joqshylyq bir qulatty. Aıamas dushpan soqqy jazasy ápketti, mine – bar dármenimdi... Nem qaldy?...» «Kegim... kegim ketti!..» Qaı shyǵarmadaǵy kimniń sózi?
(M. Áýezov, «Qarash - qarash oqıǵasy povesti» Tektiǵuldyń sońǵy sózi)

İİİ. «Salt – dástúrler»
– bul kezeńde ózderińiz oqyǵan shyǵarmadan úzindiler beriledi. Sizder sol shyǵarmanyń atyn jáne ol jerde aıtylǵan qazaq halqynyń salt - dástúrin tabasyzdar. Ár durys jaýap 5 upaı ákeledi.
«Bilgirler» tobyna:
1. – Seniń segiz qyzyń bir tóbe, Kenjekeıiń bir tóbe bolsa, meniń segiz ulym bir tóbe, toǵyzynshy ulym bir tóbe. Kenjekeıiń toǵyzynshy ulymdiki bolsyn, - dep baı toǵyz qyzǵa qandaı salt - dástúrdiń túrin jasap kelipti.
Qaı ertegiden alynǵan? Qandaı dástúr bar? («Er Tóstik» ertegisi, quda túsý)

«Alǵyrlar» tobyna:
2. – Men aıyptymyn, menen bir qatelik boldy, shaıtannyń azǵyrǵanyna erdim. Oǵan sebep – myna ýázirler. Bular endi ıa saǵan, ıa maǵan bir qater qylar. Sen endi irgeńdi kóter, bóten elge kósh dep, – han óziniń dosyna razy bolyp, birneshe túıege asyl zattar arttyryp, mal berip, dosyn Aqsha hannyń eline kóshirip salady.
Qaı ertegiden alynǵan? Qandaı dástúr bar?
(«Aıaz bı» ertegisi, enshi berý)

«Bilgirler» tobyna:
Sum ajal búgin jylatty,
Quryǵyn salyp qulatty,
Bekterdiń begin sulatty,
Qyrshyn da ǵumyr qyrqyldy – aý.
Ajal jutyp alǵany,
Jaýyz jaılap barady,
Jaqsynyń óship janary,
Dúnıe azyp barady.
Qaı dastannan alynǵan? Qandaı dástúr bar?
(«Alyp Er Tońa» dastany, joqtaý)

«Alǵyrlar» tobyna:
Tula boıyń uıar - ar ediń,
Eskerip istep, oılaǵan.
Táýekelge nar ediń,
Talappen tereń boılaǵan.
Erlikke de bar ediń,
Úırenýge toımaǵan.
Jasqa jas, kárige kári ediń,
Atańnyń atyn joımaǵan.
Zamana netken tar ediń,
Sol qalqamdy qoımaǵan?!
Qaı shyǵarmadan alynǵan? Qandaı dástúr bar?
(A. Qunanbaıuly «Ábdirahman ólgende», joqtaý)

İÚ. Olaı bolsa, «Jorǵa» kezeńine ótsek.
Bul kezeńde bizde ádebıet teorıasy boıynsha suraqtar beriledi. Ár suraqqa jaýap 5 upaı ákeledi.
1. Kórkem ádebıette adamnyń syrt bitimin, keskin - keıpin, júris - turysyn sýretteýdi ne dep ataıdy? (Portret)
2. Tabıǵat qubylystaryn jandandyryp, kisi keıpinde sýretteý tásilin ne dep ataıdy? (Keıipteý)
3. Zatty ne qubylysty kishireıte sýretteıtin kórkemdik qural ne dep atalady? (Lıtota)
4. Kórkem ádebıettegi tabıǵat kórinisin sýretteý ne dep atalady? (Peızaj)

Ú. «Suraq - jaýap» kezeńi – bul kezeńde týystyq qatynas, ulttyq meıramdar, oıyndar týraly suraqtar qoıylady.
Ár durys jaýapqa 1 upaı. Jaýap joq bolsa «kelesi» degen sózdi aıtyp, kelesi suraqty tyńdaý kerek, ýaqyt 1 mınýt
«Bilgirler» tobyna:
1. Naǵashy degen kim?
2. Naýryz kóje degen ne, qaı kezde beriledi?
3. Ulttyq kıimderdi ata.
4. «Bet ashar» týraly ne bilesiń?
5. Tusaý kesý degen ne?
6. «Asyq» qalaı oınalady?

«Alǵyrlar» tobyna:
1. Jıen degen kim?
2. Aıttyq degen ne, qaı kezde beriledi?
3. Ulttyq taǵamdardy ata.
4. Shildehana degen ne?
5. Syrǵa salý degen ne?
6. «Altybaqan» qalaı oınalady?

Úİ. «Tapqyrlyq» kezeńi.
Berilgen maqaldardy jalǵastyrý. Durys jaýap - 5 upaı.
«Bilgirler» tobyna:
1. Til jarady, tas jarmasa........... (bas jarady)
2. Bal tamǵan tilden.........( ý tamǵan)
3. Taý, tasty jel buzar, adamzatty..........(sóz buzar)
4. Jaqsy sóz............(jarym yrys)
5. Sheberdiń qoly ortaq, sheshenniń.........(sózi ortaq)
«Alǵyrlar» tobyna:
1. Bas kespek bolsa da,..........(til kespek joq)
2. Ana súti boı ósiredi, ana tili.............(oı ósiredi)
3. Eń ashshy da til, eń..............(tátti de til)
4. Jyly - jyly sóıleseń, jylan............(ininen shyǵady)
5. Tilge qurmet,.......(elge qurmet)

Úİİ. «Sóz tapqanǵa qolqa joq»
kezeńine de jettik, bul kezeńde sıtýasıalyq suraqtar ıaǵnı jaǵdaıattar beriledi. Bir top aqtasa, bir top dattaıdy. Bul jerde sizderdiń oı - pikirlerińizdi bilemiz. Kezeńniń aty aıtyp turǵandaı, óz oılaryńyzdy qanshalyqty dárejede ashyp jetkize alatyndaryńyzdy, sheshendikterińizdi kórsete alýlaryńyz kerek. Upaı sany – 10
«Bilgirler» tobyna:
Sabaq ústinde oqýshy partaǵa jazý jazyp otyrdy. Muǵalim oǵan eskertý jasady, biraq oqýshy jazýyn budan keıin de jalǵastyra berdi. Oqýshy mádenıeti týraly ne aıtýǵa bolady? Ár top óz qózqarastaryn qorǵaıdy.
Dattaýshy top (Bilgirler): Oqýshynyń sabaq ústinde partaǵa syzýy durys emes, qoǵam múlkin búldirýge bolmaıdy, oqýshy mádenıetiniń tómendigin kórsetedi.
Aqtaýshy top (Alǵyrlar): Oqýshynyń sabaqqa qyzyǵýshylyǵy joq, muǵalimniń sabaq ótýi oǵan unamaıdy, sondyqtan onyń ishi pysyp otyrǵandyqtan solaı isteıdi.
Dattaýshy top (Bilgirler):
Aqtaýshy top (Alǵyrlar):
«Alǵyrlar» tobyna:
Oqýshy anasynan bı keshine barýǵa ruqsat surady. Ol bul jaıynda dostaryna aldyn – ala ýáde berip qoıdy. Anasy balasyna ruqsat bermedi. Ana men bala arasynda renjisý, sóz alysý boldy. Oqýshy mádenıeti jaıynda ne aıtýǵa bolady? Ár top óz qózqarastaryn qorǵaıdy.
Dattaýshy top(Alǵyrlar): Oqýshy anasynyń aıtqanyn isteýi kerek, anasymen sóz alysýy durys emes, ana balasyna eshqashan zıan oılamaıdy, bul tárbıesizdik, mádenıetsizdikti kórsetedi.
Aqtaýshy top (Bilgirler): Oqýshy dostarymen ýádelesip qoıǵan, eger ol ýádesin oryndamasa, dostar arasynda bir - birine senimsizdik týady, oqýshy yńǵaısyzdanady. Sol úshin anasymen sózge keldi, onda turǵan eshteńe joq, báribir anasy keshiredi.
Dattaýshy top(Alǵyrlar):
Aqtaýshy top (Bilgirler):

Úİİİ. «Oıtoǵaý» kezeńi
Qazir sizderge «Naýryz – jańarý merekesi» degen taqyrypqa esse nemese óleń jazý tapsyrylady. Daıyndyqqa 3 mınýt ýaqyt beriledi.

Qorytyndy. Osymen saıysymyzdyń barlyq kezeńderin de aıaqtadyq.
Bolmasyn eshbir syn – ókpe,
Áseri qaldy júrekte.
Qazylar bergen baǵalar,
Ushtassyn aıtar tilekke!
«Júzden júırik, myńnan tulpar» shyqqan topty anyqtasaq.
Ádilqazy alqalaryna sóz
1.
2.
Demeńiz biz ónerdi aıap keldi,
Ýaqyt biraz jerge taıap qaldy.
Kóriskenshe saý bolyp turyńyzdar,
Osymen saıysymyz aıaqtaldy!