Ulttyq oıyn túrleri
Ulttyq oıyn túrlerin sabaqta qoldaný
Halqymyzdyń tarıhı – mádenı muralarynyń túrleri san alýan. Osyndaı qundy mádenı ıgilikterdiń biri – ult oıyndary. Jastardy jańa zamanǵa saı tárbıeleý úshin, ustazdar qaýymy oqý – tárbıe jumysyna shyǵarmashylyqpen qarap, oqytýdyń jańa ádis – tásilderin qoldanyp jatyr. Sondaı ádis – tásilderimizdiń oqý – tárbıe negizderiniń biri ulttyq oıyn jáne tárbıe.
Halyq óziniń qorshaǵan dúnıeniń qyry men syryn egjeı – tegjeıli bilýdi balanyń sanasyna oıyn arqyly jastaıynan sińire bilýdi kózdegen. Oıyn bala tabıǵatymen egiz. Óıtkeni bala oıynsyz óspek emes. Bala otbasy tárbıesi jáne ózin qorshaǵan ortamen tyǵyz aralasa otyryp ana tilin úırenedi. Mektep tabaldyryǵyn alǵash attaǵan balalarǵa ana tilin oqytýdyń tıimdi ádisterine erekshe mán beriledi. Balanyń sózdik qoryn molaıtyp, sózdi erkin, óz maǵynasynda qoldanýǵa, tez jyldam sóıleýge jattyqtyrýǵa oıyn birden – bir taptyrmaıtyn qural.
Mysaly: Birinshi synypta balalardy qımyldatý maqsaty men halyq oıyny «Qýyr, qýyr, qýyrmashty» oınatý paıdaly. Onyń sharty: Birinshi bala bas barmaqtan bastap shynashaqqa deıin bir ret saýsaqtardyń atyn túgel aıtyp beredi. Sóıtip, bar saýsaǵyn jumyp turyp, ekinshi bala kez – kelgen saýsaǵynyń atyn ataıdy. Bul oıyn balalardyń tilin jattyqtyryp, este saqtaý qabiletin jetildire túsedi.
Jumbaq sheshý oıynyn jarys túrinde ótkizýge bolady. Jumbaq oıyny balalardyń ózdiginen oılaýyna múmkindik beredi. Olardy dereksiz oılaýdan naqtyly oılaýǵa jeteleı túsedi. Birinshi synypqa kelgen balalardyń keıbir áripterge barlyǵynyń birdeı tili kele bermeıdi. Bul kezeńde naǵyz kómekshi halyq oıyny bolyp tabylady. Bul maqsatta ejelgi halyq oıyny jańyltpashty utymdy paıdalanýǵa bolady. Jańyltpashtardyń til damytýda, sózdi taza sóılep, shıraq aıtýda paıdasy kóp.
Qazaq tili sabaǵynda «Býyn» taqyrybynda «Óz atyńdy býynǵa bóle bilesiń be?» Synyptaǵy zattardy ata oıyndaryn oınatýǵa bolady.
Sabaqta oıyn túrlerin kúrdelendirip «oılan tap» oıynyn oınatýǵa bolady. Mysaly: Muǵalim ishinen «Alma» degen sóz oılap turyp «al» býynynan bastalatyn birinshi býyndy aıtady.
Balalar ár túrli «al» býynynan bastalatyn birneshe sózder aıtady. (alaý, alma, alǵa)
«San esim» taqyrybynda «sen bilesiń be?» oıynyn oınatýǵa bolady. Munda bir áńgime oqylyp, oqýshylarǵa ondaǵy san esimderdi atap aıtý eskeriledi. Balalar topqa bólinip muqıat tyńdaýlary shart. Qaı top áńgimedegi san esimdi kóp jazsa sol top ozady. Bul oıynda oqýshylardyń alary kóp. Dara, kúrdeli san esimderdi jazýǵa úırenip daǵdylanady, saýatty jazyp úırenedi.
Qazaq tili sabaǵynda halyq oıynyn paıdalaný – oqýshylardyń erkin sóıleýin, til baılyǵyn sózdiń dál maǵynasyn baǵdarlaı bilý qasıetterin jetildire túsedi.
Halyq oıyndaryn matematıka sabaǵynda paıdalaný oqýshynyń alǵan bilimin kúndelikti ómirmen berik ushtastyrýǵa qolaıly. Matematıka sabaǵynda halyq oıyndaryn qoldanýdyń túrli joldary bar. Mysaly: oıyn sabaqtyń basynda, ne ortasynda, ne sońynda qoldanylýy múmkin.
Oıyndy sabaqtyń basynda qoldaný úı tapsyrmasyn tekserýge oqýshylardyń túgel qatysýyna múmkindik týǵyzady.
Ortasynda oqýshylardyń sharshaǵanyn basyp, sergitý jattyǵýy maqsatynda qoldanylady.
Sabaqtyń sońynda sabaqty bekitý nemese sol sabaqtan alǵan bilimdi jınaqtaý.
Matematıka sabaǵynda «az», «kóp» uǵymdaryn balanyń zerdesine uıalatý ońaı nárse emes. Al ony qarapaıym halyq oıynynyń negizinde túsindire bastasań, ol onsha qıyndyq keltirmeıdi. Birinshi synypta matematıkany oqyp úırene bastaǵanda oqýshylardyń túsinigin jeńildetý úshin «sanamaq» oıynyn oınatý tıimdi.
Ulttyq oıyndardy únemi paıdalaný arqyly oqýshylardyń aýyzsha esepterge jattyǵýyna logıkalyq oı júıelerin jetildire túsýine tolyq múmkinshilik bar. Olardyń qataryna halyqtyń baıyrǵy aýyzsha esepterin, halyq oıyndaryn jatqyzýǵa bolady.
Atap aıtqanda: «Qaı qolymda», «Sóz mánisin baıqańyz», «Ózim de qur qalmaımyn» t. b.
Mysaly: «ózim de qur qalmaıyn» oıyny.
Jeksenbi kúni edi. Atamnyń úıine nemereleri keldi. Atasy olardyń aldyna bir tabaq alma qoıdy. Nemereleri atasyna almany bólip berýdi ótindi. Almany bir – birden berse bireýi aýysyp qalady, eki – ekiden berse jetpeıdi. Sonda neshe alma, neshe nemere bolǵan?
Jaýaby: 3 nemere, 4 alma.
«Sóz mánisin baıqaýyń» oıynyn alsaq mysaly:
«Bir úıde ákesi balasymen jáne atasy nemeresimen otyr,» osy úıde neshe adam otyr?
Jaýaby: 3 adam
Bastaýysh synypta oıyndy paıdalaný arqyly esepter shyǵarýmen qatar tekstti eseptep shyǵarý barysynda qurǵaq shyǵarýmen shektelmeı onyń tárbıelik mánin ashyp túsindirýdi qajet etedi.
Mysaly: ózim jetekshilik etetin 2 - klass matematıkasyndaǵy keıbir esepterge toqtalar bolsam, 17 - bettegi №3 esepte sýret boıynsha esep qurastyr jáne shyǵar dep tapsyrma berilgen.
Bul sýrette:
Saba – 10l
Torsyq – 4l
Onyń tárbıelik mánin bylaısha áńgimelep, túsindirip óter edim.
«Qazaq halqynyń ydys aıaǵy turmystyń ár túrli kólemde bolady da, ár túrli maqsatta qoldanylady».
Saba degen – úlken ydys, ony sıyr nemese jylqy malynyń terisinen jasaıdy, kólemi syrtqy pishini konýs tárizdes bolyp keledi. Oǵan 100l - ge deıin qymyz sıady. Joǵary jaǵynan pispek jasap ishindegi qymyzdy pisip otyrady. Jetisine bir ret ishin jýyp tazalaıdy. Sabany keregege ilip qoıady.
Torsyq – qozynyń terisinen jasalǵan ydys. 3 – 4l sýsyn ketedi. Onyń ishinde saqtalǵan sýsyn temperatýrasy bir qalypty bolyp turady. Sondyqtan ony jolaýshylar, malshylar attyń qanjyǵasyna baılap júredi. «Jaman atqa jal bitse, janyna torsyq baılatpas» - degen maqal – mátel bar.
Sonymen qatar, Táýlik jyl ǵasyr taqyrybyn ótkende biraz tárbıelik máni bar áńgime júrgizýge bolady.
Mysaly, jyldyń qazaqsha ataýy bar ekenin eskerip bylaısha úıretemin:
Tyshqan jyly – tynyshtyq.
Sıyr jyly – syılyq.
Qoıan jyly – qashbaly.
Jylan jyly – jaıly.
Ulý jyly – úlgili.
Qoı jyly – qutty.
Meshin jyly – meıirli.
Taýyq jyly – tabysty.
It jyly – ıgilik.
Dońyz jyly – dúnıeli.
Odan keıin esepti shyǵarýǵa kirissek sabaqtyń tárbıelik maqsaty ashyla túser edi. Ulttyq oıyndar, ulttyq tárbıe ata – babamyzdan bizge kelip jetken ótkeni men búgindi baılanystyratyn baǵa jetpes baılyǵymyz, asyl qazynamyz. Ony úırenýdiń, ómirde kúndelikti turmysta paıdalanýdyń zamanymyzǵa saı urpaq tárbıeleýde alatyn orny zor.
Halqymyzdyń tarıhı – mádenı muralarynyń túrleri san alýan. Osyndaı qundy mádenı ıgilikterdiń biri – ult oıyndary. Jastardy jańa zamanǵa saı tárbıeleý úshin, ustazdar qaýymy oqý – tárbıe jumysyna shyǵarmashylyqpen qarap, oqytýdyń jańa ádis – tásilderin qoldanyp jatyr. Sondaı ádis – tásilderimizdiń oqý – tárbıe negizderiniń biri ulttyq oıyn jáne tárbıe.
Halyq óziniń qorshaǵan dúnıeniń qyry men syryn egjeı – tegjeıli bilýdi balanyń sanasyna oıyn arqyly jastaıynan sińire bilýdi kózdegen. Oıyn bala tabıǵatymen egiz. Óıtkeni bala oıynsyz óspek emes. Bala otbasy tárbıesi jáne ózin qorshaǵan ortamen tyǵyz aralasa otyryp ana tilin úırenedi. Mektep tabaldyryǵyn alǵash attaǵan balalarǵa ana tilin oqytýdyń tıimdi ádisterine erekshe mán beriledi. Balanyń sózdik qoryn molaıtyp, sózdi erkin, óz maǵynasynda qoldanýǵa, tez jyldam sóıleýge jattyqtyrýǵa oıyn birden – bir taptyrmaıtyn qural.
Mysaly: Birinshi synypta balalardy qımyldatý maqsaty men halyq oıyny «Qýyr, qýyr, qýyrmashty» oınatý paıdaly. Onyń sharty: Birinshi bala bas barmaqtan bastap shynashaqqa deıin bir ret saýsaqtardyń atyn túgel aıtyp beredi. Sóıtip, bar saýsaǵyn jumyp turyp, ekinshi bala kez – kelgen saýsaǵynyń atyn ataıdy. Bul oıyn balalardyń tilin jattyqtyryp, este saqtaý qabiletin jetildire túsedi.
Jumbaq sheshý oıynyn jarys túrinde ótkizýge bolady. Jumbaq oıyny balalardyń ózdiginen oılaýyna múmkindik beredi. Olardy dereksiz oılaýdan naqtyly oılaýǵa jeteleı túsedi. Birinshi synypqa kelgen balalardyń keıbir áripterge barlyǵynyń birdeı tili kele bermeıdi. Bul kezeńde naǵyz kómekshi halyq oıyny bolyp tabylady. Bul maqsatta ejelgi halyq oıyny jańyltpashty utymdy paıdalanýǵa bolady. Jańyltpashtardyń til damytýda, sózdi taza sóılep, shıraq aıtýda paıdasy kóp.
Qazaq tili sabaǵynda «Býyn» taqyrybynda «Óz atyńdy býynǵa bóle bilesiń be?» Synyptaǵy zattardy ata oıyndaryn oınatýǵa bolady.
Sabaqta oıyn túrlerin kúrdelendirip «oılan tap» oıynyn oınatýǵa bolady. Mysaly: Muǵalim ishinen «Alma» degen sóz oılap turyp «al» býynynan bastalatyn birinshi býyndy aıtady.
Balalar ár túrli «al» býynynan bastalatyn birneshe sózder aıtady. (alaý, alma, alǵa)
«San esim» taqyrybynda «sen bilesiń be?» oıynyn oınatýǵa bolady. Munda bir áńgime oqylyp, oqýshylarǵa ondaǵy san esimderdi atap aıtý eskeriledi. Balalar topqa bólinip muqıat tyńdaýlary shart. Qaı top áńgimedegi san esimdi kóp jazsa sol top ozady. Bul oıynda oqýshylardyń alary kóp. Dara, kúrdeli san esimderdi jazýǵa úırenip daǵdylanady, saýatty jazyp úırenedi.
Qazaq tili sabaǵynda halyq oıynyn paıdalaný – oqýshylardyń erkin sóıleýin, til baılyǵyn sózdiń dál maǵynasyn baǵdarlaı bilý qasıetterin jetildire túsedi.
Halyq oıyndaryn matematıka sabaǵynda paıdalaný oqýshynyń alǵan bilimin kúndelikti ómirmen berik ushtastyrýǵa qolaıly. Matematıka sabaǵynda halyq oıyndaryn qoldanýdyń túrli joldary bar. Mysaly: oıyn sabaqtyń basynda, ne ortasynda, ne sońynda qoldanylýy múmkin.
Oıyndy sabaqtyń basynda qoldaný úı tapsyrmasyn tekserýge oqýshylardyń túgel qatysýyna múmkindik týǵyzady.
Ortasynda oqýshylardyń sharshaǵanyn basyp, sergitý jattyǵýy maqsatynda qoldanylady.
Sabaqtyń sońynda sabaqty bekitý nemese sol sabaqtan alǵan bilimdi jınaqtaý.
Matematıka sabaǵynda «az», «kóp» uǵymdaryn balanyń zerdesine uıalatý ońaı nárse emes. Al ony qarapaıym halyq oıynynyń negizinde túsindire bastasań, ol onsha qıyndyq keltirmeıdi. Birinshi synypta matematıkany oqyp úırene bastaǵanda oqýshylardyń túsinigin jeńildetý úshin «sanamaq» oıynyn oınatý tıimdi.
Ulttyq oıyndardy únemi paıdalaný arqyly oqýshylardyń aýyzsha esepterge jattyǵýyna logıkalyq oı júıelerin jetildire túsýine tolyq múmkinshilik bar. Olardyń qataryna halyqtyń baıyrǵy aýyzsha esepterin, halyq oıyndaryn jatqyzýǵa bolady.
Atap aıtqanda: «Qaı qolymda», «Sóz mánisin baıqańyz», «Ózim de qur qalmaımyn» t. b.
Mysaly: «ózim de qur qalmaıyn» oıyny.
Jeksenbi kúni edi. Atamnyń úıine nemereleri keldi. Atasy olardyń aldyna bir tabaq alma qoıdy. Nemereleri atasyna almany bólip berýdi ótindi. Almany bir – birden berse bireýi aýysyp qalady, eki – ekiden berse jetpeıdi. Sonda neshe alma, neshe nemere bolǵan?
Jaýaby: 3 nemere, 4 alma.
«Sóz mánisin baıqaýyń» oıynyn alsaq mysaly:
«Bir úıde ákesi balasymen jáne atasy nemeresimen otyr,» osy úıde neshe adam otyr?
Jaýaby: 3 adam
Bastaýysh synypta oıyndy paıdalaný arqyly esepter shyǵarýmen qatar tekstti eseptep shyǵarý barysynda qurǵaq shyǵarýmen shektelmeı onyń tárbıelik mánin ashyp túsindirýdi qajet etedi.
Mysaly: ózim jetekshilik etetin 2 - klass matematıkasyndaǵy keıbir esepterge toqtalar bolsam, 17 - bettegi №3 esepte sýret boıynsha esep qurastyr jáne shyǵar dep tapsyrma berilgen.
Bul sýrette:
Saba – 10l
Torsyq – 4l
Onyń tárbıelik mánin bylaısha áńgimelep, túsindirip óter edim.
«Qazaq halqynyń ydys aıaǵy turmystyń ár túrli kólemde bolady da, ár túrli maqsatta qoldanylady».
Saba degen – úlken ydys, ony sıyr nemese jylqy malynyń terisinen jasaıdy, kólemi syrtqy pishini konýs tárizdes bolyp keledi. Oǵan 100l - ge deıin qymyz sıady. Joǵary jaǵynan pispek jasap ishindegi qymyzdy pisip otyrady. Jetisine bir ret ishin jýyp tazalaıdy. Sabany keregege ilip qoıady.
Torsyq – qozynyń terisinen jasalǵan ydys. 3 – 4l sýsyn ketedi. Onyń ishinde saqtalǵan sýsyn temperatýrasy bir qalypty bolyp turady. Sondyqtan ony jolaýshylar, malshylar attyń qanjyǵasyna baılap júredi. «Jaman atqa jal bitse, janyna torsyq baılatpas» - degen maqal – mátel bar.
Sonymen qatar, Táýlik jyl ǵasyr taqyrybyn ótkende biraz tárbıelik máni bar áńgime júrgizýge bolady.
Mysaly, jyldyń qazaqsha ataýy bar ekenin eskerip bylaısha úıretemin:
Tyshqan jyly – tynyshtyq.
Sıyr jyly – syılyq.
Qoıan jyly – qashbaly.
Jylan jyly – jaıly.
Ulý jyly – úlgili.
Qoı jyly – qutty.
Meshin jyly – meıirli.
Taýyq jyly – tabysty.
It jyly – ıgilik.
Dońyz jyly – dúnıeli.
Odan keıin esepti shyǵarýǵa kirissek sabaqtyń tárbıelik maqsaty ashyla túser edi. Ulttyq oıyndar, ulttyq tárbıe ata – babamyzdan bizge kelip jetken ótkeni men búgindi baılanystyratyn baǵa jetpes baılyǵymyz, asyl qazynamyz. Ony úırenýdiń, ómirde kúndelikti turmysta paıdalanýdyń zamanymyzǵa saı urpaq tárbıeleýde alatyn orny zor.
You Might Also Like
