InfoHub Logo

Turaqty toktyń jumysy men qýaty. Djoýl - Lens zańy.
Sabaqtyń maqsaty: Toktyń jumysy men qýaty, Djoýl - Lens zańy týraly málimet berý, jańa taqyryptyń mán - maǵynasyn ashý, uǵym jóninde túsinik qalyptastyrý. Elektr qubylystary taraýy boıynsha bilimderin tolyqtyryp bekitý.
Sabaqtyń tıpi: jańa bilim qalyptastyrý.
Ádisi: Blým taksonomıasy boıynsha

Sabaqtyń barysy
1. Uıymdastyrý bólimi:
a) Synyptyń sabaqqa daıyndyǵyn tekserý (synapty topqa bólý. Ystyq alaqan trenıńin uıymdastyrý)
b) Sabaqtyń maqsatymen tanystyrý
v) Sabaqtyń barysy: Blýmnyń oılaý joldary boıynsha
Sabaqtyń epıgrafy retinde Konfýsıı sózderi aıta ketkendi jón kórdim
«Bilimge jeteleıtin úsh jol bar: oılaný, tolǵaný joly – bul eń ónegeli jol, elikteý joly – bul eń jeńil jol, tájirıbe joly – bul óte ashshy jol».
Búgingi sabaqta biz fılosoftar oıy boıynsha bilimge jeteleıtin osy úsh joldy qoldanatyn bolamyz. Biraq sender úshin qaı jol tıimdi ekenin ózderiń sheshetin bolasyńdar.
Men senderge ótken sabaqtaǵy alǵan bilimderińdi qoldana otyryp, oılaný, tolǵaný jolymen kelesi tapsyrmalardy oryndap, suraqtarǵa jaýap berýdi usynamyn.
Bilý deńgeıi: «Sen bilesiń be?» teorıalyq tapsyrma
Sáıkestendirý

Bilý deńgeıi: «Fızıkalyq dıktant» teorıalyq tapsyrma
1. Zarádtalǵan......... rettelgen baǵyttalǵan qozǵalysy...... togy dep atalady.
2. Ýaqyt boıynsha ózgermeıtin tok...... tok dep atalady.
3. Elektr togynyń áserleri bolyp tabylady................,.........,......... áserler

4. Ýaqyt birligindegi ótetin zarádtiń mólsherine teń shama................ dep atalady.
5. Tok kúshi........ men ólshenedi.
6. Kýlondyq kúshtermen bógde kúshterdiń jasaǵan qosyndy j.... y el... r k. r... i dep atalady.
Jaýaby: «Fızıkalyq dıktant» teorıalyq tapsyrma
1. Zarádtalǵan bólshekterdiń rettelgen baǵyttalǵan qozǵalysy elekt togy dep atalady.
2. Ýaqyt boıynsha ózgermeıtin tok turaqty tok dep atalady.
3. Elektr togynyń áserleri bolyp tabylady jylýlyq, hımıalyq, magnıttik, fızıologıalyq áserler
4. Ýaqyt birligindegi ótetin zarádtiń mólsherine teń shama tok kúshi dep atalady.
5. Tok kúshi Ampermetrmen ólshenedi.
6. Kýlondyq kúshtermen bógde kúshterdiń jasaǵan qosyndy j.... y el... r k. r... i dep atalady.
Bilý deńgeıi: «Qatesin tap» teorıalyq tapsyrma
Bilý deńgeıi: «Esepter elinde» praktıkalyq tapsyrma

1. Tizbektiń jalpy kedergisin qandaı? R - 4 Om,
R - 12 Om, R - 6 Om, R - 24 Om.(sýrette)
2. Kerneýi 12 V, uzyndyǵy 200m, qımasynyń aýdany 0, 5 mm2 mys symnan ótetin tok kúshin esepteńder.
3. Elektr útigi kerneýi 220 V jelige qosylǵan. Útiktiń qyzdyrý elementiniń kedergisi nege teń?

1. Eger ár rezıstordyń kedergisi 3 Om bolsa,
tizbektiń jalpy kedergisi nege teń? (sýrette)
2. Uzyndyǵy 24, 2 m kóldeneń qımasynyń aýdany 0, 5 mm2 konstanttan symynyń kedergisin esepteńder.
3. 10mın ishinde shamasy 18 Kl zarád ótken ampermetrdiń kórsetýi nege teń?
Túsiný deńgeıi: «Qonaqqa barý» jańa sabaqty meńgerý
Biz buǵan deıingi sabaqtarda elektr togyn sıpattaıtyn fızıkalyq parametrlerdiń birnesheýimen tanyspyz, mysaly 2 slaıd kórsetiledi
Búgingi sabaqtyń maqsaty elektr togyn sıpattaıtyn negizgi parametrlerdiń jáne de bar ekendigimen erekshelenedi.
Iaǵnı búgin Elektr togynyń jumysy jáne qýaty, Djoýl - Lens zańy taqyryptarymen tanysa otyryp bilimimizdi tolyqtyramyz 2, 3 slaıd kórsetiledi.

İ. Elektr togynyń jumysy
Sonymen biz elektr togynyń bar ekenin onyń jylýlyq, hımıalyq, magnıttik jáne bıologıalyq áserleri boıynsha bilýge bolady dedik. Osy áserler arqyly elketr togy, naqty aıtqanda elektr togynyń kózi jumys jasaıdy. Mysaly tok ótkende ótkizgish qyzady, sonyń saldarynan olardyń ishki energıasy ósedi. Al ótkizgishtiń ishki energıasynyń artýy tok jumysynyń esebinen júredi, osy jumysty esepteıik. Sonda elektr órisi A=q*U jumys óndiredi. Tok kúshi I=q/t bolǵandyqtan jumys mynaǵan teń: A=IUt
Tizbektiń bóligi úshin Om zańyna súıenip Toktyń jumysynyń órnegin myna túrde jazýǵa bolady. A=I2Rt. Tizbektiń bóligindegi toktyń jumysy tok kúshiniń kerneýge jáne jumys óndirýge ketken ýaqytqa kóbeıtindisine teń.
Toktyń jumysy djoýlmen (DJ) ólshenedi. 1DJ= 1A*1V*1s

İİ. Toktyń qýaty – Kez kelgen elektr prıbory – elektr shamy, elektr dvıgateli t. b. ýaqyt birliginde belgili bir energıa tutynýǵa eseptelgen.
Sondyqtan toktyń qýaty degen uǵymnyń mańyzy, toktyń jumysy uǵymymen qatar júredi., ıaǵnı birin – biri tolyqtyratyn fızıkalyq uǵymdar.
Toktyń qýaty t ýaqyttaǵy tok jumysynyń sol ýaqyt aralyǵyna qatynasyna teń shama;
P=A/t=IU=I2R=U2/R

İİİ. Djoýl - Lens zańy. Eger ótkizgish qozǵalmasa, toktyń barlyq jumysy ótkizgishti qyzdyrýǵa jumsalady. Sol kezde bólinetin jylý mólsheri mynaǵan teń bolady Q=A=I2Rt. Bul formýla Djoýl - Lens zańyn sıpattaıdy.
Ómirmen baılanystyrý - Óndiriste, turmysta qoldanystaǵy elektr prıborlarynyń jylýynyń mólsheri osy zańǵa negizdelgen. Zańnyń tujyrymdamasy: Ótkizgishtegi toktyń bólip shyǵaratyn jylý mólsheri tok kúshiniń kvadratyna, ótkizgish kedergisine jáne elektr togynyń ótý ýaqytyna týra proporsıonal
Bul zańdy tájirıbe júzinde 1841 jyly aǵylshyn ǵalymy Dj. Djoýl jáne 1843 jylyPeterbýrg akademıgi E. H. Lens ashqan. Sonymen elektr togynyń jylýlyq áserin týsindiretin zań Djoýl - Lens zańy boldy.
Elektr togynyń jylýlyq áseri turmystyq, ónerkásiptik jylý qondyrǵylarynda qoldanylady. Olar elektr shamdarynda, ólsheý tehnıkalarynyń aspaptarynda, elektrlik dánekerleýde, taǵy da basqa kóptegen qazirgi zamanǵy tehnıkanyń salalarynda paıdalanylady
(slaıd boıynsha qorytyndylaımyn )
Qoldaný deńgeıi: «Kim myqty?» praktıkalyq tapsyrma
1. Qalta fanaryna arnalǵan sham astynda 3, 5V, 0, 28 A dep jazylǵan. Jumys rejımindegi tutynylatyn qýatty tabý kerek.
2. Kerneýi 220 V razetkaǵa qosylǵan elektr plıtkadan, 3, 5 A tok ótkende 690 kDj jylý bólinip shyǵady. Plıtka jelige qansha ýaqyt boıy qosylǵan.
3. Qýaty 11 kVt, 220 V kerneýge eseptelingen, elektr qondyrǵynyń kedergisin anyqta.

1. Kerneý 220 V, tok kúshi 5 A jelige jalǵanǵan elektr qyzdyrǵysh 30 mın jumys istegende, qansha elektr energıasynyń shyǵyny bolady?
2. Elektrlik quralda 5 A tok kúshi 45 mın ýaqyt ishinde 162 kDj jumys jasady. Osy quraldyń kedergisin tabyńdar.
3. Generatordyń qysqyshtaryndaǵy kerneý 380 V, tizbektegi tok kúshi 5 A. Generatordyń qýatyn anyqtańdar.
Taldaý deńgeıi: «Logıkalyq tapsyrma»
1. Qarańǵyda qant syndyrǵanda álsiz jarqyldy baıqaýǵa bolady. Osyny túsindirińder.
2. Nege elektr symdaryna qonyp otyrǵan qus, joǵary kerneýdi qosqanda ushyp ketedi?
Jaýaby:
• Qant syndyrǵanda zarádtalady.
• Elektrostatıkalyq óristen qus qaýyrsyndary ózara áserlesip aralary ashyla bastaıdy. Osy qolaısyz áser qustyń ushýyna sebep bolady.
Jınaqtaý deńgeıi: «Tolyqtyrý jumys»
Elektr togyn sıpattaıtyn parametrler.
Kesteni tolyqtyr

Vİ. Baǵalaý.
Vİİ. Úıge tapsyrma
§42. Toktyń jumysy men qýaty. Djoýl - Lens zańy
Praktıkalyq esepter shyǵarý
1. Útikti 5 mınýt qyzdyryp, onyń tehnıkalyq kórsetkishterin paıdalanyp, Útikten bólinip shyǵatyn jylý mólsherin eseptetý
2. Ploıka - shash buıralaǵyshty 7 mınýt qyzdyryp baryp, odan bólinip shyǵatyn jylý mólsherin eseptetý
21 - jattyǵý
№ 6 Eksperımenttik tapsyrma

Qazyǵurt aýdany
Mamandandyrylǵan
«Daryn» mektep - ınternatynyń
Fızıka páni muǵalimi: G. O. Joldybaeva