InfoHub Logo

Jáı júrip, jáı turǵanda aqynnyń júregin jaryp, ózegin órtegen ár shýmaq, ár jolynan ózine tanys-beıtanys ómirdiń aǵyny men sarynyn ańǵaryp, túıgendeı tolqyp tebirengendeı, qabarjyp muńaıǵandaı, qýanyp, jubanǵandaı ediń? Kózge kórinip, qolǵa ustata bermes kez-kelgen dúnıelik ahýaldardyń syry men symbaty óleń bolyp órilip, ózińdi de, ózgeni de áldıler edi, áýeleter edi, túptep kelgende, beı-jaı, tynysh qaldyra almas edi. Qolyńa kalam alyp, sol túıdek-túıdek áser men jyrǵa degen alǵysyńdy qaǵazǵa túsirer sátte neden bastap, nemen aıaqtaý keregin bilmeı dal bolasyń. Aýa qarmap, qınalasyń... Kim bilipti?.. Bul bálkim alpys eki tamyrdan asqaqtap shyqqan, ózgeshe sózi men ózgeshe áýen yrǵaǵy bar shynaıy óleń týraly jańa sóz taýyp, oı aıtsam ba degen bulqynys, qınalystan týǵan sáttik daǵdarys ta bolar?

Óz oqyrmanyna - «Jyraqta bolsań da, meniń jaı-kúıimdi janymdaǵylardan artyq túsinip, sezinip júretin seniń bul dúnıede bar ekenińdi medeý tutar - avtoryń» dep 1978 jyly jaryq kórgen tańdamalysynda talantqa tán kishilik minez tanytqan Farıza Ońǵarsynova poezıasy jalpaq oqyrmannyń qýanysh-kenishine bólenip, óz baǵasyn alǵan. Aqynnyń ár jańa jınaǵy jurtshylyq kóńilin ózine eleń etkize buryp, taǵlymdyq, talǵampazdyq sıpatyn «taıǵa tańba basqandaı» anyq ańǵartyp keledi... ańǵartyp júr!

Kúlkimdi, jaıly kúnimdi,
qýanysh, qaıǵy, muńymdy
ózimmen bóliskeniń úshin,
qatem men jeńisterim úshin
meniń mynaý qıyndaý taǵdyrym bolyp,
o basta kóriskeniń úshin
men seni aıalaımyn!

Keń tynysty, kesek minezdi poezıany keıde jalǵyz-aq shýmaq óleńnen tanyp, taratyp aıtýǵa bolady. Óleńdi kásip pen mansap kórmeı, ómirdiń ózindeı etip órip, kúlli bulqynys-silkinisimen, qýanysh-qaıǵysymen, jeńilis-jeńisimen, qyraty-eńisimen seziný, sezintý bar tusta, óleń órisi keńeıip, arnasynan asyp, telegeıge aınalmaq. Al telegeı - erte kóktemde jaryqtyq Jer-Ananyń býyn-býyny bosap jatqanda, kúlli tirshilik ataýly jańaryp-jasaryp, jondanyp-túlep jatqanda dúnıe álemdi jalǵyz-aq ret masań halge bóleıtin tabıǵat minezi. Shyn óleńde de osy minez bolýy kerek, tipti kerek emes-aý, haq!.. Aqynnyń ishki bulqynysy - realdy ómir shyndyǵy men ýaqyt, dáýir rýhynyń jemisi. Onyń óleń bolyp, ómirin taýyp, atoılap syrtqa shyǵýy talantynyń baılyǵy men keleńdigin, parametrin baıqatady... Biz oqyp otyrǵan joldarda árkim-aq qoldanyp júrgen kádýilgi qazaq sózderi erekshe shıyrshyq atyp, álgi bir «telegeılik» qasıetke ıe bolǵandaı eles beredi. Másele syrtqy dybystyq dısonansta da nemese jańa sóz izdep, janushyrǵan «izdenimpazdyqta da» emes, másele óleńniń boıynda býlyǵyp, bulqynyp jatqan ómirge degen kerimsal qushtarlyq pen senimniń, minezdiń barlyǵynda...

Aqyn myna aspan asty, jer ústiniń úlken bir tirshiligin áýeli óz boıynan izdeıdi, jerge tán adamdarǵa ortaq qasıetter men nanym-senimderdiń qaı-qaısysy da oǵan jat emes, jalǵan emes. Olar qaısy? Qýanysh, Qaıǵy, Muń, Azap, Jeńis... Ashysy men tushshysy egiz órilip, qatar júretin taǵdyrdyń bolmys-bitimi... tabysý, kórisý!.. Ómirdiń ózindeı kórip, órtenip janyp, aıalaý!.. Neni?.. Kimdi?.. Azappen, kúrespen, jeńilis-jeńispen keletin jaqsylyq, jasampazdyq ataýlynyń bárin, bárin aıalaý...

Mine, aqyn fılosofıasy men stıhıasynyń qulash qarymy, kórkemdik kredosy men konsepsıasy qoltyq sóger osyndaı álemdik, adamı uǵymdardy murat kórip, maqsat etýimen qadirli de ótimdi.

Buıyǵy ómir tilemen ǵasyrdan men,
meıli jurtym aqyn der, asyl jan der.
Bul tirlikte jarq etken jaqsylyqtyń
barlyǵyn da qushamyn ǵashyq janmen, - deıdi aqyn.

Beısharalyq pen boıkúıezdik, ymyrashyldyq pen mansapqorlyq, aıarlyq pen satqyndyq, toǵysharlyq pen jaltaqtyq tárizdi adamzat oıy men rýhanı mádenıetiniń damyp-kemeldenýine keri áserli sıpattardyń qaı-qaısysy da poezıa aýylyna qońsy qonbaq emes. Bul bas qatyryp, táptishtep, ejikteýdi kóp qajet ete bermeıtin baǵzy kúnderden belgili aksıoma — uǵym... Biraq, qaı zaman, qaı dáýirde de kórkem oıdyń kún tártibinen túspeı, ýaqyt pen ómir yńǵaıyna oraı, jańa túrmen, jańa mazmunda aıtylyp kele jatqan qasıetti qaǵıdasy. Ónerdiń birinshi sharty — adam boıyna sulýlyq pen ádilet ataýlynyń mysqaldap bolsa da túıir dánin sebý, myna ulan-ǵaıyr ómirdiń sulýlyǵy men qudiretin túsinýge, túısinýge úıretý deıtin bolsaq, álgi aıtylǵan keri sıpattarǵa qas jaýyndaı qarsy tura bilmegen jerde has óleńdi kútý múmkin emes. Aqynnyń «Buıyǵy ómir tilemen ǵasyrdan men» dep shatynap, silkinýi de «jaqsylyqtyń barlyǵyn da qushamyn ǵashyq janmen» dep aqtarylyp, aǵynan jarylýy da zańdy. Bul úlken poezıaǵa júk artar, senim artar tusta ǵana bolatyn, ilýde bireýge qonatyn ashshy aıqaı — jan aıqaıy. Oqyrmandy óz ónerińe sendirý, baǵyshtaý, ertý osyndaı tusta — sóz til ushy men óńeshten ǵana emes, búkil júıke julynyńnan, qanyńnan, tereńińnen sýyrylyp, syzdyqtap shyǵyp, osylaı bulqan-talqan aqtarylǵanda ǵana bolatyn kúrdeli proses: ónerdiń mártebesi men mereıin ústem eter, talanttyń qarymy men qýatyn tanytar jalǵyz jol. Basqa jol joq, bolýy da múmkin emes.

Aqyndyq oıdyń, dúnıetanymnyń mazmuny «ózek jarǵan osy eken-aý» dep jón-josyqsyz aıqaılaýdan emes, álemniń qyzyǵy men qýanyshyn qyzǵyshtaı qoryǵan azamattyq únnen, áýezden, daýystan ańǵarylady.

Mundaı ólshem bar jerde taqyryptyń irisi men usaǵy bolmaıdy, «júrekten shyǵyp, júrekke jeter» jyr ǵana bolady. Jalyn atyp, ah urǵan jastyq jaıly, sezimine elitken sulý jaıly, mahabbatyn kúzetken jigit jaıly, kúnge asylǵan taýlar men shejire tarıhyn baýyryna basyp, tam-tumdap shyǵaryp jatqan Dala jaıly, jol jaıly, álem jaıly, ýaqyt jaıly jazylmasyn, qaı-qaısysynda da:

Dara kúnderimniń,
nala túnderimniń
serigi bolǵanyń úshin,
senimi bolǵanyń úshin
men seni aıalaımyn,

— degen Farıza Ońǵarsynovaǵa ǵana jarasar atoı sezim býyrqanyp jatady. Aqynnyń:

Eı, jastyǵym, maýjyrap qalǵymaǵyn,
bala qazdaı qıaǵa túlet meni.
Kóktemeniń múlgigen tańǵy baǵyn
meniń janym júrgen joq tilep tegi, — deýi de sondyqtan.

Aqyn jyrlaryndaǵy minez ben sergektikten quralatyn konsepsıalyq tutastyq óleńniń órligi men azamattyq oı deńgeıin, sezim deńgeıin, jalpy poezıalyq-kórkemdik deńgeıin, mádenıetin anyq ańǵartady. Bul jáıt ár jyldar bederinde jaryq kórgen, «Sandýǵash», «Mańǵystaý marjandary», «Mazasyz shaq», «Men seniń júregińdemin», «Shilde» jınaqtarynan úrdis úlgide kórinis taýyp otyrǵany belgili.

Aqynnyń lırıkalyq keıipkeri — mazasyz, myna aýyzdyq, júgenimen alysqan ýaqyttaı asaý da tynymsyz. Soǵan oraı, sol yrǵaq, sol kúıge oraı poezıalyq boıaýynyń ári men nári de, sáýle nury da ekpindi, órshil, ózgeshe asqaq...

Men sondaımyn.
Súısem eger ǵumyrlyq súıip ketem.
Basqalarǵa júregim — tuıyq meken.
Alasarsam, eshkimge uqsamaıtyn
sezimimmen kóńildi bıiktetem.

Aqyn jaryq dúnıeniń jarqyldary men sáýlesin óz prızmasy arqyly ótkizip, syndyryp taratady, júreginiń jylýy men seziminiń shýaǵyn qosa taratady.

Farızanyń qaı jınaq, qaı jyryn elekke salmańyz, búgingi ómir men ýaqyttaı -tynymsyz, mazasyz sırek sýretker júreginiń lúpili men soǵysyn ańǵarasyz. Jeke óz basynyń jalqy sıpattaryn jalpylyqtyń bıigine kóterý, sol arqyly poezıadaǵy ıntımdik lırıka men azamattyq lırıka deıtin uǵymdardyń sharty men shekarasyn ulastyryp, tutas alańǵa aınaldyryp jiberý - Ońǵarsynova jyrlarynyń ózine tán úlken ereksheligi.

«Óleń, men seni aıalap ótem!» degen aqyn júrektiń ystyǵy men jalynyna malynyp shyqqan, shyrqyrap dúnıege kelgen sulýlyǵy men symbatyna, áýezi men únine qalaı senbessiń?! Senesiń. Óıtkeni ol ýaqyttaı tynymsyz, ýaqyttaı mazasyz...

1979

---