It – jeti qazynanyń biri
Taqyryby: «It – jeti qazynanyń biri»
İzdenis jumysy
Kirispe
Úı janýary ıt týraly biz ne bilemiz? Itti jeti qazynanyń biri degen saýal meni qyzyqtyrdy. Sondyqtan ıt týraly málimetterdi jınaý qajettiligin túsindim.
Meniń jumysymnyń maqsaty: ıtterdiń shyǵý tarıhyn, olardyń túrlerin, tirshiligin, meken ortasyn zertteı otyryp adamǵa tıgizetin paıdasyn anyqtaý.
Mindetteri:
1. Ittiń shyǵý tarıhyn anyqtaý.
2. Ittiń túrlerin bilý, sonyń ishinde qazaq ıtteriniń túrlerin zertteý.
3. Ittiń atqaratyn qyzmeti jáne olardy kútý týraly málimet jınaý.
4. Itterden keletin zıandar týraly aqparat jınaý.
Ittiń shyǵý tarıhy
It – qasqyr tuqymdasyna jatatyn jyrtqysh. Itter shamamen b. z. b. 15 – 10 myń jyl buryn qolǵa úıretilgen dep esepteledi. Bular – naǵyz etqorekti janýarlar. Tisteriniń ishinde eń jaqsy damyǵany – azý tisi. Aldyńǵy aıaqtarynda 5 bashaı, artqy aıaǵynda 4 bashaı bolady. Itterdiń estý, kórý, ıis sezý músheleri óte jaqsy jetilgen. Úıretýge óte beıim bolady. Jynystyq jaǵynan tóbeti 10 – 12 aıda, qanshyǵy 7 – 8 aıda jetiledi, jylyna 1 – 2 ret uıyǵady. Býazdyq merzimi 58 – 65 kún, qanshyǵy 1 – 2, keıde 12 – 18 soqyr, sańyraý, tissiz kúshikter tabady. Qulaǵy 5 – 8, kózi 10 – 14 kúnnen keıin ashylyp, sút tisteri 20 – 30 kúnnen keıin shyǵa bastaıdy. Kúshikteri enesin 1 – 1, 5 aıdaı emedi. Itter 10 – 12 jyldaı tirshilik etedi. Qazir dúnıe júzinde ıtterdiń 400 tuqymy belgili.
Itterdiń túrleri
Qazirgi kezde It tuqymyna qaraı birneshe toptarǵa bólinedi: shpısetárizdiler buǵan tererler men doberman - pıncherler jatady; tazy ıtter men ovcharkalar; Azıa, Amerıka, Avstralıa qurlyǵyna tán ıtter; Ońtústik jarty shar ıtteri
Boksór Iti
Nemis ovcharkasy
Orta Azıa ovcharkalary
Dog
Doberman
Spanıel
Haskı
Qazaqtyń ıt túrleri
Qazaqtardyń ıt ustap - baptaýy
Ittiń qazaq turmysyndaǵy máni
Basqa da musylman halyqtary sıaqty, qazaqtar da ıtti aram janýar dep qabyldaǵanymen, olardy turmys - tirshiliginde kóp paıdalanǵan. Kóshpendi qazaq turmysynda ıttiń úlken máni bar, ol onyń úıi men mal - janyn qorǵaǵan. Ittiń qoıshynyń eńbeginde atqaratyn róli asa mańyzdy. Dala qasqyry malǵa jaqyndaǵannan úrip, qoıshyǵa jetkizip, maldyń dala jyrtqyshynyń aýzyna túspeýiniń aldyn alady. Malshy qazaqtardyń aıtýynsha, olardyń qasqyrǵa qarsy úrgen dybysy jaı kezderi úrgeninen basqasha bolyp keledi. Túnde búkil aýyl tars uıqyda jatqanda, ıtter kirpikterin ilmesten olardyń uıqysyn qorǵap shyǵady.
Itterdiń sany
Qazaqtardyń kópshiligi bir - bir ıtten ustaıdy, iri malshylar 10 - nan ustaıdy, ortasha eseppen alǵanda, ár úıge 2 ıtten keledi
Qumaı tazy
"Qumaı tazy" qazaqtyń erteden kele jatqan ańshy ıti. Ol óte jyldam ári alǵyr, 6 aıynan bastap ańshylyqqa úıretedi 8 - 9 aıynda ańǵa qosady. "Qumaı tazy" ańshylyqqa tez úırenip ketedi, onyń óziniń ańshylyq qasıeti bolady. "Qumaı tazynyń" ózge ıisi bolmaıdy ıaǵnı jaman ıisi.
Tazynyń minez - qulyǵy. It 1, 5 - 2 jasynda tolyq jetilip, uıyǵady. 58 - 65 kún ótkende kózderi jumylǵan, qulaǵy estimeıtin, tissiz qyzyl ıek, soqyr, sańyraý kúshikter týady. Shamamen bir apta ótkende qulaq tesikteri ashylyp, onan taǵy on kún ótkende kózin ashady, bir aıda sút tisteri shyǵady. Qazaqtar baýyryn jańa kótergen kezinde tazy kýshigin qyrǵabaýyn berip, úıine ákeledi de, mápeleýdi bastaıdy. Aram men qaram, adal men saýapty, tártipti
Itterdiń atqaratyn qyzmeti
Itterdi kúndelikti turmysta paıdalanýyna qaraı 3 topqa biriktiredi: ańshy ıtter, kúzet ıti jáne úıde ustalatyn dekoratıvti (sán úshin) ıtter.
Baqtashy ıtter
Shekarashy ıtter
Esirtki izdeýde
Sán úshin
Ittiń kútimi
Itti táýligine 1 - 2 ret, aýrý, áljýaz ıtterdi 3 ret
tamaqtandyrady. Ol súıek – saıaq sorpasyna pisirilgen ár túrli jarmalardan jasalǵan bókpen túrinde sýytylyp beriledi. Tamyr jemis, kókónis, sábiz, qyryqqabat, qyzylsha, onyń sabaǵy shı - kideı nemese pisirilip, tamaqqa qosylyp, aldyna qoıylady. Itke ártúrli sút taǵamdaryn da berýge bolady. Negizgi tamaǵyna mıneraldyq qorek retin - de súıek - saıaq ta qosymsha berilip, qazir dúkender - de satylatyn ıt taǵamdaryn da alyp, paıdalanady. Negizinen, ıtti qalaı tamaqtandyrý qajet, ol jóninde mamandardyń aqyl - keńesin tyńdap, sol boıynsha tamaq ázirlegen durys
Itti jyl saıyn oba, qutyrý aýrýlaryna qarsy egip turý qajet.
Itten keletin zıan
Qolǵa úıretilgen ıtterde bolatyn ár túrli juqpaly aýrýlar (qutyrý, sarkoptoza, trıhofıtıa, t. b.) adamdarǵa juǵady. Sondyqtan olardy únemi veterınarǵa kórsetip, jyl saıyn úıde ustalatyn ıtterdi qutyrýǵa qarsy, al kúshikterdi obaǵa qarsy ektirip otyrý qajet.
Iesiz ıttermen abaı bolý qajet. Sebebi olar der kezinde egilmeıdi. It qylshyǵy arqyly adam ınfeksıanyń neshe túrin juqtyrady. Adam qutyrǵandyq, qyshyma, sirespe aýrýlaryna shaldyǵýy múmkin.
Men osy zertteý arqyly ıttiń adamǵa tıgizer paıdasynyń orasan zor ekenine kózimdi jetkizdim. Sondyqtan dostaryma ıtti asyraýda qamqorlyq jasańdar, ol jeti qazynanyń biri degim keledi.
Paıdalanylǵan ádebıetter:
Qazaq Ensıklopedıasy
Shańyraq: Úı - turmystyq ensıklopedıasy. Almaty: Qaz. Sov. ensıkl. Bas red., 1990 ISBN 5 - 89800 - 008 - 9
"Maqal - mátelder" Almaty 2002 jyl
"Taǵylym" Almaty 1999 jyl
"Dúnıetaný" Atamura 2003 jyl
"Janýarlar álemi" ensıklopedıa 2008 jyl
"Tórt túlik mal" Almaty kitap 2001 jyl
«Dala men qala» gazeti 2008 jyl
Copyright MyCorp © 2011
Internet resýrstary.
«Balqash qalasy jalpy bilim beretin tıptik mektep – ınternat» KMM
Oryndaǵan: 3 «A» synyp oqýshysy Sembaı Islam
Jetekshisi: bastaýysh synyp muǵalimi Iskakova G. T.
İzdenis jumysy
Kirispe
Úı janýary ıt týraly biz ne bilemiz? Itti jeti qazynanyń biri degen saýal meni qyzyqtyrdy. Sondyqtan ıt týraly málimetterdi jınaý qajettiligin túsindim.
Meniń jumysymnyń maqsaty: ıtterdiń shyǵý tarıhyn, olardyń túrlerin, tirshiligin, meken ortasyn zertteı otyryp adamǵa tıgizetin paıdasyn anyqtaý.
Mindetteri:
1. Ittiń shyǵý tarıhyn anyqtaý.
2. Ittiń túrlerin bilý, sonyń ishinde qazaq ıtteriniń túrlerin zertteý.
3. Ittiń atqaratyn qyzmeti jáne olardy kútý týraly málimet jınaý.
4. Itterden keletin zıandar týraly aqparat jınaý.
Ittiń shyǵý tarıhy
It – qasqyr tuqymdasyna jatatyn jyrtqysh. Itter shamamen b. z. b. 15 – 10 myń jyl buryn qolǵa úıretilgen dep esepteledi. Bular – naǵyz etqorekti janýarlar. Tisteriniń ishinde eń jaqsy damyǵany – azý tisi. Aldyńǵy aıaqtarynda 5 bashaı, artqy aıaǵynda 4 bashaı bolady. Itterdiń estý, kórý, ıis sezý músheleri óte jaqsy jetilgen. Úıretýge óte beıim bolady. Jynystyq jaǵynan tóbeti 10 – 12 aıda, qanshyǵy 7 – 8 aıda jetiledi, jylyna 1 – 2 ret uıyǵady. Býazdyq merzimi 58 – 65 kún, qanshyǵy 1 – 2, keıde 12 – 18 soqyr, sańyraý, tissiz kúshikter tabady. Qulaǵy 5 – 8, kózi 10 – 14 kúnnen keıin ashylyp, sút tisteri 20 – 30 kúnnen keıin shyǵa bastaıdy. Kúshikteri enesin 1 – 1, 5 aıdaı emedi. Itter 10 – 12 jyldaı tirshilik etedi. Qazir dúnıe júzinde ıtterdiń 400 tuqymy belgili.
Itterdiń túrleri
Qazirgi kezde It tuqymyna qaraı birneshe toptarǵa bólinedi: shpısetárizdiler buǵan tererler men doberman - pıncherler jatady; tazy ıtter men ovcharkalar; Azıa, Amerıka, Avstralıa qurlyǵyna tán ıtter; Ońtústik jarty shar ıtteri
Boksór Iti
Nemis ovcharkasy
Orta Azıa ovcharkalary
Dog
Doberman
Spanıel
Haskı
Qazaqtyń ıt túrleri
Qazaqtardyń ıt ustap - baptaýy
Ittiń qazaq turmysyndaǵy máni
Basqa da musylman halyqtary sıaqty, qazaqtar da ıtti aram janýar dep qabyldaǵanymen, olardy turmys - tirshiliginde kóp paıdalanǵan. Kóshpendi qazaq turmysynda ıttiń úlken máni bar, ol onyń úıi men mal - janyn qorǵaǵan. Ittiń qoıshynyń eńbeginde atqaratyn róli asa mańyzdy. Dala qasqyry malǵa jaqyndaǵannan úrip, qoıshyǵa jetkizip, maldyń dala jyrtqyshynyń aýzyna túspeýiniń aldyn alady. Malshy qazaqtardyń aıtýynsha, olardyń qasqyrǵa qarsy úrgen dybysy jaı kezderi úrgeninen basqasha bolyp keledi. Túnde búkil aýyl tars uıqyda jatqanda, ıtter kirpikterin ilmesten olardyń uıqysyn qorǵap shyǵady.
Itterdiń sany
Qazaqtardyń kópshiligi bir - bir ıtten ustaıdy, iri malshylar 10 - nan ustaıdy, ortasha eseppen alǵanda, ár úıge 2 ıtten keledi
Qumaı tazy
"Qumaı tazy" qazaqtyń erteden kele jatqan ańshy ıti. Ol óte jyldam ári alǵyr, 6 aıynan bastap ańshylyqqa úıretedi 8 - 9 aıynda ańǵa qosady. "Qumaı tazy" ańshylyqqa tez úırenip ketedi, onyń óziniń ańshylyq qasıeti bolady. "Qumaı tazynyń" ózge ıisi bolmaıdy ıaǵnı jaman ıisi.
Tazynyń minez - qulyǵy. It 1, 5 - 2 jasynda tolyq jetilip, uıyǵady. 58 - 65 kún ótkende kózderi jumylǵan, qulaǵy estimeıtin, tissiz qyzyl ıek, soqyr, sańyraý kúshikter týady. Shamamen bir apta ótkende qulaq tesikteri ashylyp, onan taǵy on kún ótkende kózin ashady, bir aıda sút tisteri shyǵady. Qazaqtar baýyryn jańa kótergen kezinde tazy kýshigin qyrǵabaýyn berip, úıine ákeledi de, mápeleýdi bastaıdy. Aram men qaram, adal men saýapty, tártipti
Itterdiń atqaratyn qyzmeti
Itterdi kúndelikti turmysta paıdalanýyna qaraı 3 topqa biriktiredi: ańshy ıtter, kúzet ıti jáne úıde ustalatyn dekoratıvti (sán úshin) ıtter.
Baqtashy ıtter
Shekarashy ıtter
Esirtki izdeýde
Sán úshin
Ittiń kútimi
Itti táýligine 1 - 2 ret, aýrý, áljýaz ıtterdi 3 ret
tamaqtandyrady. Ol súıek – saıaq sorpasyna pisirilgen ár túrli jarmalardan jasalǵan bókpen túrinde sýytylyp beriledi. Tamyr jemis, kókónis, sábiz, qyryqqabat, qyzylsha, onyń sabaǵy shı - kideı nemese pisirilip, tamaqqa qosylyp, aldyna qoıylady. Itke ártúrli sút taǵamdaryn da berýge bolady. Negizgi tamaǵyna mıneraldyq qorek retin - de súıek - saıaq ta qosymsha berilip, qazir dúkender - de satylatyn ıt taǵamdaryn da alyp, paıdalanady. Negizinen, ıtti qalaı tamaqtandyrý qajet, ol jóninde mamandardyń aqyl - keńesin tyńdap, sol boıynsha tamaq ázirlegen durys
Itti jyl saıyn oba, qutyrý aýrýlaryna qarsy egip turý qajet.
Itten keletin zıan
Qolǵa úıretilgen ıtterde bolatyn ár túrli juqpaly aýrýlar (qutyrý, sarkoptoza, trıhofıtıa, t. b.) adamdarǵa juǵady. Sondyqtan olardy únemi veterınarǵa kórsetip, jyl saıyn úıde ustalatyn ıtterdi qutyrýǵa qarsy, al kúshikterdi obaǵa qarsy ektirip otyrý qajet.
Iesiz ıttermen abaı bolý qajet. Sebebi olar der kezinde egilmeıdi. It qylshyǵy arqyly adam ınfeksıanyń neshe túrin juqtyrady. Adam qutyrǵandyq, qyshyma, sirespe aýrýlaryna shaldyǵýy múmkin.
Men osy zertteý arqyly ıttiń adamǵa tıgizer paıdasynyń orasan zor ekenine kózimdi jetkizdim. Sondyqtan dostaryma ıtti asyraýda qamqorlyq jasańdar, ol jeti qazynanyń biri degim keledi.
Paıdalanylǵan ádebıetter:
Qazaq Ensıklopedıasy
Shańyraq: Úı - turmystyq ensıklopedıasy. Almaty: Qaz. Sov. ensıkl. Bas red., 1990 ISBN 5 - 89800 - 008 - 9
"Maqal - mátelder" Almaty 2002 jyl
"Taǵylym" Almaty 1999 jyl
"Dúnıetaný" Atamura 2003 jyl
"Janýarlar álemi" ensıklopedıa 2008 jyl
"Tórt túlik mal" Almaty kitap 2001 jyl
«Dala men qala» gazeti 2008 jyl
Copyright MyCorp © 2011
Internet resýrstary.
«Balqash qalasy jalpy bilim beretin tıptik mektep – ınternat» KMM
Oryndaǵan: 3 «A» synyp oqýshysy Sembaı Islam
Jetekshisi: bastaýysh synyp muǵalimi Iskakova G. T.
You Might Also Like
