12 ءساۋىر عارىشكەرلەر كۇنىنە ارنالعان. عارىش دەگەنىمىز نە؟
ساباقتىڭ تاقىرىبى: عارىش دەگەنىمىز نە؟
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا عارىش تۋرالى جان - جاقتى ءبىلىم بەرۋ. سونىڭ ىشىندە كۇن جۇيەسىنىڭ قۇرامىنا كىرەتىن اسپان دەنەلەرىن، گالاكتيكا نەدەن تۇراتىنىن، عارىشتان الىنعان اقپاراتتاردىڭ شارۋاشىلىق ءۇشىن ماڭىزىن جەتە ءتۇسىندىرۋ؛
ءا) دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ دۇنيەتانىمىن كەڭەيتۋ، شىعارماشىلىعىن شىڭداي ءتۇسۋ.
ب) تاربيەلىگى: وقۋشىلاردى زەردەلىلىككە، ىنتىماقتاستىققا، ىزدەنىمپازدىققا، تالانتتىلىققا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، بايانداۋ، سۇراق - جاۋاپ، ءتۇرتىپ الۋ،
ءپانارالىق بايلانىس: جاراتىلىستانۋ، مۋزىكا، انا ءتىلى
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سلايد، كىتاپتار، « بالدىرعان» جۋرنالدارى
ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ
پسيحولوگيالىق دايىندىق
اسپان – اسپان ارايلىم
قىزىعا ساعان قارايمىن
سەنى كوزبەن شولامىن
مەن عارىشكەر بولامىن.
II. جاڭا ساباق
جاڭا تاراۋ « جەر – عارىش دەنەسى» دەپ اتالاتىن تاراۋدان جەر، اي، عارىش، عالامشار، كۇن مەن ءتۇننىڭ اۋىسۋى تۋرالى وقىپ بىلەمىز.
بۇلتسىز اشىق ايلى تۇندە اسپان الەمىندە سانسىز جارقىراپ تۇرعان جۇلدىزدى كورەسىڭ. جۇلدىزدار جەردەن وتە الىس ورنالاسقان. سوندىقتان ولار ءبىزدىڭ كوزىمىزگە كىشكەنە جىلتىراعان نوقات سياقتى بولىپ كورىنەدى. جاي كوزبەن قاراعاندا اسپان الەمىنەن 3 مىڭعا تارتا جۇلدىز كورىنەدى. ال قازىرگى زامانعى ەڭ جاڭا قۇرالدارمەن ەسەپكە الىنعاندارىنىڭ سانى بىرنەشە ميلليون. عالىمداردىڭ بولجاۋىنشا، جۇلدىزداردىڭ جالپى سانى الدەنەشە ميللياردتان اسىپ كەتەدى. جۇلدىز – گازدان تۇراتىن اسپان دەنەسى (1 - سلايد)
جەرگە ەڭ جاقىن جۇلدىز - كۇن. كۇن، اي، جەر – عارىشتىق دەنەلەر. (2 - سلايد) كۇندى 9 ءىرى اسپان دەنەلەرى اينالىپ جۇرەدى. ولار عالامشارلار (پلانەتا) دەپ اتالادى. عالامشارلار -«اداسۋشى جۇلدىز» دەگەن ءسوز. عالامشار - وزدىگىنەن جارىق شىعارمايتىن سالقىن دەنەلەر. عالامشارلاردىڭ جۇلدىزدان ايىرماشىلىعى وزدىگىنەن جارىق شىعارۋ مۇمكىنشىلىگى جوق، كۇن ساۋلەسىنىڭ شاعىلىسۋىنان جارقىراپ تۇرادى. ەندى پلانەتالارعا توقتالىپ وتەيىك.(3 - سلايد)
كۇن جانە ونى اينالىپ جۇرەتىن عالامشارلار مەن ولاردىڭ سەرىكتەرى كۇن جۇيەسىن قۇرايدى.
كۇن جۇيەسى – الەم كەڭىستىگىنىڭ نەمەسە عارىشتىڭ ءبىر كىشكەنە شاعىن ءمۇيىسى عانا. ول گالاكتيكا دەپ اتالاتىن جۇلدىزدار جۇيەسىنە كىرەدى.
عارىش كەڭىستىگىندە شەك جوق. ونىڭ كەڭدىگى سونشالىق اسپان دەنەلەرىنىڭ ءبىر - بىرىنەن قاشىقتىعىن كم ولشەۋ مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان عارىشتاعى قاشىقتىق ولشەمى ءۇشىن كوپ جاعدايدا جارىقتىڭ تارالۋ جىلدامدىعىبىرلىك رەتىندە الىنادى. جارىق سەكۋندىنا 300 000 كم جىلدامدىقپەن تارايدى. كۇننەن جەرگە 8 مينۋتتان استام ۋاقىتتا جەتەدى.
عارىشتىڭ قۇرامداس بولىكتەرىنە: (4 - سلايد)
جۇلدىزدىق جۇيەلەر – گالاكتيكالار؛
ولاردىڭ ارالىقتارىندا بوس كەڭەستىكتەر؛
الەمدىك شاڭ – توزاڭمەن گاز شوعىرلارى؛
الەمنىڭ تۇكپىر – تۇكپىرىنەن تاسقىنداپ تارالاتىن ءتۇرلى ساۋلەلەر.
جەر شارى كۇن جۇيەسى گالاكتيكا گالاكتيكالار توبى الەم (عارىش)
جەردى قورشاعان بۇكىل دۇنيە – الەم نەمەسە عارىش دەپ اتالادى./5 - سلايد/
عارىشتى زەرتتەۋ / 6 - سلايد/
العاش رەت عارىشقا جول 1957 جىلى 4 قازاندا جەردىڭ جاساندى سەرىگى ۇشىرىلدى. ءقازىر عارىشتا جەردى اينالىپ جۇزدەگەن جەر سەرىكتەرى ۇشىپ ءجۇر.
پايداسى:
- اسپانداعى بۇلتتىڭ قوزعالىسىن باقىلايدى؛
- سول بويىنشا ماماندار اۋا - رايىن بولجاي الادى؛
- الىپ مۇحيتتاردا ءجۇزىپ جۇرگەن ۇلكەن - ۇلكەن كەمەلەردى قاداعالايدى، ولار اپاتقا ۇشىراي قالسا، سولاردان شىققان بەلگىنى قابىلداپ، ونى جەرگە حابارلايدى؛
- تەلەفون، تەلەديدار حابارلارى جەر سەرىك ارقىلى تارالادى؛
- قازبا بايلىقتى تابۋعا كومەكتەسەدى.
عارىشقا ساپار / 7سلايد/
- 1961 جىلى 12 ءساۋىر يۋ. ا. گاگارين
- 1991 جىلى 2 قازان ت. و. اۋباكىروۆ
- 1994 جىلدان باستاپ 3 رەت ت. مۇسابايەۆ عارىشقا ۇشتى.
- 2015 جىلعى 2 قىركۇيەكتە ايدىن ايىمبەتوۆ ۇشتى.
2015 جىلعى 2 قىركۇيەكتە استانا ۋاقىتى بويىنشا ساعات 10.37 مينۋتتا بايقوڭىر عارىش ايلاعىنان «سويۋز-تما-18م» عارىشتىق كەمەسى ۇشتى. حالىقارالىق عارىش ستانساسىنا (حعس) كەزەكتى ەكسپەديسيا ۇشىرىلدى. ەكيپاج قۇرامىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ عارىشكەر-سىناقشىسى ايدىن ايىمبەتوۆ بار.
III « ءتۇرتىپ ال!»
عالامشار، كۇن جۇيەسى، گالاكتيكا، الەم نەمەسە عارىش
عالامشار - اداسۋشى جۇلدىز.
كۇن جۇيەسى - كۇن جانە ونى اينالىپ جۇرەتىن عالامشارلار جانە ونىڭ سەرىكتەرىن ايتامىز.
الەم نەمەسە عارىش - جەردى قورشاعان بۇكىل دۇنيە.
گالاكتيكا - ميللياردتاعان جۇلدىزداردان تۇراتىن، كەيدە اراسىندا وراسان زور ماسسا بوپ تۇتاسقان گاز بەن شاڭ بولاتىن اسا الىپ جۇيە.
IV ەرتەگىلەر الەمى. «كوڭىلدى عارىش اتكەنشەگى»
V «سەن بىلەسىڭ بە؟»
1. «عالامشار» گرەكشە قالاي اتالادى؟
2. وزىنەن جارىق شىعارمايتىن سالقىن دەنەلەر؟
3. جەردىڭ سەرىگىن اتا.
4. جارىق سەكۋندىنا نەشە كم جىلدامدىقپەن تارالادى؟
5. كۇن جۇيەسىندەگى تىرشىلىك بار جالعىز عالامشار؟
6. جەردىڭ دۇنيە جۇزىندەگى ءبىرىنشى جاساندى سەرىگى قاشان ۇشىرىلدى؟
7. قازاق عارىشكەرلەرىن اتا.
8. جەردى قورشاعان بۇكىل دۇنيە قالاي اتالادى
عارىش دەگەنىمىز نە؟ جۇكتەۋ
12 ءساۋىر – عارىش كۇنى قوسىمشا قاراۋ
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا عارىش تۋرالى جان - جاقتى ءبىلىم بەرۋ. سونىڭ ىشىندە كۇن جۇيەسىنىڭ قۇرامىنا كىرەتىن اسپان دەنەلەرىن، گالاكتيكا نەدەن تۇراتىنىن، عارىشتان الىنعان اقپاراتتاردىڭ شارۋاشىلىق ءۇشىن ماڭىزىن جەتە ءتۇسىندىرۋ؛
ءا) دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ دۇنيەتانىمىن كەڭەيتۋ، شىعارماشىلىعىن شىڭداي ءتۇسۋ.
ب) تاربيەلىگى: وقۋشىلاردى زەردەلىلىككە، ىنتىماقتاستىققا، ىزدەنىمپازدىققا، تالانتتىلىققا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، بايانداۋ، سۇراق - جاۋاپ، ءتۇرتىپ الۋ،
ءپانارالىق بايلانىس: جاراتىلىستانۋ، مۋزىكا، انا ءتىلى
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سلايد، كىتاپتار، « بالدىرعان» جۋرنالدارى
ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ
پسيحولوگيالىق دايىندىق
اسپان – اسپان ارايلىم
قىزىعا ساعان قارايمىن
سەنى كوزبەن شولامىن
مەن عارىشكەر بولامىن.
II. جاڭا ساباق
جاڭا تاراۋ « جەر – عارىش دەنەسى» دەپ اتالاتىن تاراۋدان جەر، اي، عارىش، عالامشار، كۇن مەن ءتۇننىڭ اۋىسۋى تۋرالى وقىپ بىلەمىز.
بۇلتسىز اشىق ايلى تۇندە اسپان الەمىندە سانسىز جارقىراپ تۇرعان جۇلدىزدى كورەسىڭ. جۇلدىزدار جەردەن وتە الىس ورنالاسقان. سوندىقتان ولار ءبىزدىڭ كوزىمىزگە كىشكەنە جىلتىراعان نوقات سياقتى بولىپ كورىنەدى. جاي كوزبەن قاراعاندا اسپان الەمىنەن 3 مىڭعا تارتا جۇلدىز كورىنەدى. ال قازىرگى زامانعى ەڭ جاڭا قۇرالدارمەن ەسەپكە الىنعاندارىنىڭ سانى بىرنەشە ميلليون. عالىمداردىڭ بولجاۋىنشا، جۇلدىزداردىڭ جالپى سانى الدەنەشە ميللياردتان اسىپ كەتەدى. جۇلدىز – گازدان تۇراتىن اسپان دەنەسى (1 - سلايد)
جەرگە ەڭ جاقىن جۇلدىز - كۇن. كۇن، اي، جەر – عارىشتىق دەنەلەر. (2 - سلايد) كۇندى 9 ءىرى اسپان دەنەلەرى اينالىپ جۇرەدى. ولار عالامشارلار (پلانەتا) دەپ اتالادى. عالامشارلار -«اداسۋشى جۇلدىز» دەگەن ءسوز. عالامشار - وزدىگىنەن جارىق شىعارمايتىن سالقىن دەنەلەر. عالامشارلاردىڭ جۇلدىزدان ايىرماشىلىعى وزدىگىنەن جارىق شىعارۋ مۇمكىنشىلىگى جوق، كۇن ساۋلەسىنىڭ شاعىلىسۋىنان جارقىراپ تۇرادى. ەندى پلانەتالارعا توقتالىپ وتەيىك.(3 - سلايد)
كۇن جانە ونى اينالىپ جۇرەتىن عالامشارلار مەن ولاردىڭ سەرىكتەرى كۇن جۇيەسىن قۇرايدى.
كۇن جۇيەسى – الەم كەڭىستىگىنىڭ نەمەسە عارىشتىڭ ءبىر كىشكەنە شاعىن ءمۇيىسى عانا. ول گالاكتيكا دەپ اتالاتىن جۇلدىزدار جۇيەسىنە كىرەدى.
عارىش كەڭىستىگىندە شەك جوق. ونىڭ كەڭدىگى سونشالىق اسپان دەنەلەرىنىڭ ءبىر - بىرىنەن قاشىقتىعىن كم ولشەۋ مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان عارىشتاعى قاشىقتىق ولشەمى ءۇشىن كوپ جاعدايدا جارىقتىڭ تارالۋ جىلدامدىعىبىرلىك رەتىندە الىنادى. جارىق سەكۋندىنا 300 000 كم جىلدامدىقپەن تارايدى. كۇننەن جەرگە 8 مينۋتتان استام ۋاقىتتا جەتەدى.
عارىشتىڭ قۇرامداس بولىكتەرىنە: (4 - سلايد)
جۇلدىزدىق جۇيەلەر – گالاكتيكالار؛
ولاردىڭ ارالىقتارىندا بوس كەڭەستىكتەر؛
الەمدىك شاڭ – توزاڭمەن گاز شوعىرلارى؛
الەمنىڭ تۇكپىر – تۇكپىرىنەن تاسقىنداپ تارالاتىن ءتۇرلى ساۋلەلەر.
جەر شارى كۇن جۇيەسى گالاكتيكا گالاكتيكالار توبى الەم (عارىش)
جەردى قورشاعان بۇكىل دۇنيە – الەم نەمەسە عارىش دەپ اتالادى./5 - سلايد/
عارىشتى زەرتتەۋ / 6 - سلايد/
العاش رەت عارىشقا جول 1957 جىلى 4 قازاندا جەردىڭ جاساندى سەرىگى ۇشىرىلدى. ءقازىر عارىشتا جەردى اينالىپ جۇزدەگەن جەر سەرىكتەرى ۇشىپ ءجۇر.
پايداسى:
- اسپانداعى بۇلتتىڭ قوزعالىسىن باقىلايدى؛
- سول بويىنشا ماماندار اۋا - رايىن بولجاي الادى؛
- الىپ مۇحيتتاردا ءجۇزىپ جۇرگەن ۇلكەن - ۇلكەن كەمەلەردى قاداعالايدى، ولار اپاتقا ۇشىراي قالسا، سولاردان شىققان بەلگىنى قابىلداپ، ونى جەرگە حابارلايدى؛
- تەلەفون، تەلەديدار حابارلارى جەر سەرىك ارقىلى تارالادى؛
- قازبا بايلىقتى تابۋعا كومەكتەسەدى.
عارىشقا ساپار / 7سلايد/
- 1961 جىلى 12 ءساۋىر يۋ. ا. گاگارين
- 1991 جىلى 2 قازان ت. و. اۋباكىروۆ
- 1994 جىلدان باستاپ 3 رەت ت. مۇسابايەۆ عارىشقا ۇشتى.
- 2015 جىلعى 2 قىركۇيەكتە ايدىن ايىمبەتوۆ ۇشتى.
2015 جىلعى 2 قىركۇيەكتە استانا ۋاقىتى بويىنشا ساعات 10.37 مينۋتتا بايقوڭىر عارىش ايلاعىنان «سويۋز-تما-18م» عارىشتىق كەمەسى ۇشتى. حالىقارالىق عارىش ستانساسىنا (حعس) كەزەكتى ەكسپەديسيا ۇشىرىلدى. ەكيپاج قۇرامىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ عارىشكەر-سىناقشىسى ايدىن ايىمبەتوۆ بار.
III « ءتۇرتىپ ال!»
عالامشار، كۇن جۇيەسى، گالاكتيكا، الەم نەمەسە عارىش
عالامشار - اداسۋشى جۇلدىز.
كۇن جۇيەسى - كۇن جانە ونى اينالىپ جۇرەتىن عالامشارلار جانە ونىڭ سەرىكتەرىن ايتامىز.
الەم نەمەسە عارىش - جەردى قورشاعان بۇكىل دۇنيە.
گالاكتيكا - ميللياردتاعان جۇلدىزداردان تۇراتىن، كەيدە اراسىندا وراسان زور ماسسا بوپ تۇتاسقان گاز بەن شاڭ بولاتىن اسا الىپ جۇيە.
IV ەرتەگىلەر الەمى. «كوڭىلدى عارىش اتكەنشەگى»
V «سەن بىلەسىڭ بە؟»
1. «عالامشار» گرەكشە قالاي اتالادى؟
2. وزىنەن جارىق شىعارمايتىن سالقىن دەنەلەر؟
3. جەردىڭ سەرىگىن اتا.
4. جارىق سەكۋندىنا نەشە كم جىلدامدىقپەن تارالادى؟
5. كۇن جۇيەسىندەگى تىرشىلىك بار جالعىز عالامشار؟
6. جەردىڭ دۇنيە جۇزىندەگى ءبىرىنشى جاساندى سەرىگى قاشان ۇشىرىلدى؟
7. قازاق عارىشكەرلەرىن اتا.
8. جەردى قورشاعان بۇكىل دۇنيە قالاي اتالادى
عارىش دەگەنىمىز نە؟ جۇكتەۋ
12 ءساۋىر – عارىش كۇنى قوسىمشا قاراۋ
You Might Also Like
