InfoHub Logo

Keń saharada Alataýdyń tósinde keń jaılap júrgen úısinnen Kenesary jylqy alyp ketti. úısinder qýyp jetkenshe uzap ketti. Tań ata qýǵynshylar taıaý kelip, aıqyn dala jaǵyn alyp, Kenesarynyń qolyn yǵystyryp, bir úlken kólge qaraı betin burdy. Bul kóldiń shetinde uzaq jeri mı bylqyldaq, ótýi qıyn jer eken. Muny Kenesarynyń qoly bilmeıdi.

Qol jylqylardy aldyna salyp ózderi artynan soıyl, ústinen soıyl salyp aıdady. Taı-qulyndar mıda qalqyp jatyr. Tús aýǵan mezgilde mıdyń shetine Kenesary shyqty. Kenesary óz betimen qashpaıdy. Aldynan eki kisi, artynan eki kisi, janynan sargardan batyrlar júredi.

Sol joly Aǵybaıdyń báıbishesi Talshybyqtan týǵan on bes-on alty jasta Amanjol birge erip shyqqan. Aǵybaı jan-jaǵyna qarasa, erip kele jatqan balasy Amanjol joq, izinshe qaıta qaıtyp kele jatsa, Amanjoldyń astyndaǵy kúzeýli ker mılap jatyr eken. Amanjol attan túsip bir tomarshanyń basynda jylap turǵanyn kórip, qasyna kelip: «Kimniń balasysyń?» — dep suraǵanda, «Atamnyń balasymyn». Aǵybaıdyń ákesi Oljabaı. Aǵybaı «kimniń balasysyń?» dep suraǵanda, «seniń balańmyn» dep aıtar ma eken dep suraǵany. «Jaraıdy, atańnyń balasy bolsań», — dep qolynan ustap, artyna mingestirip, kúzeýli kerdi «shý, janýar!» degende, Aǵybaıdyń daýsyn estip, kisinep, barlyq kúshimen biraq sekirip mıdan shyqty.

Kúzeýli kerdi jetektep, Amanjoldy mingestirip qurǵaqqa shyqty. Sol mezgilde úısinniń qýǵynshylary kóz kórim jerge kep qalǵan eken. Bulardan jeke qara bireý uzap shyqty. Sol ýaqytta Kenesary jan-jaǵyna qarap: «Kóse qaıda? Dáýde bolsa, osy Bóltirik shyǵar, eı, Kóse sen bar, uzyn etek úısindi sholtańdatpaı jaıǵap kel?!» — dep ámir etti. Hannyń jarlyǵy eki bola ma? Aǵybaı aqjelek, toǵyz qazyqtan qıǵan naızany oń qolyna, uzyn qylyshty sol qolyna alyp, Kókbestini ortekedeı sekirtip qarsy shapty. Bóltirik urandap, qamdanyp, bu da betin burmaı qarsylasýǵa laıyqtap, astyndaǵy tor jorǵaǵa qamshy basyp umtyldy. Naızany Bóltirik sala bergende, Aǵybaı qaǵyp jiberip, óz naızasymen kıimnen úsh túırep, jerge jyqty. Tor jorǵa da aıań da, jelis te joq, jorǵadan basqa shabys ta joq. Sonda Bóltirik batyrdyń aıtqany:

— Eı, Aǵybaı! úlkendi syılamaǵanyń qalaı? Aǵybaı:

— Eı, áz aǵa! «Jaýdy aıaǵan jaraly qalady» degen qaıda? Qarsylasqan ekeýmizde ólimdemiz, bu da meniń aıaǵanym, sizdeı áz aǵa tabylmas dep.

— Jaraıdy, Aǵybaı! «Jaýyń da, dushpanyń da, dostyń da er bolsyn» degen, jaraıdy, tor jorǵany ustap ber? — degen soń, ákep berdi.

— Eı, áz aǵa! «Er kezegi úshke deıin» degen, qaıtyńyz, bul saparda jolyńyz bolmaıdy, endi qarsylaspańyz, — dep óz betimen qaıtyp ketti.

Aǵybaı kelgende Kenesary surady:

— Uzyn etek úısindi jaıǵadyń ba? — dep. Aǵybaı aıtty:

— Naızasyn qaǵyp syndyryp, kıimnen úsh túırep jerge qulattym. Kene oǵan:

— Nege óltirmediń? — degende, Aǵybaı aıtty:

— Eı, han! Jaý dushmanyńdy mert qylma, ekinshide baıqap júredi, Bóltirikti óltirip, úısinniń belin syndyraıym ba? Kıiz týyldyryqty qazaqtyń aryn tógip, sataıym ba? ózi de qaıtty. Bóltirik qýǵynshylaryn alyp qaıtyp ketti.

Bóltirik ekinshi jyl úısinge uran salyp, qol jınap, at-tondaryn saılap jatqanyn estip, barshyǵa Kenesary eki kisi jiberdi. «Qońyratpyz dep aralap, el shetinen bilip qaıtyńdar?» — dep. Bular shalǵynshylar tezinen qaıtyp keldi: «saptanyp, qamdanyp jatqany ras eken» dep. Kenesary Aǵybaıǵa aıtty: «Byltyr-aq jaıǵap tastaıtyn nemeni tiri jiberip, sholtańdatyp qoıdyń? Qazaqtyń beli, ary synady dep, endi qolǵa habar salaıyn, qarsy baraıyq». Qol sherý tartyp úısinge jóneldi. Bóltirik o da sherý tartyp kele jatqanda, Kenesary qolyna ushyrasty. Eki qol shektesip turdy. Bóltirik batyr:

— Eı, úlken aǵalar, kishi iniler! Kenesarynyń qoly kóp, ne qylǵanmen bizdi jeńedi, kóbińdi qyrǵyzyp qatyn-balalaryńdy jetim-jesir qylǵansha, men jekege shyǵyp saıysaıyn, ólsem men de bir ul ıá týar, ıá týmas, Aǵybaıdan basqasy shyqsa, berdi Qudaı! Aǵybaı bolsa, kezekti berer me eken?» — dep urandasyp jekege shyqty.

Kenesary:

— Eı, Kóse! Aıama, qazaqtyń namysyn jyrtpa? Jaıǵap kel, ıá bolmasa ól! Han jarlyǵy eki bolmaıdy. Aǵybaı kók bestini tekirektetip qarsy shapty. Aǵybaı jaýynan buryn qımyldaıdy eken. Sonyń naıza-qylyshyn ańdyp, saımandaryn baǵyp, ózine darytpaı ne qaǵyp syndyryp, ne bolmasa yńǵaıyna kelse, tartyp alady eken. Ágarda bul ekeýi bolmasa, toǵyz qazyqtan qıǵan naızany myltyqtaı atyp jiberedi, naızanyń túbinde qulash tós jara qaıystan shyjymy bolady, naızany tartyp alatyn. Bóltirik batyr oń qolyna qos jelek naızasyn alyp, semserin sol qolynyń qaryna ilip, qaharlanyp, ashýlanyp, túksıip qarsylasa bergende, Aǵybaı tor jorǵanyń búıirinen naızany atyp jiberip qulatty. Bóltirik atpen birge qulady. Qulap jatyp aıtqany:

— Eı, Aǵybaı! Hanyń Kenesary júzge kelmes, sen myńǵa kelmessiń, eshkimnen Kenesary kúshti emes, «túpsiz Ýálı hannyń, sarttyń balasy» dep ósekteýshi edi arǵy atasyn, abıyryn qazaqtyń balasy sen jaýyp tursyń ǵoı, endi elimdi jetim- jesir qylǵyzba, saǵan tapsyrdym, — dep qoldaryn toqtatyp, qaıtty.

Aǵybaı aman-esen kelgende Kenesary aıtty:

— Uzyn etek nemeni byltyr ǵana jaıǵap tastaıtyn edi, bul sholtańdaǵanyn qoımaıdy? Aǵybaı aıtty:

— Arpa ishinde bir bıdaı ólse, úısinde bas kóterer kisi joq, ol endi sholtańdamaıdy. Sholtańdasa, bitken jeri «er kezegi úshke deıin». Men Bóltirikke ýáde berip keldim, osy sapar eline tımeske, jesir-jebir, jetim qylmasqa, qaıtaıyq.

Kenesary úsh kún jatyp ne qylaryn bile almaı, Aǵybaıdan kúnine úsh mezgil aıtady:

— Shaýyp qaıtsaq, ne qylady? Sonda Aǵybaı aıtady:

— Iá, Kene han! «er jigit eki sóılese — ólgeni, qara jerge tirideı kómilgeni».

— Uzyn aqqan Alataýdyń tósinde
Meken qylǵan úısin de.
Alasy-beresimiz joq edi ǵoı,
Bóltirik syqyldy batyrdy óltirgende.
Arǵy atam bir qazaqtyń balasymyn,
Bóltirikti óltirsem, úısinniń belin syndyramyn.
«Erdi namys, qoıandy qamys» degendeıin,
Qazaqtyń aryn tógip ne qylamyn?!

Aǵybaıdyń sózin Naýryzbaı ám qoldyń bári maquldady. Kene aǵań rıza bolmaı qaıtty.

---