ءا ارپىمەن، دىبىسىمەن تانىستىرۋ
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردى «ءا» دىبىسىن دۇرىس ايتۋعا ۇيرەتۋ، ونىڭ ءسوز ىشىندە كەلۋىن اڭعارتۋ، سوزدەردى دۇرىس وقۋعا داعدىلاندىرۋ. «ءا» دىبىسىنىڭ جىڭىشكە بۋىندى سوزدەردە كەلەتىنىن اڭعارتۋ. «اجە» ءماتىنىن وقىتۋ، تۇسىنگەنىن ايتقىزۋ، وقۋ داعدىسىن جەتىلدىرۋ.
سونىمەن قاتار ساباقتى حالىق پەداگوگيكاسىنا نەگىزدەپ، اتا - بابا سالتىن بالا ساناسىنا جەتكىزە وتىرىپ، ونى كۇندەلىكتى ومىردە ىسكە اسىرا بىلۋگە باۋلۋ.
كورنەكىلىكتەر: پلاكات «دارىگەر»، شيىرما «اجە اقىلى»، سۋرەتتەر («اتەش»، «ءامىر نەگە جىلادى؟»، «اجەلەر مەن اسەم»، «سارى اۋليە – مارات يسەنبايەۆ»، «ساۋكەلە»)؛ پلاكات «ايتىلۋى ۇقساس، ماعىناسى بولەك سوزدەر». اباي پورترەتى، مۇحتار اۋەزوۆ پورترەتى، «بۇركىتشى» سۋرەتى، «سيقىرلى ساعات»، وقۋلىق، كەسپە ارىپتەر، بۋىندار، كاسسا، تەكشەلەر، تاقتا، بور.
ساباقتىڭ ءتۇرى: «مۇحتار اۋىلىنا» ساياحات.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى.
ا) سەرگىتۋ ءساتى «قارلىعاش»
1 - 2 - 3 – قارلىعاش بوپ ۇش،
4 - 5 - 6 – قارلىعاش بوپ قالقى.
7 – مىناۋ اۋىل شەتى،
8 - 9 - 10 – ءوز ورنىڭا قون!
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
ا) ءوو ءارپى مەن دىبىسى. 105 - بەت
ءا) سۋرەت بويىنشا زاتتاردى اتا (ورىك، كوبەلەك، بودەنە. ورىك اعاشى).(كەزەكپەن اتادى).
ب) سۋرەت بويىنشا اڭگىمە قۇراستىر.
- ءورجان مەن ومىربەك باققا باردى. ولار ورىك تەردى.
- جاقسى.
- ەندى «ورىك» ولەڭىن كەزەك وقىڭدار.
وقۋشىلار كەزەكپەن ولەڭ جولدارىن وقيدى.
ءمۇعالىم: - بالالار، ءبىز تانىسقان «ءو» دىبىسى قانداي دىبىس؟
- داۋىستى دىبىس.
- ءيا، جىڭىشكە داۋىستى دىبىس.
- بالالار! ءبىز بۇگىن مۇحتار اتامىزدىڭ، اباي اتامىزدىڭ اۋىلىنا ساياحاتقا شىعامىز! قانداي كولىكپەن بارساق ەكەن؟ – دەگەن سۇراققا بالالار ءارتۇرلى كولىكتەردى اتادى (سونىڭ ىشىندە كوبىسى اتشانانى قالادى، 2 وقۋشى تاقتاعا سۋرەتىن سالدى).
سونىمەن، جولعا جينالدىق.
بۇگىن بىزدەرگە اق تىلەگىن جولداپ وتىرعان حالىق ەمشىسى سارى اۋليە ءدىنىمىزدى، اۋليە - امبيەلەرىمىزدى، ءتىلىمىزدى، ءدىلىمىزدى ۇمىتا باستاعان ۇرپاقتارعا جانە كىشكەنتاي بۇلدىرشىندەرگە:
«ءارۋاقتارعا سىيىنعان،
جول تابادى قيىننان»– دەپ، بالالاردىڭ بارشاسىنا ساتتىلىك تىلەيدى.
(تاڭ اتتى)
ساپارعا جينالىپ، شاناعا وتىراردا بالالارعا مىنا سۇراقتاردى قويدىم:
- ەڭ الدىمەن شاناعا كىمدەر وتىرادى؟
- ۇلكەن ءۇيدىڭ بالالارى.
- سودان كەيىن شە؟
- وتاۋ ءۇيدىڭ بالالارى.
- شاناعا تۇگەل وتىردىق پا؟
- ءيا.
- وندا قاراپ وتىرمايىق، - دەپ، تومەندەگىدەي ءاندى سالىپ، ويىنعا شاقىردىم:
- ال، بالالار، وينايىق،
وينالىق تا ويلالىق.
قانداي جۇمباق بولسا دا،
شەشپەي ونى قويمايىق!
1) تانىستىرار ارىپپەن،
مىناۋ كىتاپ، الىپپەڭ.
«الىپپە» دەگەن اتى ونىڭ
باستالعان قاي ارىپتەن؟
- جۇمباقتىڭ شەشۋىن تاپ.
- «ءا» ءارپى.
- جارايسىڭدار!
2) تاڭدى ءوزى اتىرعانداي،
ماقتانىپ شاقىرعانى - اي.
- ول نە؟
- اتەش.
- ءسوز باسىندا قانداي دىبىس تۇر؟
- «ءا» دىبىسى
وسىلايشا ساباق تاقىرىبىمەن تانىستىردىم.
«ءا» دىبىسى جىڭىشكە، اشىق، ەزۋلىك داۋىستى دىبىس.
- «ءا» دىبىسى قانداي سوزدەردە جانە ءسوزدىڭ قاي بۋىنىندا جازىلادى؟
- «ءا» دىبىسى جىڭىشكە سوزدەردە جانە ءسوزدىڭ العاشقى بۋىندارىندا جازىلادى.
- «ءا» دىبىسىنىڭ ايتىلۋىن كىم ايتىپ بەرەدى؟
- «ءا» دىبىسىن ايتقاندا ءتىل العا سوزىلادى دا، ۇشى استىڭعى تىسكە تيەدى.
- كانە، بالالار، «ءا» دىبىسىنا كىم كوپ ءسوز بىلەدى، كىم تەز ايتادى؟
- اجە، اينەك، داپتەر، الىپپە، ءدارى، دارىگەر، داپتەر، ءاقدارى، ت. ب.
- تاعى كىم ايتادى؟ ايتا عوي.
- اڭگىمە، ءادىل، الەم، ءادىل، اسەت، اسەمگۇل.
- جارايسىڭ!
- اسەل، اسەم، داۋرەن، ادەمى، ءان، اكە، ءانشى.
- جاقسى، جارايسىڭ!
- ءازىل، اتەش، ءدان، اۋە، ءسابىز، سالەم، ت. ب.
- جارايسىڭدار، بالالار! سەندەر كوپ ءسوز بىلەدى ەكەنسىڭدەر!
سەرگىتۋ ءساتىن تومەندەگىدەي ولەڭ جولىمەن جاساتتىم: «دامەلى»
ەرتە تۇرىپ دامەلى،
شىنىقتىردى دەنەنى.
مەكتەبىنە بارادى،
كۇندە بەستىك الادى.
- بالالار، «ءا» دىبىسى كەزدەسەتىن ءسوز بار ما؟
- بار، «دامەلى» دەگەن سوزدە ءسوز ورتاسىندا، ءبىرىنشى بۋىندا (دىبىستىق تالداۋ جاساۋ)
ءسويتىپ شانادا كەلە جاتقانىمىزدا الدىمىزدان بۇركىتشى شىعادى. ول ءبىزدىڭ قايدا بارا جاتقانىمىزدى سۇرادى. جاۋاپقا وقۋلىقتاعى 106 بەتتەگى تاپسىرما ورىنداۋعا بەرىلدى. بالالار ورىنداپ بەردى، سۋرەتتەگى زاتتاردى، ادامداردى اتاپ، استىنداعى سوزدەردى وقىدى. ودان ءارى ءجۇرىپ كەلە جاتقاندا الدىمىزدان «ايسۇلۋ» ەرتەگىسىنەن كورىكتى ايسۇلۋ شىقتى.
- ەگەر وقۋلىقتىڭ وسى بەتىندەگى (106 - بەت) «اجە» ءماتىنىن وقىپ بەرسەڭىز «مۇحتار اۋىلىنا» ءوزىم اپارىپ جول كورسەتەمىن – دەدى. بۇل تاپسىرما دا ورىندالدى.
اۋىلعا جاقىنداعاندا الدىمىزدان تاپقىشبەك شىقتى. ول بۋىنداردى تولىقتىرىپ بەرۋدى بۇيىردى. ۇلكەن ءۇي مەن وتاۋ ءۇي بالالارى جارىسا «سيقىرلى ساعات» ارقىلى بۋىنداردى قۇراستىردى، سوزدەردى وقىپ بەردى.
سونىمەن قاتار ساباقتى حالىق پەداگوگيكاسىنا نەگىزدەپ، اتا - بابا سالتىن بالا ساناسىنا جەتكىزە وتىرىپ، ونى كۇندەلىكتى ومىردە ىسكە اسىرا بىلۋگە باۋلۋ.
كورنەكىلىكتەر: پلاكات «دارىگەر»، شيىرما «اجە اقىلى»، سۋرەتتەر («اتەش»، «ءامىر نەگە جىلادى؟»، «اجەلەر مەن اسەم»، «سارى اۋليە – مارات يسەنبايەۆ»، «ساۋكەلە»)؛ پلاكات «ايتىلۋى ۇقساس، ماعىناسى بولەك سوزدەر». اباي پورترەتى، مۇحتار اۋەزوۆ پورترەتى، «بۇركىتشى» سۋرەتى، «سيقىرلى ساعات»، وقۋلىق، كەسپە ارىپتەر، بۋىندار، كاسسا، تەكشەلەر، تاقتا، بور.
ساباقتىڭ ءتۇرى: «مۇحتار اۋىلىنا» ساياحات.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى.
ا) سەرگىتۋ ءساتى «قارلىعاش»
1 - 2 - 3 – قارلىعاش بوپ ۇش،
4 - 5 - 6 – قارلىعاش بوپ قالقى.
7 – مىناۋ اۋىل شەتى،
8 - 9 - 10 – ءوز ورنىڭا قون!
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
ا) ءوو ءارپى مەن دىبىسى. 105 - بەت
ءا) سۋرەت بويىنشا زاتتاردى اتا (ورىك، كوبەلەك، بودەنە. ورىك اعاشى).(كەزەكپەن اتادى).
ب) سۋرەت بويىنشا اڭگىمە قۇراستىر.
- ءورجان مەن ومىربەك باققا باردى. ولار ورىك تەردى.
- جاقسى.
- ەندى «ورىك» ولەڭىن كەزەك وقىڭدار.
وقۋشىلار كەزەكپەن ولەڭ جولدارىن وقيدى.
ءمۇعالىم: - بالالار، ءبىز تانىسقان «ءو» دىبىسى قانداي دىبىس؟
- داۋىستى دىبىس.
- ءيا، جىڭىشكە داۋىستى دىبىس.
- بالالار! ءبىز بۇگىن مۇحتار اتامىزدىڭ، اباي اتامىزدىڭ اۋىلىنا ساياحاتقا شىعامىز! قانداي كولىكپەن بارساق ەكەن؟ – دەگەن سۇراققا بالالار ءارتۇرلى كولىكتەردى اتادى (سونىڭ ىشىندە كوبىسى اتشانانى قالادى، 2 وقۋشى تاقتاعا سۋرەتىن سالدى).
سونىمەن، جولعا جينالدىق.
بۇگىن بىزدەرگە اق تىلەگىن جولداپ وتىرعان حالىق ەمشىسى سارى اۋليە ءدىنىمىزدى، اۋليە - امبيەلەرىمىزدى، ءتىلىمىزدى، ءدىلىمىزدى ۇمىتا باستاعان ۇرپاقتارعا جانە كىشكەنتاي بۇلدىرشىندەرگە:
«ءارۋاقتارعا سىيىنعان،
جول تابادى قيىننان»– دەپ، بالالاردىڭ بارشاسىنا ساتتىلىك تىلەيدى.
(تاڭ اتتى)
ساپارعا جينالىپ، شاناعا وتىراردا بالالارعا مىنا سۇراقتاردى قويدىم:
- ەڭ الدىمەن شاناعا كىمدەر وتىرادى؟
- ۇلكەن ءۇيدىڭ بالالارى.
- سودان كەيىن شە؟
- وتاۋ ءۇيدىڭ بالالارى.
- شاناعا تۇگەل وتىردىق پا؟
- ءيا.
- وندا قاراپ وتىرمايىق، - دەپ، تومەندەگىدەي ءاندى سالىپ، ويىنعا شاقىردىم:
- ال، بالالار، وينايىق،
وينالىق تا ويلالىق.
قانداي جۇمباق بولسا دا،
شەشپەي ونى قويمايىق!
1) تانىستىرار ارىپپەن،
مىناۋ كىتاپ، الىپپەڭ.
«الىپپە» دەگەن اتى ونىڭ
باستالعان قاي ارىپتەن؟
- جۇمباقتىڭ شەشۋىن تاپ.
- «ءا» ءارپى.
- جارايسىڭدار!
2) تاڭدى ءوزى اتىرعانداي،
ماقتانىپ شاقىرعانى - اي.
- ول نە؟
- اتەش.
- ءسوز باسىندا قانداي دىبىس تۇر؟
- «ءا» دىبىسى
وسىلايشا ساباق تاقىرىبىمەن تانىستىردىم.
«ءا» دىبىسى جىڭىشكە، اشىق، ەزۋلىك داۋىستى دىبىس.
- «ءا» دىبىسى قانداي سوزدەردە جانە ءسوزدىڭ قاي بۋىنىندا جازىلادى؟
- «ءا» دىبىسى جىڭىشكە سوزدەردە جانە ءسوزدىڭ العاشقى بۋىندارىندا جازىلادى.
- «ءا» دىبىسىنىڭ ايتىلۋىن كىم ايتىپ بەرەدى؟
- «ءا» دىبىسىن ايتقاندا ءتىل العا سوزىلادى دا، ۇشى استىڭعى تىسكە تيەدى.
- كانە، بالالار، «ءا» دىبىسىنا كىم كوپ ءسوز بىلەدى، كىم تەز ايتادى؟
- اجە، اينەك، داپتەر، الىپپە، ءدارى، دارىگەر، داپتەر، ءاقدارى، ت. ب.
- تاعى كىم ايتادى؟ ايتا عوي.
- اڭگىمە، ءادىل، الەم، ءادىل، اسەت، اسەمگۇل.
- جارايسىڭ!
- اسەل، اسەم، داۋرەن، ادەمى، ءان، اكە، ءانشى.
- جاقسى، جارايسىڭ!
- ءازىل، اتەش، ءدان، اۋە، ءسابىز، سالەم، ت. ب.
- جارايسىڭدار، بالالار! سەندەر كوپ ءسوز بىلەدى ەكەنسىڭدەر!
سەرگىتۋ ءساتىن تومەندەگىدەي ولەڭ جولىمەن جاساتتىم: «دامەلى»
ەرتە تۇرىپ دامەلى،
شىنىقتىردى دەنەنى.
مەكتەبىنە بارادى،
كۇندە بەستىك الادى.
- بالالار، «ءا» دىبىسى كەزدەسەتىن ءسوز بار ما؟
- بار، «دامەلى» دەگەن سوزدە ءسوز ورتاسىندا، ءبىرىنشى بۋىندا (دىبىستىق تالداۋ جاساۋ)
ءسويتىپ شانادا كەلە جاتقانىمىزدا الدىمىزدان بۇركىتشى شىعادى. ول ءبىزدىڭ قايدا بارا جاتقانىمىزدى سۇرادى. جاۋاپقا وقۋلىقتاعى 106 بەتتەگى تاپسىرما ورىنداۋعا بەرىلدى. بالالار ورىنداپ بەردى، سۋرەتتەگى زاتتاردى، ادامداردى اتاپ، استىنداعى سوزدەردى وقىدى. ودان ءارى ءجۇرىپ كەلە جاتقاندا الدىمىزدان «ايسۇلۋ» ەرتەگىسىنەن كورىكتى ايسۇلۋ شىقتى.
- ەگەر وقۋلىقتىڭ وسى بەتىندەگى (106 - بەت) «اجە» ءماتىنىن وقىپ بەرسەڭىز «مۇحتار اۋىلىنا» ءوزىم اپارىپ جول كورسەتەمىن – دەدى. بۇل تاپسىرما دا ورىندالدى.
اۋىلعا جاقىنداعاندا الدىمىزدان تاپقىشبەك شىقتى. ول بۋىنداردى تولىقتىرىپ بەرۋدى بۇيىردى. ۇلكەن ءۇي مەن وتاۋ ءۇي بالالارى جارىسا «سيقىرلى ساعات» ارقىلى بۋىنداردى قۇراستىردى، سوزدەردى وقىپ بەردى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
