Tumaýdan saqtanaıyq
Sabaqtyń taqyryby: «Tumaýdan saqtanaıyq».
1. Oqýshylarǵa tumaý jáne tumaýdan saqtaný týraly maǵlumattar berý;
2. Salaýatty Ómir Saltyn Qalyptastyrý ortalyǵynyń qyzmetkerlerimen kezdesý;
3. Oqýshylarǵa densaýlyqtyń eń basty baılyq ekenin uǵyndyrý, tazalyq, jeke bas gıgıenasy jáne durys tamaqtaný týraly paıdaly keńester berý;
Sabaqtyń túri: kezdesý sabaǵy
Sabaqtyń kórneki quraldary: ınteraktıvti taqtadaǵy syzbalar («Paıdaly jáne paıdasyz taǵamdar», «Adam densaýlyǵyna paıdaly jáne zıan»), tumaýdy emdeýge arnalǵan sýsyn, kespe áripter (TAZALYQ), kún kózi maketi, tumaý týraly kitapshalar, býkletter, plakattar, «Oramal tastamaq» oıynyna oramal men syılyq.
Sabaqtyń jospary:
1. Uıymdastyrý bólimi.
2. Negizgi bólim
a) Kirispe. «Tumaý» degen ne?
á) Tumaý týraly ne bilesiń? ( oqýshylardyń sýret salyp, baıandaý)
b) Paıdaly keńester. Tumaýǵa qarsy sýsyn daıyndaý.
v) Syzbamen jumys. «Adam densaýlyǵyna paıdaly jáne zıan» (flıpchartta)
3. Densaýlyq týraly birer sóz.
a) «Kún shapaǵy» sheńberi
á) «Oramal tastamaq» oıyny. Densaýlyq týraly maqal-mátel saıysy
b) «Paıdaly jáne paıdasyz taǵamdar» syzbasymen jumys. (flıpchartta)
v) «Tazalyq» saqshylarynyń saby
4. Salaýatty Ómir Saltyn Qalyptastyrý ortalyǵynyń qyzmetkerlerine sóz kezegin berý.
Sabaqtyń barysy:
1. Uıymdastyrý bólimi.
2. Negizgi bólim
Muǵalim: - Qurmetti ustazdar, oqýshylar, ata-analar jáne kelgen qonaqtar búgingi bizdiń «Tumaýdan saqtanaıyq!» atty tárbıe saǵatymyzǵa qosh keldińizder!Búgin bizde erekshe tárbıe saǵaty ótpekshi. Bul sabaqtyń ereksheligi - 2, 4 klass oqýshylary jáne Salaýatty Ómir Saltyn Qalyptastyrý ortalyǵynyń qyzmetkerleri birlese otyryp tumaýdan saqtaný joldaryn izdestiretin bolamyz.
Búgin bizde qonaqta Salaýatty Ómir Saltyn Qalyptastyrý ortalyǵynyń qyzmetkeri – Satkýlova Janna Janbolatovna. Bizdiń ashyq tárbıe saǵatymyzǵa qosh keldińiz.
a) Kirispe. «Tumaý» degen ne? (Flıpchart arqyly túsindirý)
Epıdemıolog mamandar búgingi tańda álem boıynsha vırýstyq aýrýdyń 200 túri bar ekenin zerttep, dáleldedi. Ol – adamnyń ınfeksıalyq patologıasynda mańyzdy ról atqaryp, erekshe orynǵa ıe bolǵan aýrý túri. Tumaý vırýsy domalaq nemese sopaqsha pishindi, dıametri 80-100 cm. Quramynda RNQ bar. Bólme temperatýrasynda tumaý vırýsy birneshe saǵattan keıin óziniń belsendiliginen aıyrylady, al 65 S gradýsqa deıin qyzdyrǵanda 5-10 mınýt aralyǵynda óledi. Ol qyshqyl tez buzylady, keptirgenge shydamaıdy, efır, spırt jáne basqa zalalsyzdandyrý eritindilerinde joıylady. Últrakúlgin sáýle men últradybystar tumaý vırýsyn tez joıady.
Tumaý vırýsy kóptegen úı janýarlaryn da zaqymdaýy múmkin, biraq bulardyń adamnyń epıdemıalyq zaqymdanýynda mańyzy shamaly.
Juqtyrý kózi bolyp aýrý adam sanalady. Vırýs jótelgende, túshkirgende, sóılegende aýadaǵy tamshy bólikterimen beriledi. Aýrýdyń jasyryn kezeńi juqtyrǵan kúnnen bastap 1-2 kúnge sozylady.
Tumaý kenetten bastalady. Ádette aýrý dene qyzýynyń tez joǵarylaýymen, bastyń qatty aýrýy, jalpy álsizdik, uıqynyń buzylýy, tamaqqa tábettiń bolmaýy sıaqty belgilermen kórinedi. Kishkentaı balalarda qusý jáne tyrysý baıqalýy múmkin. Birneshe ýaqyttan keıin murynnan sý aǵý, jótel, keıde daýysynyń qarlyǵýy qosylady. Jıi búkil denede syrqyraý, býyndarda aýyrsyný baıqalady. Osy kezeńde aýrý adam basqalarǵa juqpaly bolady. Aýrý aǵymy sátti jaǵdaıda 3-5 kúnge sozylady, odan keıin jazylady.
á) Tumaý týraly ne bilesiń? ( oqýshylardyń sýret salyp, baıandaýy)
1-oqýshy: Tumaýdyń jedel túrimen aýyrǵan adamdar óte qaýipti, sebebi olar aýyrsa da jumystaryna, dúkenge, mektepke jáne basqa da jerlerge baryp júredi. Osyǵan baılanysty olar kóptegen kollektıvterge ınfeksıa taratyp jáne aýrýdyń shyǵý kózi bolýy múmkin.
Tumaýdan keıin ımýnıtet turaqsyz, 1-3 jyldaı saqtalady. Ádette tumaý vırýsy ózgerip otyrady. Sol sebepti jyl saıyn tumaý vırýsy ártúrli bolyp otyrady, túzilgen ımýnıtettiń shamasy kelmeıdi.
2-oqýshy: Tumaýmen aýyrǵan adamdy tez arada basqa otbasy múshelerinen ońashalaý kerek. Onyń bólmesinde zalalsyzdandyrý júrgizý kerek. Naýqas úıden shyqpaǵany durys, ásirese halyq jınalǵan jerlerge, qoǵamdyq uıymdar, transportta, balalar bólimine barmaýy kerek.
Naýqasty tósekke jatqyzyp, kóp mólsherde ystyq sýsyndar: sháı, kofe, qaınaǵan sút beredi. S vıtamıniniń joǵary mólsherin qabyldaǵan jaqsy. Dárigerdi úıge mindetti túrde shaqyrý kerek. Dárigerdiń nusqaýyna deıin naýqasqa eshqandaı dáriler, sonyń ishinde eger temperatýrasy 39 S gradýstan aspasa, dene qyzýyn tómendetetin dárilerdi berýge bolmaıdy.
b) Paıdaly keńester. Tumaýǵa qarsy sýsyn daıyndaý.
«Bal qosylǵan tańqýraı»
(ydys-aıaqtaryn, taǵam túrlerin paıdalanyp, sabaq ústinde daıyndaıdy)
3-oqýshy: 1 as qasyq bal, 1 as qasyq ıtmuryn, 1 as qasyq tańqýraı, 1 as qasyq qaraqatqa, 100ml. qaınap turǵan sý qosady. 15 mınýt ustap, tamaqtyń aldynda ½ stakannan kúnine 3 ret ishedi.
v) Syzbamen jumys. «Adam densaýlyǵyna paıdaly jáne zıan» (flıpchartta)
3. Densaýlyq týraly birer sóz.
- «Densaýlyq» týraly birer sóz aıtýǵa 2 «A» klass oqýshylaryn ortaǵa shaqyramyz.
M: - Qurmetti oqýshylar, qonaqtar! Aýyryp em izdegenshe, aýyrmaıtyn jol izdeıik. Deni saý adamnyń kóńili ornyqty, oıyndaǵysyn oryndaıdy. Densaýlyqtan artyq baılyq joq.
4-oqýshy: Densaýlyq.
Shynyqqan shymyr denemiz,
Kún saıyn ósip kelemiz.
Densaýlyq – «5» sabaq «5»
Dep raport beremiz!
Uıqyńnan erte tur,
Jadyrap, jarqyn kúl.
Ádetiń bolsyn árqashan
Jattyǵý jasaý, jýyný!
Sýyq qardan onsha qorqa qoımasań,
Shynyǵasyń taza aýada oınasań.
Osy kezde sportpen shuǵyldanyp,
Sulýlyq pen densaýlyqty oılaısyń.
Qabaq túıseń, saǵan eshkim qaramas,
Jyly sóılep, barlyǵymen amandas.
a) «Kún shapaǵy» sheńberi
M: - Árıne, durys aıtasyń! Deniń saý bolý úshin shynyǵý kerek. Endeshe shynyqtyrý úshin, dene múshelerimizge nazar aýdaraıyq!
Oqýshylar «Kún shýaǵy» sheńberine turady. Kúnniń maketindegi kún sáýlelerin ustap turyp, qımylmen kórsetedi.
Adamnyń dene músheleri.
5-oqýshy: Bolmasa da mol,
Jaqsylyqtar jasa, qol!
6-oqýshy: Túrli júkti, qos ıyq,
Kezek-kezek tasıyq.
7-oqýshy: Nyq atta, aıaq,
Taıanba taıaq.
8-oqýshy: Shyntaq, jónin bil endi:
Túıgishteme bireýdi.
9-oqýshy: Julqynyp, oqys julynyp,
Jýasqa tónbe, judyryq!
10-oqýshy: (Oqýshylar kún sáýlelerinen ustap sheńber jasap aınalady)
Kúlimde kún kúlimde,
Jer jasaryp, kógersin!
Kún sáýlesi qyzdyryp
Shynyqsyn jas búldirshin.
Kúlimde kún, kúlimde,
Búldirshinder qýansyn,
Ataqty sportshylardaı
Qoldaryńa tý alsyń.
á) «Oramal tastamaq» oıyny. (flıpchart)
Densaýlyq týraly maqal – mátelder saıysy. 4 «A» klass oqýshylary
b) «Paıdaly jáne paıdasyz taǵamdar» syzbasymen jumys. (flıpchartta)
v) «Tazalyq» saqshylarynyń saby
(Bastaryna qıma áripter taqqan oqýshylar shyǵady «TAZALYQ» sózi shyǵady)
T - tazalyq – densaýlyq kepili
A - aýyryp em izdegenshe, aýyrmaýdyń jolyn izde.
Z - zarlymyn deme, janynda jara bolmasa
A - aýyryp jazylǵan jan olja
L - lastyń dosy – shybyn.
Y - ydysy tazanyń yrysy taza.
Q - otyr qoldan juǵady.
11- oqýshy: (qolyna taraq alady)
Jaqsy bala, ol anyq,
İstemeıdi shalalyq.
Tap-taza bop jýynyp,
Alady ózi taranyp.
12- oqýshy: (qolyna sabyn alady)
Salaq bolsań jasyńnan,
Shybyn ketpes qasyńnan
Taza bolsań jasyńnan,
Sabyn qalmas qasyńnan.
13- oqýshy: (qolyna shetka alady)
Shetka, shetka, shetkalar,
Neshe túrli shetka bar
Biri tisti jýady,
Biri shańdy súrtedi.
14- oqýshy: (qolyna súlgi alady)
Tazalyqty saqtaýǵa
Kóp úlesin qosady.
Únemi qoldy jýǵan soń
Umytpa sen qolyńdy
Súlgimenen súrtýdi.
4. Salaýatty Ómir Saltyn Qalyptastyrý ortalyǵynyń qyzmetkerlerine sóz kezegin berý.
5. Sabaqty aıaqtaý.
1. Oqýshylarǵa tumaý jáne tumaýdan saqtaný týraly maǵlumattar berý;
2. Salaýatty Ómir Saltyn Qalyptastyrý ortalyǵynyń qyzmetkerlerimen kezdesý;
3. Oqýshylarǵa densaýlyqtyń eń basty baılyq ekenin uǵyndyrý, tazalyq, jeke bas gıgıenasy jáne durys tamaqtaný týraly paıdaly keńester berý;
Sabaqtyń túri: kezdesý sabaǵy
Sabaqtyń kórneki quraldary: ınteraktıvti taqtadaǵy syzbalar («Paıdaly jáne paıdasyz taǵamdar», «Adam densaýlyǵyna paıdaly jáne zıan»), tumaýdy emdeýge arnalǵan sýsyn, kespe áripter (TAZALYQ), kún kózi maketi, tumaý týraly kitapshalar, býkletter, plakattar, «Oramal tastamaq» oıynyna oramal men syılyq.
Sabaqtyń jospary:
1. Uıymdastyrý bólimi.
2. Negizgi bólim
a) Kirispe. «Tumaý» degen ne?
á) Tumaý týraly ne bilesiń? ( oqýshylardyń sýret salyp, baıandaý)
b) Paıdaly keńester. Tumaýǵa qarsy sýsyn daıyndaý.
v) Syzbamen jumys. «Adam densaýlyǵyna paıdaly jáne zıan» (flıpchartta)
3. Densaýlyq týraly birer sóz.
a) «Kún shapaǵy» sheńberi
á) «Oramal tastamaq» oıyny. Densaýlyq týraly maqal-mátel saıysy
b) «Paıdaly jáne paıdasyz taǵamdar» syzbasymen jumys. (flıpchartta)
v) «Tazalyq» saqshylarynyń saby
4. Salaýatty Ómir Saltyn Qalyptastyrý ortalyǵynyń qyzmetkerlerine sóz kezegin berý.
Sabaqtyń barysy:
1. Uıymdastyrý bólimi.
2. Negizgi bólim
Muǵalim: - Qurmetti ustazdar, oqýshylar, ata-analar jáne kelgen qonaqtar búgingi bizdiń «Tumaýdan saqtanaıyq!» atty tárbıe saǵatymyzǵa qosh keldińizder!Búgin bizde erekshe tárbıe saǵaty ótpekshi. Bul sabaqtyń ereksheligi - 2, 4 klass oqýshylary jáne Salaýatty Ómir Saltyn Qalyptastyrý ortalyǵynyń qyzmetkerleri birlese otyryp tumaýdan saqtaný joldaryn izdestiretin bolamyz.
Búgin bizde qonaqta Salaýatty Ómir Saltyn Qalyptastyrý ortalyǵynyń qyzmetkeri – Satkýlova Janna Janbolatovna. Bizdiń ashyq tárbıe saǵatymyzǵa qosh keldińiz.
a) Kirispe. «Tumaý» degen ne? (Flıpchart arqyly túsindirý)
Epıdemıolog mamandar búgingi tańda álem boıynsha vırýstyq aýrýdyń 200 túri bar ekenin zerttep, dáleldedi. Ol – adamnyń ınfeksıalyq patologıasynda mańyzdy ról atqaryp, erekshe orynǵa ıe bolǵan aýrý túri. Tumaý vırýsy domalaq nemese sopaqsha pishindi, dıametri 80-100 cm. Quramynda RNQ bar. Bólme temperatýrasynda tumaý vırýsy birneshe saǵattan keıin óziniń belsendiliginen aıyrylady, al 65 S gradýsqa deıin qyzdyrǵanda 5-10 mınýt aralyǵynda óledi. Ol qyshqyl tez buzylady, keptirgenge shydamaıdy, efır, spırt jáne basqa zalalsyzdandyrý eritindilerinde joıylady. Últrakúlgin sáýle men últradybystar tumaý vırýsyn tez joıady.
Tumaý vırýsy kóptegen úı janýarlaryn da zaqymdaýy múmkin, biraq bulardyń adamnyń epıdemıalyq zaqymdanýynda mańyzy shamaly.
Juqtyrý kózi bolyp aýrý adam sanalady. Vırýs jótelgende, túshkirgende, sóılegende aýadaǵy tamshy bólikterimen beriledi. Aýrýdyń jasyryn kezeńi juqtyrǵan kúnnen bastap 1-2 kúnge sozylady.
Tumaý kenetten bastalady. Ádette aýrý dene qyzýynyń tez joǵarylaýymen, bastyń qatty aýrýy, jalpy álsizdik, uıqynyń buzylýy, tamaqqa tábettiń bolmaýy sıaqty belgilermen kórinedi. Kishkentaı balalarda qusý jáne tyrysý baıqalýy múmkin. Birneshe ýaqyttan keıin murynnan sý aǵý, jótel, keıde daýysynyń qarlyǵýy qosylady. Jıi búkil denede syrqyraý, býyndarda aýyrsyný baıqalady. Osy kezeńde aýrý adam basqalarǵa juqpaly bolady. Aýrý aǵymy sátti jaǵdaıda 3-5 kúnge sozylady, odan keıin jazylady.
á) Tumaý týraly ne bilesiń? ( oqýshylardyń sýret salyp, baıandaýy)
1-oqýshy: Tumaýdyń jedel túrimen aýyrǵan adamdar óte qaýipti, sebebi olar aýyrsa da jumystaryna, dúkenge, mektepke jáne basqa da jerlerge baryp júredi. Osyǵan baılanysty olar kóptegen kollektıvterge ınfeksıa taratyp jáne aýrýdyń shyǵý kózi bolýy múmkin.
Tumaýdan keıin ımýnıtet turaqsyz, 1-3 jyldaı saqtalady. Ádette tumaý vırýsy ózgerip otyrady. Sol sebepti jyl saıyn tumaý vırýsy ártúrli bolyp otyrady, túzilgen ımýnıtettiń shamasy kelmeıdi.
2-oqýshy: Tumaýmen aýyrǵan adamdy tez arada basqa otbasy múshelerinen ońashalaý kerek. Onyń bólmesinde zalalsyzdandyrý júrgizý kerek. Naýqas úıden shyqpaǵany durys, ásirese halyq jınalǵan jerlerge, qoǵamdyq uıymdar, transportta, balalar bólimine barmaýy kerek.
Naýqasty tósekke jatqyzyp, kóp mólsherde ystyq sýsyndar: sháı, kofe, qaınaǵan sút beredi. S vıtamıniniń joǵary mólsherin qabyldaǵan jaqsy. Dárigerdi úıge mindetti túrde shaqyrý kerek. Dárigerdiń nusqaýyna deıin naýqasqa eshqandaı dáriler, sonyń ishinde eger temperatýrasy 39 S gradýstan aspasa, dene qyzýyn tómendetetin dárilerdi berýge bolmaıdy.
b) Paıdaly keńester. Tumaýǵa qarsy sýsyn daıyndaý.
«Bal qosylǵan tańqýraı»
(ydys-aıaqtaryn, taǵam túrlerin paıdalanyp, sabaq ústinde daıyndaıdy)
3-oqýshy: 1 as qasyq bal, 1 as qasyq ıtmuryn, 1 as qasyq tańqýraı, 1 as qasyq qaraqatqa, 100ml. qaınap turǵan sý qosady. 15 mınýt ustap, tamaqtyń aldynda ½ stakannan kúnine 3 ret ishedi.
v) Syzbamen jumys. «Adam densaýlyǵyna paıdaly jáne zıan» (flıpchartta)
3. Densaýlyq týraly birer sóz.
- «Densaýlyq» týraly birer sóz aıtýǵa 2 «A» klass oqýshylaryn ortaǵa shaqyramyz.
M: - Qurmetti oqýshylar, qonaqtar! Aýyryp em izdegenshe, aýyrmaıtyn jol izdeıik. Deni saý adamnyń kóńili ornyqty, oıyndaǵysyn oryndaıdy. Densaýlyqtan artyq baılyq joq.
4-oqýshy: Densaýlyq.
Shynyqqan shymyr denemiz,
Kún saıyn ósip kelemiz.
Densaýlyq – «5» sabaq «5»
Dep raport beremiz!
Uıqyńnan erte tur,
Jadyrap, jarqyn kúl.
Ádetiń bolsyn árqashan
Jattyǵý jasaý, jýyný!
Sýyq qardan onsha qorqa qoımasań,
Shynyǵasyń taza aýada oınasań.
Osy kezde sportpen shuǵyldanyp,
Sulýlyq pen densaýlyqty oılaısyń.
Qabaq túıseń, saǵan eshkim qaramas,
Jyly sóılep, barlyǵymen amandas.
a) «Kún shapaǵy» sheńberi
M: - Árıne, durys aıtasyń! Deniń saý bolý úshin shynyǵý kerek. Endeshe shynyqtyrý úshin, dene múshelerimizge nazar aýdaraıyq!
Oqýshylar «Kún shýaǵy» sheńberine turady. Kúnniń maketindegi kún sáýlelerin ustap turyp, qımylmen kórsetedi.
Adamnyń dene músheleri.
5-oqýshy: Bolmasa da mol,
Jaqsylyqtar jasa, qol!
6-oqýshy: Túrli júkti, qos ıyq,
Kezek-kezek tasıyq.
7-oqýshy: Nyq atta, aıaq,
Taıanba taıaq.
8-oqýshy: Shyntaq, jónin bil endi:
Túıgishteme bireýdi.
9-oqýshy: Julqynyp, oqys julynyp,
Jýasqa tónbe, judyryq!
10-oqýshy: (Oqýshylar kún sáýlelerinen ustap sheńber jasap aınalady)
Kúlimde kún kúlimde,
Jer jasaryp, kógersin!
Kún sáýlesi qyzdyryp
Shynyqsyn jas búldirshin.
Kúlimde kún, kúlimde,
Búldirshinder qýansyn,
Ataqty sportshylardaı
Qoldaryńa tý alsyń.
á) «Oramal tastamaq» oıyny. (flıpchart)
Densaýlyq týraly maqal – mátelder saıysy. 4 «A» klass oqýshylary
b) «Paıdaly jáne paıdasyz taǵamdar» syzbasymen jumys. (flıpchartta)
v) «Tazalyq» saqshylarynyń saby
(Bastaryna qıma áripter taqqan oqýshylar shyǵady «TAZALYQ» sózi shyǵady)
T - tazalyq – densaýlyq kepili
A - aýyryp em izdegenshe, aýyrmaýdyń jolyn izde.
Z - zarlymyn deme, janynda jara bolmasa
A - aýyryp jazylǵan jan olja
L - lastyń dosy – shybyn.
Y - ydysy tazanyń yrysy taza.
Q - otyr qoldan juǵady.
11- oqýshy: (qolyna taraq alady)
Jaqsy bala, ol anyq,
İstemeıdi shalalyq.
Tap-taza bop jýynyp,
Alady ózi taranyp.
12- oqýshy: (qolyna sabyn alady)
Salaq bolsań jasyńnan,
Shybyn ketpes qasyńnan
Taza bolsań jasyńnan,
Sabyn qalmas qasyńnan.
13- oqýshy: (qolyna shetka alady)
Shetka, shetka, shetkalar,
Neshe túrli shetka bar
Biri tisti jýady,
Biri shańdy súrtedi.
14- oqýshy: (qolyna súlgi alady)
Tazalyqty saqtaýǵa
Kóp úlesin qosady.
Únemi qoldy jýǵan soń
Umytpa sen qolyńdy
Súlgimenen súrtýdi.
4. Salaýatty Ómir Saltyn Qalyptastyrý ortalyǵynyń qyzmetkerlerine sóz kezegin berý.
5. Sabaqty aıaqtaý.
You Might Also Like
-
Maqsaty: Táýelsizdiktiń 21 jyldyǵy qarsańynda oqýshylardy otandy, eldi, jerdi súıýge týǵan el tarıhyn bilýge, elimizdiń memlekettik rámizderin qurmettep qasterleýge, óz elin, tegin tarıhyn bilýge tár...
