InfoHub Logo

Synyby: 5
Qazaq tili
Sabaqtyń taqyryby: Til dybystary ( Fonetıka )
Sabaqtyń maqsaty: A) Til dybystary týraly bastaýyshta alǵan bilimderin eske túsire otyryp, til dybystary týraly, dybystaý músheleri týraly jalpy túsinik berý.

Á) Alynǵan bilimdi este saqtaýǵa daǵdylandyrý, logıkalyq oılaý qabiletterin, naqty, dáleldi sóıleý daǵdylaryn damytý.
B) Oryndalatyn tapsyrmalar arqyly bir-birin tyńdaýǵa, syılaýǵa daǵdylandyrý. Shapshańdyqqa, uqyptylyqqa tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: «Jeti ata» aýylyna saıahat
Sabaqtyń tıpi: Jańa bilim berý
Sabaqtyń ádisi: túsindirý, taldaý, jattyǵý oryndaý, oılaý, dáleldeý.
Sabaqtyń kórnekiligi: ınterbelsendi taqta, slaıdttar, býklet
Pánaralyq baılanys:tántaný, ádebıet, ádep.

Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi:
Oqýshylardy túgendeý.
Oqý - quraldaryn tekserý.
Oqýshylardyń zeıinin sabaqqa aýdarý:
Kirispe:
Jeti ata
Jeti atasyn bilmegen – jetesiz (mátel). Ómir tájirıbesi mol halqymyz keıingi urpaqqa jeti atasyn bilýdi mindettegen jáne ony úıretken, jattatqan. Munyń áleýmettik zor máni bolǵan.Qazaq halqy jeti ataǵa deıin qyz alyspaǵan. Burynǵy adamdar bir – birimen tanysqanda, júzdeskende rýyn, tegin suraýy osydan shyqqan. Sondyqtan ár qazaq balasy óz ata-tegin bilý tektilik ári ulttyq tártip pen jón bilýdiń bir salasy bolyp sanalǵan.
«Jeti atasyn bilgen ul, jeti jurttyń qamyn jer» degen qazaq ataly sózdi arqaý etip, balasyna ata tarıhyn jastaıynan jattatqan. El-jurt tarıhyn bilý er-azamatty erlikke, eldikke, Otansúıgishtikke baýlıtynyn bilgen.
Olaı bolsa jeti ata: 1.Ata. 2.Áke. 3.Bala. 4.Nemere. 5.Shóbere. 6.Shópshek. 7.Nemene.

İİ. Úı tapsyrmasyn tekserý: (Ata aýyly)
«Leksıka» taraýyn qorytyndylaý maqsatynda «Qyzyqty gramatıka» boıynsha «Oınaıyq ta, oılaıyq» tapsyrmalaryn oryndatamyn:
1.Myna sóılemderdegi týra jáne aýyspaly maǵynada turǵan sózderdi tabyńdar:
Ystyq kún tóbemnen ótip barady. Ystyq sezim boıyn bıledi. Tereń kóldi muz basypty. Oqýshylar tereń bilim aldy.
2.Ózderiń oqyǵan bir jumbaq tórt sózden quralǵan. Onyń birinshisi – saraı sóziniń sınonımi, ekinshisi – astynda sóziniń antonımi, úshinshisi – iri sóziniń antonımi, tórtinshi sózi –taý jynysty qatty zat. Ol ne degen jumbaq? (Úı ústinde usaq tas)
3.Sınonımdik qatarǵa kirmeıtin sózdi alyp tasta: Alasa, Pákene, kishi, baǵaly, qymbat, qundy, dushpan, marjan, kóp, úlken, mol, qyrýar, qatygez, qas, pás, jaý.

4. Berilgen sýretterge qaraı otyryp turaqty tirkesterge mysaldar keltir:
5. Adassóz
Aǵashtardy jaramyn,
Gúlge kelip qonamyn. (Ara-ara)
Uıyqtap jatyp kóremin,
Mezgildi de bilemin. (Tús-tús)
İİİ.Jańa sabaq: ( Áke aýyly)
1. Til dybystary degende qandaı túsinikter oılaryńa keledi? Bastaýysh synypta ótkenderińdi esterińe túsirińdershi.
Oqýshylardan kútiletin jaýap: daýysty dybystar, daýyssyz dybystar t.b.
2. Sózdik jumys (dápterge jazǵyzý)

Fonetıka-(grektiń «fone» degen sózi negizinde qoldanysqa engen) Foneniń maǵynasy-dybys,ún, daýys.Fonetıka-til dybystarynyń júıesin, jasalýy men erekshelikterin,ár túrli sıpaty men bir-birimen tirkesý zańdylyqtaryn zertteıtin til biliminiń salasy

Til dybystary, birinshiden, adamnyń dybystaý músheleri arqyly paıda bolyp shyǵatyn dybystar, ekinshiden, belgili júıelik sıpaty bar , sany shekteýli ǵana dybystar, úshinshiden, belgili uǵymdy bildiretin sóz quraıtyn eń kishi tildik bólshek bolyp tabylady. Sóıtip, til dybystary jeke turǵanda eshbir maǵyna bildirmeı, máni bolmasa da, belgili bir júıemen, tártippen tirkesýi arqyly bir uǵymnyń ataýy bolyp tabylatyn, maǵynasy bar sózdi quraıdy.
3. Problemalyq suraq qoıý arqyly jańa sabaqty túsindirý
Myna sózderge nazar aýdartyp, sózderdiń qandaı ózgeriske ushyrap turǵanyn aıtqyzý:
Bas, tas, jas, qas, nas
Eskek, kek, ek
Qal- laq, tús- sút, kel- lek

4. Til dybystary kestedegi sóıleý músheleri arqyly jasalatynyna nazar aýdartý.( slaıd arqyly túsindirý): tynys joly músheleri, aýyz jáne muran qýysy men ıek, jaq jatady. Tynys jolyna ókpe men kómeı, jelbezek (daýys shymyldyǵy), aýyz qýysyna til, erin, ezý, tis, tańdaı, kishkene til jatady. Til dybystary osy múshelerdiń qatysýy arqyly jasalady da, sol múshelerdiń erekshelikterine qaraı dybystardyń sıpaty anyqtalady.
5. Ún- ókpeden shyqqan aýanyń kedergige ushyramaı erkin shyǵýynan paıda bolady.

Saldyr-ókpeden shyqqan aýanyń sóıleý músheleriniń birine soqtyǵyp, kedergige ushyraýynan paıda bolady.
Osy ún men saldyrdyń dybysqa qatysýyna qaraı tildegi dybystar daýysty jáne daýyssyz bolyp keledi.
6. “Álipbı” sózi arab alfavıtiniń alǵashqy eki árpi –alıv pen bı ataýlarynyń birigýinen jasalǵan. Álipbı jazýda qoldanylatyn áripterdiń ret tártibi degendi bildiredi. Álipbıdegi kórsetilgen tańbalar - áripter. Árip-dybystyń jazýdaǵy tańbasy.

Oqýlyqpen jumys:(Bala aýyly)
233-jattyǵý: Tómendegi sózderdiń dybystaryn múmkindiginshe ózgerte otyryp, olardyń sóz maǵynasyna tıgizetin áserin baqylaý.
Sal, jat, tas, tyq, qash, jan.
234-jattyǵý: Tómendegi sózderdiń dybys sanyn kóbeıtý arqyly maǵynasy basqa-basqa sózder jasaý:
Al, at, ý, ys, as.
236- jattyǵý:Mátindi túsinip oqyńdar.

Til degen sózge nazar aýdaryńdar jáne onyń birneshe maǵynada jumsalatyndyǵyna mysaldar taýyp jazyńdar.
A.Baıtursynov týraly biletinderińdi aıtyńdar.
7. Osy jattyǵý barysynda adamnyń sóıleý múshelerin shema arqyly túsindirip ótemin.
1 – sýret. Adamnyń sóıleý apparaty
I – muryn qýysy; II – aýyz qýysy; III – daýys tútigi; IV – tamaq (keńirdektiń keńeıgen joǵarǵy tusy); V - óńesh (tamaq júretin jol).
1 – tister; 2 – erinder; 3 – qatty tańdaı; 4 – jumsaq tańdaı; 5 – tilshik (ývýla);
6 – jutqynshaq; 7 – til (a – til aldy, b– til ortasy, v – til arty, g– til túbi).
2 – sýret. Tamaq
a – boılyq qıyq: 1 – jutqynshaq; 2 – jalǵan daýys shymyldyǵy; 3 – qalqan shemirshek; 4 – naǵyz daýys shymyldyǵy; 5 – daýys sańlaýy; 6 – keńirdek shemirshegi.

b – kóldeneń kesik: 7 – jelbezek shemirshek., 8 - saqına shemirshek.
(Nemere aýyly)
Sergitý sáti:
1. Ázil jumbaq
Fonetıkalyq eki uǵym
Biri men biri sybaılas,
Biri – aıtylady da estiledi,
Ekinshisi – jazylady a kórinedi. (Dybys, árip)
****
Óz quramynda úsh býyn, jeti árip bar,
Jalpy qaraýyndaǵy áripteri
Quramyndaǵydan alty ese kóp. (Alfavıt)
****
Bir aǵashta otyz jeti alma,
Ony alyp jemek bolsań,
On shaqtysy tamaǵyńnan erkin ótip ketedi
Qalǵandary qaqtyǵyp baryp ótedi. (Daýysty, daýyssyz dybystar)
2. Adasqan áripterdi ornyna qoı. Kim jyldam?

i, m, b, l, i sh, o, b, a, l, q, a
k, r, e, m, t, e, e s, u, z, a, t
k, t, e, m, e, t, e a, l, a, d
İÚ.Bekitý. (Shóbere aýyly)

Metagrammany mánerlep oqyp, kóshirip jaz.
Ońǵa qaraı oqysań da- bir halyq.
Solǵa qaraı oqysań da –bir halyq.
Bir býynym-qus,

Bir býynym-tús (qazaq,qaz,aq)
Ú. Qorytyndylaý: (Shópshek aýyly)
Fonetıka neni zerteıdi?
Árip pen dybystyń aıyrmashylyǵy nede?
Sóıleý múshelerine ne jatady?
Úİ. Úıge tapsyrma berý: (Nemene aýyly)
235-jattyǵý: Metagrammalardy sheshińder. Balalardyń ózderine de osylaı etip metagrammalar jazyp kelý.
Úİİ. Baǵalaý: