Uqsata bilgen utady
Taqyryby: Uqsata bilgen utady!
Maqsaty: Áleýmettik mándi jáne jeke tulǵany qalyptastyrý.
Shyǵarmashylyq túrli jumystar arqyly oqýshy oıyn jetildirý, qabyldanǵan sheshim nátıjesin baǵalaı bilýge qalyptastyrý, óz qadirin saqtaı bilýge jáne jaýapkershilikke, óz oıyn erkin aıtýǵa baýlý.
Ádisi: Oı qozǵaý, pikir alysý
Kórnekiligi: Interaktıvti taqta, naqyl sózder
1. Balalarǵa óner – bilim bulaǵy berilsin,
Sulý minez ár ónermen órilsin. (J. Balasaǵun)
2. Jas kezinde bilim berseń qalaıda,
Óse kele qoly jeter talaıǵa.
3. Bala – basty baılyǵymyz,
Al eń asylymyz onyń tárbıesi.
4. Bala neni bilse jastan, uıadan –
Óle - ólgenshe sony tanyr qıadan.
İ. Uıymdastyrý
Synypty úsh topqa bólip otyrǵyzý.
İİ. Kirispe
Jas urpaq dástúrde jınaqtalǵan aqparlar arqyly ata - babadan qalǵan materıaldyq jáne rýhanı mádenıetke murager bolady. Mysaly, halqymyzdyń «Ata salǵan jol bar, ene pishken ton bar», «Ata kórgen oq jonar, ana kórgen ton pisher» deýiniń máni burynǵydan qalǵan jón - josyq, ádet - salttyń basshylyqqa alynýǵa mindettiligin bildiredi. «Túbirli máseleni shesherde, túp atadan kele jatqan joldy usta» deıtin álgi maqaldardyń bir áýletten kelesi áýletke umytylmaı jetýiniń ózi dástúr. Halyq osyndaı dástúr jalǵastyǵyn zor murat sanaıdy.
İİİ. Negizgi bólim.
3 top oqýshylaryna oı qozǵaý suraqtary:
Qaı shyǵarmadan úzindi?
Asan baı balasy, Úsen jarly balasy – ekeýi qurdas eken. Bir kúni el kóshkende qyr astynda oınap júrip eskerilmeı, ekeýi jurtta qalypty. Bir mezgilde úıge baralyq dep kelse aýyl joq, qur jurty jatyr. Asan aıqaı salyp, jylaı bastady. Úsen oılanyp turdy da aıtty:
Suraq: Úsen ne aıtty?
- Jylaǵanmen esh nárse ónbes. Kóshken aýyldy izdep tabalyq, dedi de, jurtta qalǵan qandaı zattardy ózimen birge alyp júrdi.
- (Bir kózi synǵan ıne, pyshaqtyń synyǵyn, bir ýys qyl)
Sonan soń aýyldyń jurtyn aınala júgirip júrip, kóshtiń ketken súrleýin taýyp, sol súrleýge túsip júre berdi. Biraz jer ótken soń súrleý eki aıyryldy. Muny kórip Asan jylaı bastady:
- Endi qaısysyna túsemiz? – dep, Úsen qarap júrip, bireýine tústi:
Suraq. Olar qaı súrleýge tústi, nege?
(Búgin júrgen kóshtiń súrleýi, maldyń jas tezegi)
Biraz jer júrgen soń Asan qarnym ashty dep jylady. Úsen úndemeı kele jatsa, ekeýiniń aldynan bir úırek ushyp, uzamaı qasyna qondy. Asannyń onymen isi bolmaı júre berdi. Úsen júgirip baryp sıpalap júrip, úırektiń ornynan alty jumyrtqa tapty. Asan qýanyp jumyrtqany alaıyn dep edi, Úsen aldyrmaı:
- Joldan adasyp kóp kún júrsek bizge tamaq kerek bolar, úırekti de ustap alaıyq deıdi.
Asan aıtty:
- qalaı ustaımyz?
Suraq: Úsen kimnen kórgenderin aıtyp, úırekti qalaı ustaıdy?
(Úırekke tuzaq quryp, sosyn pyshaqtyń synyǵymen baýyzdap alady)
- Munan soń kele jatyp, tús aýǵan ýaqytta, ekeýi bir ózen – sýdyń boıyna jetti. Sý iship sýsyndaryn qandyrǵan soń, tamaq jegileri keledi, biraq ot joq, ne isteıdi?
Jaýaby: Shaqpaq tastan ot jaǵyp, jumyrtqany pisirip, úırekti otqa qaqtap jeıdi. Tamaqtary toıǵan soń, Asan sý jaǵalap júgirip oınaıdy. Sýdaǵy balyqtardy kórip, Úsenge balyq aýlaıyq dep aıqaı salady.
Suraq: Osy kezde Úsen qandaı amal oılap tabady?
(Ineni otqa qaqtap, qyzartyp, qarmaq istedi)
Balyq qyzyǵymen júrgende keshte batady. Biraz júrgen soń – aq kún kesh boldy jáne birazdan soń ymyrt jabylyp, jol kórinbedi. Tún bolǵan soń balalar ekeýi de qorqaıyn dedi. Sóıtse de Úsen syr bildirmeı endi júrsek adasarmyz dep toqtady, tezek terip, ot jaqty. Al Asan bolsa uıyqtap qaldy.
Suraq: Osy kezde Úsenniń oıyna ákesiniń qandaı sózi tústi?
Tań atqannan keıin ekeýi qaıta jolǵa shyqty. Kún sáskege sheıin júrip otyryp, sáskede bir qatań shoqattaý jerge túsip kórinbeı ketti. Balalar endi qaı jaqqa júrerin bilmeı daǵdaryp turdy. Sóıtip, jan - jaǵyna qarap tursa, ilgeri aldynda bir bıik qyr ústinde úlken mola kórindi. Sonda Úsenniń oıyna ákesiniń sózi tústi: dalada júrip adassań, molaly jerde sý bolady, sýly jerde el bolady deıdi. Sol aqyl boıynsha Úsen Asandy ertip, molaǵa qaraı júrdi. Molaǵa jaqyndap kelgende, qańqyldaǵan qazdyń daýsy shyqty. Úsen endi bildi jaqyn jerde kól bar ekenin, onyń úshin qaz sýsyz jerdi meken etpeıdi. Kelip ekeýi endi molaly qyrǵa shyqty, qarasa qyrdyń jyǵylar asty úlken kól eken, kóldiń aınalasy da, ishi de jyńyldaǵan mal, endi bir jaǵasynda sortańda bir top túıe jatyr. Bulardy kórip balalar qyrdan túsip, júgirip malǵa keldi. Kelse óz aýyldarynyń maly eken. Malshylar Asan, Úsendi kórip, olar da qýanyp, bireýi áke – sheshelerinen súıinshi suraımyz dep shaýyp ketti, ózgeleri balalardy atqa mingizip, aýylǵa alyp júrdi.
İÝ. Maǵynany taný.
Osy áńgimeden biz ne túıdik?
Iaǵnı Úsenniń óte aqyldy, ákesiniń aıtqan sózderin esinde saqtap, tyǵyryqtan shyǵa bildi. Árbir taýyp alǵan zatyn uqsata bildi.
V. Toptardyń taqyryptaryna sáıkes maqal – mátel aıtý.
Vİ. Sahnalyq qoıylym.
Áńgimeni kez – kelgen jerinen úzindi kórsetý.
Vİİ. Qorytyndy.
Balalar osy áńgimeden túıgenderin aıta otyryp, ózderiniń úıden jasaǵan buıymdarymen nemese ata – anasynyń aıtqan sózderinen mysal keltiredi.
Maqsaty: Áleýmettik mándi jáne jeke tulǵany qalyptastyrý.
Shyǵarmashylyq túrli jumystar arqyly oqýshy oıyn jetildirý, qabyldanǵan sheshim nátıjesin baǵalaı bilýge qalyptastyrý, óz qadirin saqtaı bilýge jáne jaýapkershilikke, óz oıyn erkin aıtýǵa baýlý.
Ádisi: Oı qozǵaý, pikir alysý
Kórnekiligi: Interaktıvti taqta, naqyl sózder
1. Balalarǵa óner – bilim bulaǵy berilsin,
Sulý minez ár ónermen órilsin. (J. Balasaǵun)
2. Jas kezinde bilim berseń qalaıda,
Óse kele qoly jeter talaıǵa.
3. Bala – basty baılyǵymyz,
Al eń asylymyz onyń tárbıesi.
4. Bala neni bilse jastan, uıadan –
Óle - ólgenshe sony tanyr qıadan.
İ. Uıymdastyrý
Synypty úsh topqa bólip otyrǵyzý.
İİ. Kirispe
Jas urpaq dástúrde jınaqtalǵan aqparlar arqyly ata - babadan qalǵan materıaldyq jáne rýhanı mádenıetke murager bolady. Mysaly, halqymyzdyń «Ata salǵan jol bar, ene pishken ton bar», «Ata kórgen oq jonar, ana kórgen ton pisher» deýiniń máni burynǵydan qalǵan jón - josyq, ádet - salttyń basshylyqqa alynýǵa mindettiligin bildiredi. «Túbirli máseleni shesherde, túp atadan kele jatqan joldy usta» deıtin álgi maqaldardyń bir áýletten kelesi áýletke umytylmaı jetýiniń ózi dástúr. Halyq osyndaı dástúr jalǵastyǵyn zor murat sanaıdy.
İİİ. Negizgi bólim.
3 top oqýshylaryna oı qozǵaý suraqtary:
Qaı shyǵarmadan úzindi?
Asan baı balasy, Úsen jarly balasy – ekeýi qurdas eken. Bir kúni el kóshkende qyr astynda oınap júrip eskerilmeı, ekeýi jurtta qalypty. Bir mezgilde úıge baralyq dep kelse aýyl joq, qur jurty jatyr. Asan aıqaı salyp, jylaı bastady. Úsen oılanyp turdy da aıtty:
Suraq: Úsen ne aıtty?
- Jylaǵanmen esh nárse ónbes. Kóshken aýyldy izdep tabalyq, dedi de, jurtta qalǵan qandaı zattardy ózimen birge alyp júrdi.
- (Bir kózi synǵan ıne, pyshaqtyń synyǵyn, bir ýys qyl)
Sonan soń aýyldyń jurtyn aınala júgirip júrip, kóshtiń ketken súrleýin taýyp, sol súrleýge túsip júre berdi. Biraz jer ótken soń súrleý eki aıyryldy. Muny kórip Asan jylaı bastady:
- Endi qaısysyna túsemiz? – dep, Úsen qarap júrip, bireýine tústi:
Suraq. Olar qaı súrleýge tústi, nege?
(Búgin júrgen kóshtiń súrleýi, maldyń jas tezegi)
Biraz jer júrgen soń Asan qarnym ashty dep jylady. Úsen úndemeı kele jatsa, ekeýiniń aldynan bir úırek ushyp, uzamaı qasyna qondy. Asannyń onymen isi bolmaı júre berdi. Úsen júgirip baryp sıpalap júrip, úırektiń ornynan alty jumyrtqa tapty. Asan qýanyp jumyrtqany alaıyn dep edi, Úsen aldyrmaı:
- Joldan adasyp kóp kún júrsek bizge tamaq kerek bolar, úırekti de ustap alaıyq deıdi.
Asan aıtty:
- qalaı ustaımyz?
Suraq: Úsen kimnen kórgenderin aıtyp, úırekti qalaı ustaıdy?
(Úırekke tuzaq quryp, sosyn pyshaqtyń synyǵymen baýyzdap alady)
- Munan soń kele jatyp, tús aýǵan ýaqytta, ekeýi bir ózen – sýdyń boıyna jetti. Sý iship sýsyndaryn qandyrǵan soń, tamaq jegileri keledi, biraq ot joq, ne isteıdi?
Jaýaby: Shaqpaq tastan ot jaǵyp, jumyrtqany pisirip, úırekti otqa qaqtap jeıdi. Tamaqtary toıǵan soń, Asan sý jaǵalap júgirip oınaıdy. Sýdaǵy balyqtardy kórip, Úsenge balyq aýlaıyq dep aıqaı salady.
Suraq: Osy kezde Úsen qandaı amal oılap tabady?
(Ineni otqa qaqtap, qyzartyp, qarmaq istedi)
Balyq qyzyǵymen júrgende keshte batady. Biraz júrgen soń – aq kún kesh boldy jáne birazdan soń ymyrt jabylyp, jol kórinbedi. Tún bolǵan soń balalar ekeýi de qorqaıyn dedi. Sóıtse de Úsen syr bildirmeı endi júrsek adasarmyz dep toqtady, tezek terip, ot jaqty. Al Asan bolsa uıyqtap qaldy.
Suraq: Osy kezde Úsenniń oıyna ákesiniń qandaı sózi tústi?
Tań atqannan keıin ekeýi qaıta jolǵa shyqty. Kún sáskege sheıin júrip otyryp, sáskede bir qatań shoqattaý jerge túsip kórinbeı ketti. Balalar endi qaı jaqqa júrerin bilmeı daǵdaryp turdy. Sóıtip, jan - jaǵyna qarap tursa, ilgeri aldynda bir bıik qyr ústinde úlken mola kórindi. Sonda Úsenniń oıyna ákesiniń sózi tústi: dalada júrip adassań, molaly jerde sý bolady, sýly jerde el bolady deıdi. Sol aqyl boıynsha Úsen Asandy ertip, molaǵa qaraı júrdi. Molaǵa jaqyndap kelgende, qańqyldaǵan qazdyń daýsy shyqty. Úsen endi bildi jaqyn jerde kól bar ekenin, onyń úshin qaz sýsyz jerdi meken etpeıdi. Kelip ekeýi endi molaly qyrǵa shyqty, qarasa qyrdyń jyǵylar asty úlken kól eken, kóldiń aınalasy da, ishi de jyńyldaǵan mal, endi bir jaǵasynda sortańda bir top túıe jatyr. Bulardy kórip balalar qyrdan túsip, júgirip malǵa keldi. Kelse óz aýyldarynyń maly eken. Malshylar Asan, Úsendi kórip, olar da qýanyp, bireýi áke – sheshelerinen súıinshi suraımyz dep shaýyp ketti, ózgeleri balalardy atqa mingizip, aýylǵa alyp júrdi.
İÝ. Maǵynany taný.
Osy áńgimeden biz ne túıdik?
Iaǵnı Úsenniń óte aqyldy, ákesiniń aıtqan sózderin esinde saqtap, tyǵyryqtan shyǵa bildi. Árbir taýyp alǵan zatyn uqsata bildi.
V. Toptardyń taqyryptaryna sáıkes maqal – mátel aıtý.
Vİ. Sahnalyq qoıylym.
Áńgimeni kez – kelgen jerinen úzindi kórsetý.
Vİİ. Qorytyndy.
Balalar osy áńgimeden túıgenderin aıta otyryp, ózderiniń úıden jasaǵan buıymdarymen nemese ata – anasynyń aıtqan sózderinen mysal keltiredi.
You Might Also Like
-
Cabaqtyń taqyryby: Ybyraı - shaǵyn áńgime sheberi. (10 - synyp)
