اباي جانە ماعجان پوەزياسىنداعى ۇندەستىك
اباي جانە ماعجان پوەزياسىنداعى ۇندەستىك
زەرتتەۋ تاقىرىبىنىڭ ماڭىزدىلىعى.
حح عاسىردىڭ باسى، اسىرەسە، جيىرماسىنشى – وتىزىنشى جىلدار مامان عالىمداردىڭ زەرتتەۋى بويىنشا قازاق ادەبيەتى تاريحىنداعى قيىن دا، كۇردەلى كەزەڭ دەلىنىپ ءجۇر. ويتكەنى جاڭا قوعامدىق فورماسيانىڭ ورناۋى، مەرزىمدى باسپا ءسوز بەن باسپا ونىمدەرىنىڭ كوپتەپ شىعا باستاۋى، سان ءتۇرلى عىلىم سالالارىنا ارناپ انا تىلىندە وقۋلىقتار جازۋ، باسقا تىلدەردەن ەنگەن نەولوگيزمدەردى اۋدارۋ قاجەتتىلىگى سول كەزدەگى زيالى قاۋىم الدىنا ادەبيەت پەن ءتىل سالاسىنىڭ نەگىزگى قورىن جاساۋ مىندەتىن قويدى.
جالپى ادامزاتتىق كوركەم وي كوگىنە ورمەلەگەن اباي كوپ ءبىلىمدى ءوز بەتىنشە ىزدەنۋمەن تاپقانىن بىلەمىز. ال، ماعجان ازدى – كوپتى ارنايى مەكتەپتەر وتكەن اقىن. ولەڭ جۇيەسىنىڭ تەرەڭنەن تامىر تارتۋى ارقىلى اباي ۇلى رەفورماتور بولدى. الدىندا اداستىرماس ابايداي جارىق تۇرعاندا ماعجاننىڭ ءتىل «كاتەگورياسىنا» ۇڭىلمەۋى مۇمكىن ەمەس.
قازاق حالقىنىڭ باي اۋىز ادەبيەتى اباي ۇلگىسى ەدى. ۇلى اباي سۋسىنداپ دامىتقان حالىق اۋىز ادەبيەتىنىڭ تاماشا ۇلگىلەرىن ماعجان دا ەركىن مەڭگەرىپ، ءوزىنىڭ سۇلۋ كوركەم پوەزياسىنا ۇلگى تۇتتى. ماعجان ءسوزدىڭ سىرتقى ءتۇرىن ادەمىلەپ قانا قويعان جوق، ادەمى سوزدەن اسەم، اسەمنەن سۇلۋ سۋرەتتى ءسوز ورنەگىن جاساۋعا تىرىستى، ءوز حالقىنىڭ باي پوەزياسى نەگىزىندە سەزىمتال جۇرەك ۇنىمەن جاڭاشا مازمۇندا ءوز جىرلارىن جازادى.
ال، ابايدىڭ اقىندىق تۇلعاسىن، جان دۇنيەسىن، ارمان – مۇراتىن ەڭ تولىق، ەڭ تەرەڭ، ەڭ دۇرىس تانىتاتىن – ارينە ونىڭ پوەزياسى، اسقاق شابىتتىڭ قۋاتى مەن جۇرەگىن جارىپ شىققان، ينەنىڭ جاسۋىنداي جاساندىلىعى جوق ولەڭدەرى، «جالىن مەن وتتان جارالعان» سوزدەرى.
اباي مەن ماعجان شىعارمالارىنىڭ ماعىناسىن تەرەڭ بويلاپ ۇعىپ – تۇسىنە الساق، وتكەن زاماندى، ەلدىڭ جايىن، حالىقتىڭ تاعدىرىن، وي – ارمانىن تاني الامىز. جانە سول ارقىلى قازىرگى زاماندى، كەشەگى مەن بۇگىنگى كەلەشەگىمىزدى باعدارلايمىز.
جۇمىستىڭ ماقساتى مەن مىندەتتەرى.
• ا. قۇنانبايەۆ پەن م. جۇمابايەۆتىڭ پوەزيا سالاسىندا جازىلعان ەڭبەكتەرىن زەرتتەپ، جان - جاقتى سيپاتتاپ بەرۋ.
• اقىندار قالامىنان تۋىنداعان ولەڭدەردىڭ قۇرامىن زەرتتەپ، ولاردىڭ جاسالۋ جولدارىن كورسەتۋ.
• ا. قۇنانبايەۆتىڭ كەمەل اقىن، كەمەڭگەر ويشىل ەكەنىن دالەلدەۋ.
• م. جۇمابايەۆ – پوەزياسىن حاس شەبەرى دەگەن تۇرعىدا، ونىڭ شىعارماشىلىعىنا سيپاتتاما بەرۋ.
• اباي مەن ماعجاننىڭ پوەزيا تۋرالى ايتىلعان پىكىرلەردى جيناقتاپ، تالداپ، قورىتىندىلاۋ.
زەرتتەۋدىڭ جاڭالىقتارى.
• ابايدىڭ اقىندىققا سىنى جانە وعان كوزقاراسى تۋرالى مالىمەت بەرىلدى.
• اباي مەن ماعجاننىڭ ولەڭ جازۋداعى شەبەرلىگى، قولدانىلعان امال – تاسىلدەرى كورسەتىلدى.
• م. جۇمابايەۆتىڭ ستيل ماسەلەسى توڭىرەگىندە ماڭىزدى پىكىرلەر ايتىلىپ، سيپاتتاما بەرىلدى.
• ا. قۇنانبايەۆ پەن م. جۇمابايەۆتىڭ ليريكالىق، پسيحولوگيالىق ورنەكتەۋدىڭ ناعىز شەبەرلەرى ەكەندىگى انىقتالدى.
• ۇلى اقىنداردىڭ پوەزيا سالاسىن قالىپتاستىرۋداعى زور دارىندىلىعى مەن تالانتتارى ءسوز ەتىلدى.
زەرتتەۋدىڭ تەوريالىق ماڭىزى
قازاق پوەزياسىنىڭ قالىپتاسۋىندا اباي مەن ماعجاننىڭ ارتتا قالدىرعان مۇرالارىنىڭ تيگىزەر ۇلەسى مول. ولاردىڭ ولەڭ جازۋداعى تاجىريبەسىن زەرتتەپ، كادەگە اسىرۋ اسىرەسە، دەربەس مەملەكەتتىك قۇقىققا يە بولعان قازاق ەلىنىڭ بۇگىنگى تاڭداعى مادەني – رۋحاني ومىرىندە ماڭىزى زور ەكەندىگى بەلگىلى.
پوەزيا سالاسىندا بۇگىنگە دەيىن پىكىرتالاس تۋدىرىپ كەلە جاتقان كەيبىر ماسەلەلەردى شەشۋدە دە بۇل جۇمىستڭ اتقارار مىندەتى از ەمەس.
زەرتتەۋ قۇرىلىمى.
زەرتتەۋ جۇمىسى كىرىسپە مەن نەگىزگى ەكى تاراۋدان جانە قورىتىندىدان تۇرادى. زەرتتەۋ سوڭىندا پايدالانىلعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى بەرىلگەن.
اباي قازاقتىڭ جاڭا رەاليستىك جازباشا ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن سالدى. ول كەرەمەت سۋرەتكەر اقىن جانە سىرشىل ليريكانىڭ سيرەك كەزدەسەتىن شەبەرى.
«اقىن تۇلعاسى – پوەزياداعى ءستيلدىڭ تۇپكى تىرەگى. اقىن ءستيلىن ويلاۋ، سۋرەتتەۋ مانەرىن، قول تاڭباسىن، ءسوز قولدانىسىنداى وزگەشەلىكتەردى – ءبارىن دە ايقىندايتىن، بەلگىلەيتىن سول. اقىننىڭ تۇلعا – ءبىتىمى دارىن دارالىعى قانداي بولسا، ءستيلى دە سونداي بولادى» [1]
ابايدىڭ اقىندىق تۇلعاسىن، جان دۇنيەسىن، ارمان - مۇراتىن ەڭ تولىق، ەڭ تەرەڭ، ەڭ دۇرىس تانىتاتىن ارينە ونىڭ پوەزياسى. اقىن جۇرەگىنىڭ تۇبىنە تەرەڭ بويلايمىز دەسەك ونىڭ پوەزياسىنا بار ىقپالىمىزبەن، ۇلكەن ىلتيپاتپەن زەر سالۋ قاجەت.
سىرشىلدىق سيپاتى ايرىقشا كورىنەتىن كوڭىل كۇيى ليريكاسى – ابايدىڭ قازاق پوەزياسىنا قوسقان اسا قۇندى جاڭالىقتارىنىڭ ءبىرى. ءوزى سىرشىلدىق ليريكا بولعان سوڭ وندا قۋانىشتا، قايعى – مۇڭ دا، كۇيىنىش تە – ءبارى بولاتىنى زاڭدى قۇبىلىس.
اباي ءسوز ونەرىن، ولەڭدى، ءان مەن كۇيدى اسا جوعارى باعالاعان. اقىن پوەزياسىنىڭ تانىمدىق، تاربيەلىك ءمانىن تەرەڭ ءتۇسىنىپ، ونى ادام مىنەزىن، زاماندى تۇزەتۋدىڭ كۇشتى قۇرالى دەپ قاراعانىن كوپتەگەن ولەڭدەرىنەن بايقايمىز. («مەن جازبايمىن ولەڭدى ەرمەك ءۇشىن»، «قۇلاقتان كىرىپ بويدى الار»، «وزگەگە كوڭىلىم تويارسىڭ»، «كوڭىل قۇسى قۇيقىلجىر شارتاراپقا» ت. ب.)
جاس ماعجان ابايا ەلىكتەدى. اباي ۇلى رەفورماتور بولدى. الدىندا اداستىرماس ابايداي جارىق تۇرعاندا ماعجاننىڭ ءتىل «كاتەگورياسىنا» ۇڭىلمەۋى مۇمكىن ەمەس.
بەلگىلى عالىم حالەل دوسمۇحامەد ۇلى ءبىر ماقالاسىندا: «بۇل دۇنيەدەن ءتۇرلى دانىشپاندار، شەشەندەر، شەبەرلەر، باتىرلار، اقىندار كوپ وتكەن.
وسىنداي ادامدار ءوزىمىزدىڭ قازاقتىڭ اراسىندا از بولماعان. ءوز جۇرتىنا جۇمىس قىلىپ، ەڭبەگى سىڭگەن ادامدى قادىرلەۋ – ەلدىكتىڭ بەلگىسى» - دەپ جازعان ەكەن. [2]. كوسەم تۇلعانىڭ وسى ءسوزىن ايتۋلى اقىندارىمىز اباي مەن ماعجانعا باعىشتاپ ايتۋىمىزعا بولادى.
ۇلى اقىندارىمىزدىڭ مول مۇراسىن زەرتتەپ، ونىڭ عىلىمي ءداستۇرىن ءارى قاراي جالعاستىرۋ – جاس بۋىن وكىلدەرىنىڭ پەرزەنتتىك پارىزى. ءى. جانسۇگىروۆ ايتقانداي: «ءوز ۇلىن، ءوز ەرلەرىن ەسكەرمەسە، ەل تەگى قايدان السىن كەمەڭگەردى».
اباي پوەزياسىنىڭ تىلىندە ادامنىڭ جان تەبىرەنىسىن، كوڭىل تولعانىسىن، جۇرەك ءلۇپىلىن سەزىمىن سان قۇبىلىپ ويناقشۋىن كورسەتەتىن سيپاتتامالار، ەپيتەت، مەتافورا جانە باسقا بەينەلى سوزدەر وتە كوپ كەزدەسەدى.
ورىسشا وقىپ، ورىس مادەنيەتىنە ەركىن جەتىككەن ماعجان قازاق پوەزياسىنا ەرەكشە، اسا تالانتتى بولمىسىمەن كەلدى. ول قازاق اۋىز ادەبيەتىنىڭ تۇنىعىنا قانا وتىرىپ، جارق ەتىپ شىققان اباي پوەزياسىن وزىنە ۇلگى ەتتى.
1. ا. قۇنانبايەۆ پەن م. جۇمابايەۆ – قازاق ادەبيەتىندەگى ۇلى تۇلعالار
1. 1. ا. قۇنانبايەۆ كەمەل اقىن، كەمەڭگەر ويشىل
ابايدىڭ قازاق ءتىلىن دامىتۋعا، ادەبي ءتىلدى، پوەزيا ءتىلىن ورىستەتىپ، جاڭا ءسوز ورنەكتەرىمەن بايىتۋعا سىڭىرگەن ەڭبەگى ۇلان – اسىر. وسى ورايدا ءتىل ماسەلەسى جونىندە ۇلاعاتتى ءسوز ايتقان، ءوز انا ءتىلىن ءسۇيىپ، وعان قامقورشى بولام دەپ تالپىنعان ۇلتجاندى عالىم حالەل دوسمۇحامەد ۇلى ءتىلدىڭ قوعام ومىرىندە، ونىڭ ىشىندە عالىم – ءبىلىم سالاسىندا اتقارار ءرولىن جوعارى قويعان. بىردە: «مادەنيەتتىڭ نەگىزگى – ءبىلىم. بىلىمگە ءتىل ارقىلى جەتىلەدى. ءبىلىمدى جۇرتتاردىڭ ءتىلى باي بولادى» [3] دەسە ەندى ءبىر جەردە: «ءتىل جۇرتتىڭ جانى. ءوز ءتىلىن ءوزى بىلمەگەن ەل ەل بولمايدى. مادەنيەتكە ۇمتىلعان جۇرتتىڭ الدىمەن ءتىلى وزگەرمەكشى... تىلىنەن ايىرىلعان جۇرت – جويىلعان جۇرت» [4]- دەپ ءتىل تۋرالى تەبىرەنىپ ايتقان وزەك جاردى سوزدەرى بىزگە، ياعني جاستارا نەگە بولارلىقتاي، انا ءتىلىن سىيلاپ، اسپەتتەپ، قادىرلەپ، ونىڭ قامقورشىسى بولاتىن ۇشقىر، ۇلاعاتتى سوزدەر.
ءبىزدىڭ انا ءتىلىمىز، قاسيەتتى قازاق ءتىلى – ءوزىنىڭ مەملەكەتتىك مارتەبەسىن ابىرويمەن اتقارىپ، مىندەت جۇگىن قينالماي كوتەرە الاتىن اسا باي، ورالىمدى دا سۇلۋ ءتىل.
وبلىستىق عىلىمي جوبانىڭ جەڭىمپازى 11سىنىپ وقۋشىسى مامەدياروۆا قايرات
جەتەكشىسى: مامەدياروۆا ر. م. ساناتى جوعارى
اباي جانە ماعجان پوەزياسىنداعى ۇندەستىك. جۇكتەۋ
زەرتتەۋ تاقىرىبىنىڭ ماڭىزدىلىعى.
حح عاسىردىڭ باسى، اسىرەسە، جيىرماسىنشى – وتىزىنشى جىلدار مامان عالىمداردىڭ زەرتتەۋى بويىنشا قازاق ادەبيەتى تاريحىنداعى قيىن دا، كۇردەلى كەزەڭ دەلىنىپ ءجۇر. ويتكەنى جاڭا قوعامدىق فورماسيانىڭ ورناۋى، مەرزىمدى باسپا ءسوز بەن باسپا ونىمدەرىنىڭ كوپتەپ شىعا باستاۋى، سان ءتۇرلى عىلىم سالالارىنا ارناپ انا تىلىندە وقۋلىقتار جازۋ، باسقا تىلدەردەن ەنگەن نەولوگيزمدەردى اۋدارۋ قاجەتتىلىگى سول كەزدەگى زيالى قاۋىم الدىنا ادەبيەت پەن ءتىل سالاسىنىڭ نەگىزگى قورىن جاساۋ مىندەتىن قويدى.
جالپى ادامزاتتىق كوركەم وي كوگىنە ورمەلەگەن اباي كوپ ءبىلىمدى ءوز بەتىنشە ىزدەنۋمەن تاپقانىن بىلەمىز. ال، ماعجان ازدى – كوپتى ارنايى مەكتەپتەر وتكەن اقىن. ولەڭ جۇيەسىنىڭ تەرەڭنەن تامىر تارتۋى ارقىلى اباي ۇلى رەفورماتور بولدى. الدىندا اداستىرماس ابايداي جارىق تۇرعاندا ماعجاننىڭ ءتىل «كاتەگورياسىنا» ۇڭىلمەۋى مۇمكىن ەمەس.
قازاق حالقىنىڭ باي اۋىز ادەبيەتى اباي ۇلگىسى ەدى. ۇلى اباي سۋسىنداپ دامىتقان حالىق اۋىز ادەبيەتىنىڭ تاماشا ۇلگىلەرىن ماعجان دا ەركىن مەڭگەرىپ، ءوزىنىڭ سۇلۋ كوركەم پوەزياسىنا ۇلگى تۇتتى. ماعجان ءسوزدىڭ سىرتقى ءتۇرىن ادەمىلەپ قانا قويعان جوق، ادەمى سوزدەن اسەم، اسەمنەن سۇلۋ سۋرەتتى ءسوز ورنەگىن جاساۋعا تىرىستى، ءوز حالقىنىڭ باي پوەزياسى نەگىزىندە سەزىمتال جۇرەك ۇنىمەن جاڭاشا مازمۇندا ءوز جىرلارىن جازادى.
ال، ابايدىڭ اقىندىق تۇلعاسىن، جان دۇنيەسىن، ارمان – مۇراتىن ەڭ تولىق، ەڭ تەرەڭ، ەڭ دۇرىس تانىتاتىن – ارينە ونىڭ پوەزياسى، اسقاق شابىتتىڭ قۋاتى مەن جۇرەگىن جارىپ شىققان، ينەنىڭ جاسۋىنداي جاساندىلىعى جوق ولەڭدەرى، «جالىن مەن وتتان جارالعان» سوزدەرى.
اباي مەن ماعجان شىعارمالارىنىڭ ماعىناسىن تەرەڭ بويلاپ ۇعىپ – تۇسىنە الساق، وتكەن زاماندى، ەلدىڭ جايىن، حالىقتىڭ تاعدىرىن، وي – ارمانىن تاني الامىز. جانە سول ارقىلى قازىرگى زاماندى، كەشەگى مەن بۇگىنگى كەلەشەگىمىزدى باعدارلايمىز.
جۇمىستىڭ ماقساتى مەن مىندەتتەرى.
• ا. قۇنانبايەۆ پەن م. جۇمابايەۆتىڭ پوەزيا سالاسىندا جازىلعان ەڭبەكتەرىن زەرتتەپ، جان - جاقتى سيپاتتاپ بەرۋ.
• اقىندار قالامىنان تۋىنداعان ولەڭدەردىڭ قۇرامىن زەرتتەپ، ولاردىڭ جاسالۋ جولدارىن كورسەتۋ.
• ا. قۇنانبايەۆتىڭ كەمەل اقىن، كەمەڭگەر ويشىل ەكەنىن دالەلدەۋ.
• م. جۇمابايەۆ – پوەزياسىن حاس شەبەرى دەگەن تۇرعىدا، ونىڭ شىعارماشىلىعىنا سيپاتتاما بەرۋ.
• اباي مەن ماعجاننىڭ پوەزيا تۋرالى ايتىلعان پىكىرلەردى جيناقتاپ، تالداپ، قورىتىندىلاۋ.
زەرتتەۋدىڭ جاڭالىقتارى.
• ابايدىڭ اقىندىققا سىنى جانە وعان كوزقاراسى تۋرالى مالىمەت بەرىلدى.
• اباي مەن ماعجاننىڭ ولەڭ جازۋداعى شەبەرلىگى، قولدانىلعان امال – تاسىلدەرى كورسەتىلدى.
• م. جۇمابايەۆتىڭ ستيل ماسەلەسى توڭىرەگىندە ماڭىزدى پىكىرلەر ايتىلىپ، سيپاتتاما بەرىلدى.
• ا. قۇنانبايەۆ پەن م. جۇمابايەۆتىڭ ليريكالىق، پسيحولوگيالىق ورنەكتەۋدىڭ ناعىز شەبەرلەرى ەكەندىگى انىقتالدى.
• ۇلى اقىنداردىڭ پوەزيا سالاسىن قالىپتاستىرۋداعى زور دارىندىلىعى مەن تالانتتارى ءسوز ەتىلدى.
زەرتتەۋدىڭ تەوريالىق ماڭىزى
قازاق پوەزياسىنىڭ قالىپتاسۋىندا اباي مەن ماعجاننىڭ ارتتا قالدىرعان مۇرالارىنىڭ تيگىزەر ۇلەسى مول. ولاردىڭ ولەڭ جازۋداعى تاجىريبەسىن زەرتتەپ، كادەگە اسىرۋ اسىرەسە، دەربەس مەملەكەتتىك قۇقىققا يە بولعان قازاق ەلىنىڭ بۇگىنگى تاڭداعى مادەني – رۋحاني ومىرىندە ماڭىزى زور ەكەندىگى بەلگىلى.
پوەزيا سالاسىندا بۇگىنگە دەيىن پىكىرتالاس تۋدىرىپ كەلە جاتقان كەيبىر ماسەلەلەردى شەشۋدە دە بۇل جۇمىستڭ اتقارار مىندەتى از ەمەس.
زەرتتەۋ قۇرىلىمى.
زەرتتەۋ جۇمىسى كىرىسپە مەن نەگىزگى ەكى تاراۋدان جانە قورىتىندىدان تۇرادى. زەرتتەۋ سوڭىندا پايدالانىلعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى بەرىلگەن.
اباي قازاقتىڭ جاڭا رەاليستىك جازباشا ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن سالدى. ول كەرەمەت سۋرەتكەر اقىن جانە سىرشىل ليريكانىڭ سيرەك كەزدەسەتىن شەبەرى.
«اقىن تۇلعاسى – پوەزياداعى ءستيلدىڭ تۇپكى تىرەگى. اقىن ءستيلىن ويلاۋ، سۋرەتتەۋ مانەرىن، قول تاڭباسىن، ءسوز قولدانىسىنداى وزگەشەلىكتەردى – ءبارىن دە ايقىندايتىن، بەلگىلەيتىن سول. اقىننىڭ تۇلعا – ءبىتىمى دارىن دارالىعى قانداي بولسا، ءستيلى دە سونداي بولادى» [1]
ابايدىڭ اقىندىق تۇلعاسىن، جان دۇنيەسىن، ارمان - مۇراتىن ەڭ تولىق، ەڭ تەرەڭ، ەڭ دۇرىس تانىتاتىن ارينە ونىڭ پوەزياسى. اقىن جۇرەگىنىڭ تۇبىنە تەرەڭ بويلايمىز دەسەك ونىڭ پوەزياسىنا بار ىقپالىمىزبەن، ۇلكەن ىلتيپاتپەن زەر سالۋ قاجەت.
سىرشىلدىق سيپاتى ايرىقشا كورىنەتىن كوڭىل كۇيى ليريكاسى – ابايدىڭ قازاق پوەزياسىنا قوسقان اسا قۇندى جاڭالىقتارىنىڭ ءبىرى. ءوزى سىرشىلدىق ليريكا بولعان سوڭ وندا قۋانىشتا، قايعى – مۇڭ دا، كۇيىنىش تە – ءبارى بولاتىنى زاڭدى قۇبىلىس.
اباي ءسوز ونەرىن، ولەڭدى، ءان مەن كۇيدى اسا جوعارى باعالاعان. اقىن پوەزياسىنىڭ تانىمدىق، تاربيەلىك ءمانىن تەرەڭ ءتۇسىنىپ، ونى ادام مىنەزىن، زاماندى تۇزەتۋدىڭ كۇشتى قۇرالى دەپ قاراعانىن كوپتەگەن ولەڭدەرىنەن بايقايمىز. («مەن جازبايمىن ولەڭدى ەرمەك ءۇشىن»، «قۇلاقتان كىرىپ بويدى الار»، «وزگەگە كوڭىلىم تويارسىڭ»، «كوڭىل قۇسى قۇيقىلجىر شارتاراپقا» ت. ب.)
جاس ماعجان ابايا ەلىكتەدى. اباي ۇلى رەفورماتور بولدى. الدىندا اداستىرماس ابايداي جارىق تۇرعاندا ماعجاننىڭ ءتىل «كاتەگورياسىنا» ۇڭىلمەۋى مۇمكىن ەمەس.
بەلگىلى عالىم حالەل دوسمۇحامەد ۇلى ءبىر ماقالاسىندا: «بۇل دۇنيەدەن ءتۇرلى دانىشپاندار، شەشەندەر، شەبەرلەر، باتىرلار، اقىندار كوپ وتكەن.
وسىنداي ادامدار ءوزىمىزدىڭ قازاقتىڭ اراسىندا از بولماعان. ءوز جۇرتىنا جۇمىس قىلىپ، ەڭبەگى سىڭگەن ادامدى قادىرلەۋ – ەلدىكتىڭ بەلگىسى» - دەپ جازعان ەكەن. [2]. كوسەم تۇلعانىڭ وسى ءسوزىن ايتۋلى اقىندارىمىز اباي مەن ماعجانعا باعىشتاپ ايتۋىمىزعا بولادى.
ۇلى اقىندارىمىزدىڭ مول مۇراسىن زەرتتەپ، ونىڭ عىلىمي ءداستۇرىن ءارى قاراي جالعاستىرۋ – جاس بۋىن وكىلدەرىنىڭ پەرزەنتتىك پارىزى. ءى. جانسۇگىروۆ ايتقانداي: «ءوز ۇلىن، ءوز ەرلەرىن ەسكەرمەسە، ەل تەگى قايدان السىن كەمەڭگەردى».
اباي پوەزياسىنىڭ تىلىندە ادامنىڭ جان تەبىرەنىسىن، كوڭىل تولعانىسىن، جۇرەك ءلۇپىلىن سەزىمىن سان قۇبىلىپ ويناقشۋىن كورسەتەتىن سيپاتتامالار، ەپيتەت، مەتافورا جانە باسقا بەينەلى سوزدەر وتە كوپ كەزدەسەدى.
ورىسشا وقىپ، ورىس مادەنيەتىنە ەركىن جەتىككەن ماعجان قازاق پوەزياسىنا ەرەكشە، اسا تالانتتى بولمىسىمەن كەلدى. ول قازاق اۋىز ادەبيەتىنىڭ تۇنىعىنا قانا وتىرىپ، جارق ەتىپ شىققان اباي پوەزياسىن وزىنە ۇلگى ەتتى.
1. ا. قۇنانبايەۆ پەن م. جۇمابايەۆ – قازاق ادەبيەتىندەگى ۇلى تۇلعالار
1. 1. ا. قۇنانبايەۆ كەمەل اقىن، كەمەڭگەر ويشىل
ابايدىڭ قازاق ءتىلىن دامىتۋعا، ادەبي ءتىلدى، پوەزيا ءتىلىن ورىستەتىپ، جاڭا ءسوز ورنەكتەرىمەن بايىتۋعا سىڭىرگەن ەڭبەگى ۇلان – اسىر. وسى ورايدا ءتىل ماسەلەسى جونىندە ۇلاعاتتى ءسوز ايتقان، ءوز انا ءتىلىن ءسۇيىپ، وعان قامقورشى بولام دەپ تالپىنعان ۇلتجاندى عالىم حالەل دوسمۇحامەد ۇلى ءتىلدىڭ قوعام ومىرىندە، ونىڭ ىشىندە عالىم – ءبىلىم سالاسىندا اتقارار ءرولىن جوعارى قويعان. بىردە: «مادەنيەتتىڭ نەگىزگى – ءبىلىم. بىلىمگە ءتىل ارقىلى جەتىلەدى. ءبىلىمدى جۇرتتاردىڭ ءتىلى باي بولادى» [3] دەسە ەندى ءبىر جەردە: «ءتىل جۇرتتىڭ جانى. ءوز ءتىلىن ءوزى بىلمەگەن ەل ەل بولمايدى. مادەنيەتكە ۇمتىلعان جۇرتتىڭ الدىمەن ءتىلى وزگەرمەكشى... تىلىنەن ايىرىلعان جۇرت – جويىلعان جۇرت» [4]- دەپ ءتىل تۋرالى تەبىرەنىپ ايتقان وزەك جاردى سوزدەرى بىزگە، ياعني جاستارا نەگە بولارلىقتاي، انا ءتىلىن سىيلاپ، اسپەتتەپ، قادىرلەپ، ونىڭ قامقورشىسى بولاتىن ۇشقىر، ۇلاعاتتى سوزدەر.
ءبىزدىڭ انا ءتىلىمىز، قاسيەتتى قازاق ءتىلى – ءوزىنىڭ مەملەكەتتىك مارتەبەسىن ابىرويمەن اتقارىپ، مىندەت جۇگىن قينالماي كوتەرە الاتىن اسا باي، ورالىمدى دا سۇلۋ ءتىل.
وبلىستىق عىلىمي جوبانىڭ جەڭىمپازى 11سىنىپ وقۋشىسى مامەدياروۆا قايرات
جەتەكشىسى: مامەدياروۆا ر. م. ساناتى جوعارى
اباي جانە ماعجان پوەزياسىنداعى ۇندەستىك. جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
مەكتەپكە دەيىنگى جاستاعى بالالارعا ارنالعان قيمىل - قوزعالىس ويىنداردىڭ تۇرلەرى.1 - ءشى سابيلەر توبىقۋىرشاقتارعا قوناققا.
