XIII - XV ǵasyrlardaǵy Noǵaı Ordasy. Soltústik Qazaqstan jáne Batys Sibir.
Taqyryby: XIII - XV ǵasyrlardaǵy Noǵaı Ordasy.
Soltústik Qazaqstan jáne Batys Sibir.
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: Noǵaı Ordasynyń qurylýy, jer aýmaǵy, saıası tarıhy jaıly túsinik qalyptastyrý. Soltústik Qazaqstan men Batys Sibirdegi túrik taıpalary. Noǵaı Ordasy men Batys Sibir aımaǵynyń etnıkalyq quramy jaıly baıandaý.
Damytýshylyq: Qazaqstan jerindegi túrik handyqtarynyń damý tarıhyn salystyra otyryp, qorytyndy jasaýǵa daǵdylandyrý
Tárbıelik: Óz eliniń tarıhyn bilip, qurmetteýge, adamgershilikke tárbıeleý
Sabaq túri: Aralas sabaq
Sabaqtyń ádisi: Aýyzsha baıandaý, áńgimeleý, suraq - jaýap.
Sabaqtyń kórnekiligi: Qazaqstan Respýblıkasy kartasy,
Sh. Ýálıhanov sýreti
Sabaqtyń barysy:
1. Uıymdastyrý kezeńi
2. Úı tapsyrmasyn suraý
3. Ótken materıaldy qorytyndylaý
4. Jańa materıaldy túsindirý
5. Jańa sabaqty bekitý
6. Oqýshylardy baǵalaý
7. Úıge tapsyrma berý
Úı tapsyrmasyn suraý
Jospar
1. Ámir Temirdiń Altyn Orda jerine jasaǵan joryǵy
2. Ámir Temirdiń Moǵolstan handyǵyna joryqtary
3. Ámir Temir joryqtarynyń zardaptary
Ámir Temir joryqtarynyń zardaptary
Halyq qyrǵynǵa ushyrady, sharýashylyq kúıredi.
Elder arasyndaǵy baılanys úzildi, qalalar qırady.
Aýa kóshý, qonys aýdarý kúsheıdi, halyq bolyp qalyptasý júıesi buzyldy.
Mádenıettiń damýyna zardabyn tıgizdi.
Ótken materıaldy bekitý:
1. Ámir Temir degen kim? Temirdiń memleketi qaı jerde quryldy?
2. Ámir Temir Altyn Ordaǵa shabýyl jasaý úshin kimdi paıdalandy?
3. Toqtamys han men Ámir Temir arasyndaǵy qaıshylyq neden týdy?
4. Ámir Temirdiń Toqtamysty jazalaý úshin júrgizgen joryqtary?
5. Temirdiń Moǵolstanǵa qarsy shapqynshylyq joryqtary?
6. Ámir Temirge qarsy búlik shyǵarýshylar kimdermen odaq qurdy?
7. Joryqtardyń qandaı zardaptary boldy?
Jyldar sóıleıdi
1336 - 1405 jyldary -
1370 jyl -
1374 - 1375 jyldary -
1375 jyl -
1376 jyl -
1377 jyl -
1371 - 1390 jyldary -
1376 jyl, kóktem -
1390 jyl -
Sabaq jospary:
1. Noǵaı Ordasynyń qurylýy, jer aýmaǵy.
2. Qoǵamdyq qurylysy.
3. Noǵaı Ordasynyń saıası tarıhy.
4. Noǵaı Ordasynyń ydyraýy.
5. XIII - XV ǵasyrlardaǵy Soltústik Qazaqstan jáne Batys Sibir.
6. Noǵaı Ordasy jáne Batys Sibir aımaǵynyń etnıkalyq quramy.
Altyn Ordanyń ydyraýy, Aq Ordanyń álsireýi barysynda Qazaqstannyń soltústik - batysynda Noǵaı Ordasy memlekettik birlestigi quryldy. Ordanyń alǵashqy alyp jatqan jeri Edil men Jaıyq ózenderiniń jazyq alqaby boldy. Noǵaılar soltústik - shyǵysynda Batys Sibir oıpatyna deıin, soltústik - batysynda Qazan qalasyna, al ońtústik - batysynda Aral men Kaspıı teńizine deıin kóship - qonyp júrgen.
Saraıshyq qalasy: Ordanyń ortalyǵy Jaıyq boıyndaǵy Saraıshyq qalasy bolǵan. Qalanyń irgesi X ǵasyrda qalanǵan. Qalanyń gúldengen dáýiri XIII – XIV ǵasyrlar aralyǵy. Qasym han tusynda Qazaq handyǵynyń biraz jyldar astanasy boldy. 1580 jyly Don, Edil kazaktarynyń Jaıyq boıyna shapqynshylyq jasaý saldarynan Saraıshyq qalasy birjolata qırady.
Noǵaı Ordasynyń aty Altyn Orda áskeriniń qolbasshysy Noǵaıdyń esimimen atalǵan. Noǵaı joryqty Batyımen birge bastap, Altyn Ordanyń 5 hanynyń tusynda qolbasshy bolǵan. Noǵaı han bolmasa da Altyn Ordaǵa óz yqpalyn júrgizgen. Osy Noǵaıǵa (1260 - 1306) qaraǵan rýlar noǵaıly nemese noǵaı eli atanyp ketken. Noǵaı áskerleriniń basym kópshiligi túrik tildes mańǵyt taıpasy bolǵandyqtan «mańǵyt eli» dep te atalǵan. Al Ordanyń irgesin qalaǵan – Noǵaıdan keıin Edige. Orda Edigeniń kezinde Altyn Ordadan oqshaýlana bastaıdy. Edigeniń balasy Nurad - dınniń kezinde (1426 - 1440 jyldary) óz aldyna jeke memleket bolyp, Altyn Ordadan bólinip shyǵady.
Halqy – mańǵyt, qypshaq, qońyrat, naıman, arǵyn, úısin, qarluq, alshyn, tama taıpalary. Noǵaı Ordasy etno saıası birlestik retinde paıda boldy, oǵan engen taıpalar XV ǵasyrdyń aıaǵynda qalyptasqan noǵaı halqynyń negizin qurady. Noǵaı Ordasynda búkil saıası bılik pen ekonomıkalyq ómir Edil urpaǵy mańǵyt ámirleriniń qolynda boldy. Bılik rýdaǵy jasy úlkendigine qaraı muraǵa qaldyryldy
Noǵaı Ordasynda ulystyq basqarý júıesi: Orda bıleýshisi – han. Ulys bıleýshisi – myrza. Ordany Edige urpaqtary basqardy. Muragerlik jolmen beriletin ákimshilik, áskerı, elshilik bılik knázdiń qolynda boldy
XVI ǵasyrdyń ekinshi jartysynda Noǵaı Ordasy ydyrap, ekige bólindi:
Úlken Noǵaıly – Edildiń shyǵysy;
Kishi Noǵaıly – Edildiń batysy;
Sh. Ýálıhanov noǵaılar men qazaqtardy “eki týysqan orda“- dep ataǵan.
Ótkizgen: №12 orta mektep tarıh
páni muǵalimi Irǵalıeva G. A.
XIII - XV ǵasyrlardaǵy Noǵaı Ordasy. Soltústik Qazaqstan jáne Batys Sibir. júkteý
Soltústik Qazaqstan jáne Batys Sibir.
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: Noǵaı Ordasynyń qurylýy, jer aýmaǵy, saıası tarıhy jaıly túsinik qalyptastyrý. Soltústik Qazaqstan men Batys Sibirdegi túrik taıpalary. Noǵaı Ordasy men Batys Sibir aımaǵynyń etnıkalyq quramy jaıly baıandaý.
Damytýshylyq: Qazaqstan jerindegi túrik handyqtarynyń damý tarıhyn salystyra otyryp, qorytyndy jasaýǵa daǵdylandyrý
Tárbıelik: Óz eliniń tarıhyn bilip, qurmetteýge, adamgershilikke tárbıeleý
Sabaq túri: Aralas sabaq
Sabaqtyń ádisi: Aýyzsha baıandaý, áńgimeleý, suraq - jaýap.
Sabaqtyń kórnekiligi: Qazaqstan Respýblıkasy kartasy,
Sh. Ýálıhanov sýreti
Sabaqtyń barysy:
1. Uıymdastyrý kezeńi
2. Úı tapsyrmasyn suraý
3. Ótken materıaldy qorytyndylaý
4. Jańa materıaldy túsindirý
5. Jańa sabaqty bekitý
6. Oqýshylardy baǵalaý
7. Úıge tapsyrma berý
Úı tapsyrmasyn suraý
Jospar
1. Ámir Temirdiń Altyn Orda jerine jasaǵan joryǵy
2. Ámir Temirdiń Moǵolstan handyǵyna joryqtary
3. Ámir Temir joryqtarynyń zardaptary
Ámir Temir joryqtarynyń zardaptary
Halyq qyrǵynǵa ushyrady, sharýashylyq kúıredi.
Elder arasyndaǵy baılanys úzildi, qalalar qırady.
Aýa kóshý, qonys aýdarý kúsheıdi, halyq bolyp qalyptasý júıesi buzyldy.
Mádenıettiń damýyna zardabyn tıgizdi.
Ótken materıaldy bekitý:
1. Ámir Temir degen kim? Temirdiń memleketi qaı jerde quryldy?
2. Ámir Temir Altyn Ordaǵa shabýyl jasaý úshin kimdi paıdalandy?
3. Toqtamys han men Ámir Temir arasyndaǵy qaıshylyq neden týdy?
4. Ámir Temirdiń Toqtamysty jazalaý úshin júrgizgen joryqtary?
5. Temirdiń Moǵolstanǵa qarsy shapqynshylyq joryqtary?
6. Ámir Temirge qarsy búlik shyǵarýshylar kimdermen odaq qurdy?
7. Joryqtardyń qandaı zardaptary boldy?
Jyldar sóıleıdi
1336 - 1405 jyldary -
1370 jyl -
1374 - 1375 jyldary -
1375 jyl -
1376 jyl -
1377 jyl -
1371 - 1390 jyldary -
1376 jyl, kóktem -
1390 jyl -
Sabaq jospary:
1. Noǵaı Ordasynyń qurylýy, jer aýmaǵy.
2. Qoǵamdyq qurylysy.
3. Noǵaı Ordasynyń saıası tarıhy.
4. Noǵaı Ordasynyń ydyraýy.
5. XIII - XV ǵasyrlardaǵy Soltústik Qazaqstan jáne Batys Sibir.
6. Noǵaı Ordasy jáne Batys Sibir aımaǵynyń etnıkalyq quramy.
Altyn Ordanyń ydyraýy, Aq Ordanyń álsireýi barysynda Qazaqstannyń soltústik - batysynda Noǵaı Ordasy memlekettik birlestigi quryldy. Ordanyń alǵashqy alyp jatqan jeri Edil men Jaıyq ózenderiniń jazyq alqaby boldy. Noǵaılar soltústik - shyǵysynda Batys Sibir oıpatyna deıin, soltústik - batysynda Qazan qalasyna, al ońtústik - batysynda Aral men Kaspıı teńizine deıin kóship - qonyp júrgen.
Saraıshyq qalasy: Ordanyń ortalyǵy Jaıyq boıyndaǵy Saraıshyq qalasy bolǵan. Qalanyń irgesi X ǵasyrda qalanǵan. Qalanyń gúldengen dáýiri XIII – XIV ǵasyrlar aralyǵy. Qasym han tusynda Qazaq handyǵynyń biraz jyldar astanasy boldy. 1580 jyly Don, Edil kazaktarynyń Jaıyq boıyna shapqynshylyq jasaý saldarynan Saraıshyq qalasy birjolata qırady.
Noǵaı Ordasynyń aty Altyn Orda áskeriniń qolbasshysy Noǵaıdyń esimimen atalǵan. Noǵaı joryqty Batyımen birge bastap, Altyn Ordanyń 5 hanynyń tusynda qolbasshy bolǵan. Noǵaı han bolmasa da Altyn Ordaǵa óz yqpalyn júrgizgen. Osy Noǵaıǵa (1260 - 1306) qaraǵan rýlar noǵaıly nemese noǵaı eli atanyp ketken. Noǵaı áskerleriniń basym kópshiligi túrik tildes mańǵyt taıpasy bolǵandyqtan «mańǵyt eli» dep te atalǵan. Al Ordanyń irgesin qalaǵan – Noǵaıdan keıin Edige. Orda Edigeniń kezinde Altyn Ordadan oqshaýlana bastaıdy. Edigeniń balasy Nurad - dınniń kezinde (1426 - 1440 jyldary) óz aldyna jeke memleket bolyp, Altyn Ordadan bólinip shyǵady.
Halqy – mańǵyt, qypshaq, qońyrat, naıman, arǵyn, úısin, qarluq, alshyn, tama taıpalary. Noǵaı Ordasy etno saıası birlestik retinde paıda boldy, oǵan engen taıpalar XV ǵasyrdyń aıaǵynda qalyptasqan noǵaı halqynyń negizin qurady. Noǵaı Ordasynda búkil saıası bılik pen ekonomıkalyq ómir Edil urpaǵy mańǵyt ámirleriniń qolynda boldy. Bılik rýdaǵy jasy úlkendigine qaraı muraǵa qaldyryldy
Noǵaı Ordasynda ulystyq basqarý júıesi: Orda bıleýshisi – han. Ulys bıleýshisi – myrza. Ordany Edige urpaqtary basqardy. Muragerlik jolmen beriletin ákimshilik, áskerı, elshilik bılik knázdiń qolynda boldy
XVI ǵasyrdyń ekinshi jartysynda Noǵaı Ordasy ydyrap, ekige bólindi:
Úlken Noǵaıly – Edildiń shyǵysy;
Kishi Noǵaıly – Edildiń batysy;
Sh. Ýálıhanov noǵaılar men qazaqtardy “eki týysqan orda“- dep ataǵan.
Ótkizgen: №12 orta mektep tarıh
páni muǵalimi Irǵalıeva G. A.
XIII - XV ǵasyrlardaǵy Noǵaı Ordasy. Soltústik Qazaqstan jáne Batys Sibir. júkteý
You Might Also Like
-
Ata – analarmen jumysAta – analar úshin keńesMektep jasyna deıingi balalardyń psıhologıalyq erekshelikteri
-
Ashyq sabaqTaqyryby: Ortalyq jáne Shyǵys Azıa elderiTanymdyq oıyn sabaǵy
