InfoHub Logo

Astana qalasy ákimdiginiń Q. Muhamedhanov atyndaǵy №90 KMM
Aǵylshyn tili pániniń muǵalimi: Esenaly Nurgúl Toılybaıqyzy

Til úırený úshin qajettilik ne májbúrlik emes, shynaıy qyzyǵýshylyq bolýy mańyzdy.

A.B.Avgýstın fılosof Italıa

«Aıaqqa kisen salýǵa bolar, qolǵa kisen salýǵa bolar – tilge kisen salýǵa bolmas» – degendeı ana tiliniń qudireti jaıly qanshama oıshyldarymyz, aqyn-jazýshylarymyz qundy pikirler qaldyrdy. Osynaý babalarymyz sóılep, danalarymyz tolǵap, analarymyz áldılep ósken qazaq tiliniń elimizdiń bolashaǵynyń kórkeıýine zor yqpal etýde.

Qazirgi tańda qansha ult, násil bolsa, solardan bizdi daralap turǵan basty boıtumarymyz6 týǵan tilimiz – qazaq tili bizdiń rýhanı negizimiz.
Qazirgi jahandanǵan, aqparattyń damyǵan ǵasyrynda bolyp jatqan túrli ózgerister men jańashyldyqtar elimizdiń ekonomıka salasyna da, bilim berý júıesine de tyń izdenister men ózgeristerdiń engizilýine sebep bolyp otyr.

Búgingi bilim berý júıesi modernızasıalanǵan zamanda kóp tildi meńgertýge asa nazar aýdarylyp, jan-jaqty jol ashylǵan. «Keleshekke kemel bilimmen», – dep Elbasy N.Á.Nazarbaev ustanym etkendeı, kelshekke tereń bilimmen qadam basyp, álemdik bilim keńistiginiń qupıalaryna úńilip, qoǵamǵa beıim, óz qabiletin tanyta alatyn, jan-jaqty damyǵan, básekege qabiletti, birneshe tildi meńgergen quziretti tulǵany qalyptastyrý basty maqsattardyń biregeıi bolyp otyr. Elimizdiń táýelsizdigi nyǵaıyp, qoǵamdaǵy demokratıanyń órisi keńeıgen shaqta adamnyń qoǵamdyq ta, tulǵalyq ta róli jańa sıpatqa ıe bolyp otyr. Soǵan oraı rýhanı qundylyqtar jańaryp, adamnyń zıatkerlik áleýetin qalyptastyrýdaǵy bilimniń mańyzdylyǵy týraly qaǵıdalar túbegeıli ózgerdi. Jalpy bilim beretin mektepte oqytylatyn árbir pán oqýshy tulǵasyn jetildirýmen qatar onyń shyǵarmashylyq qabiletterin damytýdy kózdeıdi.

Búgingi tehnologıa jáne jahandaný zamanynda óskeleń urpaqty kópmádenıettilikke tárbıeleý úderisin izdestirý qarqyndy júrgizilip otyrǵanyn baıqaýǵa bolady. Qazirgi tańda ózara baılanysy men ózara táýeldiligi basym álemde jas urpaqty básekelestikke daıyndaýdyń birden bir joly kóptildilik bolyp tabylady. Qazir kóptildi bilim berý – mekteptegi oqý pánderin eki nemese odan da kóp tilde oqytý, jas urpaqtyń bilim keńistiginde erkin samǵaýyna jol ashatyn, álemdik ǵylym qupıalaryna úńilip, óz qabiletin tanytýyna múmkinshilik beretin eń basty qajettilik.

Kóptildi bilim berý – kóptildi tulǵany qalyptastyrýdyń negizi. Úshtildi oqytý – zaman talaby. Úshtildilik – básekege qabiletti elder qataryna aparar basty baspaldaqtardyń biri. Mektepte kóptildi tulǵanyń qalyptasýy, oqý prosesiniń aıqyn uıymdastyrylýy mazmun men oqytý prınsıpterin arnaıy tańdaý, oqytý jáne nátıjeni tekserý, sáıkesinshe josparlaýdy qadaǵalaıtyn arnaıy tehnologıalardy qoldaný barysynda múmkin bolady. «Úshtuǵyrly til» týraly ıdeıany memleket basshysy 2006 jyldyń qazanynda ótken Qazaqstan halqy assambleıasynyń XII quryltaıynda jarıa etti. Al 2007 jylǵy “Jańa álemdegi jańa Qazaqstan” atty halyqqa Joldaýynda “Tilderdiń úshtuǵyrlylyǵy” atty mádenı jobany kezeń-kezeńmen iske asyrýdy usyndy.

Elbasymyzdyń «Jańa álemdegi jańa Qazaqstan» atty Halqyna Joldaýynda: “Tilderdiń úshtuǵyrlyǵy mádenı jobasyn kezeńdep júzege asyrýdy qolǵa alýdy usynamyn. Qazaqstan búkil álemge halqy úsh tildi paıdalanatyn mádenıetti el retinde tanylýǵa tıis. Bular – qazaq tili – memlekettik til, orys tili – ultaralyq qatynas tili jáne aǵylshyn tili - jahandyq ekonomıkaǵa oıdaǵydaı kirý tili” degen salıqaly úndeýimen elbasymyz mektep muǵalimderi men oqýshylarǵa úlken senim artyp otyr. Elbasy N.Á.Nazarbaev «Qazaqstan – 2050» strategıasynda muǵalimderge senim arta otyryp, jastarymyzdan úmittenedi. «Bolashaqta eńbek etip, ómir súretinder – búgingi mektep oqýshylary, muǵalim olardy qalaı tárbıelese, Qazaqstan da sol deńgeıde bolady. Sondyqtan da ustazǵa júkteletin mindet aýyr» – delingendeı, jastardy saýatty baýlysaq bolashaǵymyzdyń jarqyn bolatyny belgili. «Men sózimdi, ásirese, jastarymyzǵa arnaǵym keledi. Men sizderge – jańa býyn qazaqstandyqtarǵa senim artamyn. Sizder Jańa baǵyttyń qozǵaýshy kúshine aınalýǵa tıissizder. Al keıingi tolqyn jastarǵa aıtarym: Sender – bolashaqqa degen úkili úmitimizdiń tiregisińder», – degen joldarda jastarymyzǵa degen úmit pen senim jatyr. Iaǵnı kóptildi bilim alýshy tulǵany qalyptastyrý úshin biz qazaq jáne orys tilin bilýdi tereńdetýmen qatar aǵylshyn tilin ıgerýde de serpilis jasaýymyz kerek. Bul serpilisti mynadaı máselelerdi jan-jaqty qarastyrýdan bastaý kerek dep oılaımyn, ol:

– Oqýlyq
– Bilikti maman
– Mekteptegi saǵat sany men synyptaǵy oqýshy sany

Sonymen oqýshylardyń qazirgi kezde orys tilin jáne aǵylshyn tilin bilý deńgeıine toqtalar bolsaq, árıne birinshi kezekte synǵa ushyraıtyny aǵylshyn tili. Óz oıym munyń birneshe sebepteri bar.

Birinshiden mektepte oqýshy qolyna beriletin oqýlyqtardyń sapasy men júıeliligi. Aǵylshyn tilinde sóıleıtin ortanyń joqtyǵy. Elimizdiń barlyq mektepteri bir baspanyń jáne  naqty bir avtordyń kitabymen oqymaıdy.          

Ne desekte qazirgi jahandaný zamanynda básekege qabiletti elder qataryna qosylý úshin úshtildi oqytýdyń qajet ekendigine kózimiz jetedi. Eń bastysy alǵa qoıylǵan maqsatqa jetý jolyndaǵy qadamdardy nyq basyp, yjdahattylyqpen, artylǵan senimdi aqtaý jolynda adal eńbek etý.

Paıdalanylǵan ádebıetter:

1. Jaryqbaev Q. Ataly sóz.– Almaty: Jalyn, 1980.
2. Aqıqat. 2013 jyl, №1. «Qazaqstan – 2050» strategıasy – qalyptasqan memlekettiń jańa saıası baǵyty. Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti N.Á.Nazarbaevtyń Qazaqstan halqyna joldaýy
3. Aqıqat. 2011jyl, №5. «Qazaq tilin bilý - ánsheıin bir uran emes», N.Á.Nazarbaevtyń Qazaqstan halqy assambleıasynyń HÚİİ sesıasynda sóılegen sózi
4. Nazarbaev N.Á. (Qazaqstan halqyna joldaýy). Jańa álemdegi jańa Qazaqstan. – Astana, 2007
5. Qazaqstan Respýblıkasy Bilim jáne ǵylym mınıstrligi Y. Altynsarın atyndaǵy Ulttyq bilim akademıasy Orta mektepte oqytýprosesinde kóptildilikti damytý máseleleri  Ádistemelik qural   Astana 2013
6. Báıdibek Qarashauly qanatty sózder

---