InfoHub Logo

قيمىل - قوزعالىس ويىندارى
ۇلتتىق قيمىل - قوزعالىس ويىندارى
سۋ ىشىندە وينالاتىن ويىندار
از قيمىلدايتىن ويىندار مەن كوڭىلدى جارىستار
ءۇزىلىس كەزىندە ورىندالاتىن قيمىل - قوزعالىستار
جازعى دەمالىس لاگەرىندە ۇيىمداستىرىلاتىن ويىندار

كىرىسپە
باستاۋىش سىنىپتاردا دەنە تاربيەسى ساباعىنىڭ مازمۇنى نەگىزىنەن قوزعالمالى ويىنداردان تۇرادى. قوزعالمالى ويىنداردى وتكىزۋ كۇردەلى پەداگوگيكالىق پروسەسس ەكەنىن ەسكەرە وتىرىپ، ولاردىڭ ءوتۋ بارىسىن مىناداي ءۇش كەزەڭگە بولۋگە بولادى:
1) ويىندى وتكىزەر الدىنداعى دايارلىق جۇمىسى،
2) ويىننىڭ باستالۋى مەن وينالۋ بارىسى،
3) ويىننىڭ اياقتالۋى.

1. ويىندى وتكىزەر الدىنداعى دايارلىق جۇمىسى.
قانداي دا بولماسىن دەنە تاربيەسى ساباعىن وتكىزۋ ءۇشىن ساباقتىڭ ماقساتىنا قاراي ونىڭ جوسپارى جاسالىپ، ويىندار ىرىكتەلىپ الىنادى. بۇل ىرىكتەلىپ الىنعان ويىنداردىڭ قاندايى بولماسىن بالالاردى ساباققا ىنتالاندىرۋ قاجەتتىگىن ۇمىتپاعان ءجون. ويىندى وتكىزۋ الدىندا وعان كەرەكتى جابدىقتاردىڭ بار - جوعىن، جەتكىلىكتىگىن، ساباق وتكىزىلەتىن ورىننىڭ دايىندىعىن ءبىلۋ كەرەك.
2. ويىننىڭ باستالۋى مەن وينالۋ بارىسى.
ويىندى قالاي وتكىزۋ جولىن تاڭدايدى. ويىندى باستاۋ الدىندا ۋاقىتتى كوپ كەتىرمەس ءۇشىن ونىڭ وينالۋ ءتارتىبىن ياعني ەرەجەسىن اۋىزشا بايانداۋدان گورى بالالاردى دەرەۋ ويىندى باستار قالىپقا تۇرعىزىپ، ءوزى كورسەتىپ، ويناتقانى ءتيىمدى. سوندا ول بالالارعا
ۇعىنىقتى بولىپ، ويناعان كەزدە ويىن ەرەجەسى بۇزىلمايدى. جالپى، ويىننىڭ وينالۋ بارىسى وقشىلاردىڭ دايىندىعىنا، ىنتا - جىگەرىنە بايلانىستى.
3. ويىننىڭ اياقتالۋى. ويىن ساباقتىڭ نەگىزگى بولىمىنەن كەيىن وتكەنى وقۋشىلاردىڭ شارشاۋ - شارشاماۋىنا بايلانىستى قايتالانادى. ساباقتا بىرنەشە ويىن وينالاتىن بولعاندىقتان، ءبىر ويىندى ەڭ كوپ دەگەندە 2 - 3 رەت قايتالاعان ءجون. ءار ويىن وينالىپ، ونىڭ قورىتىندىسى شىعارىلىپ بولعاننان كەيىن عانا كەلەسى ويىندى ويناۋ باستالادى.
مىسال رەتىندە «ءبىر ورىندا تۇرىپ ەكى اياقپەن ۇزىندىققا سەكىرۋ» دەيتىن تاقىرىپتى
4 - سىنىپقا قالاي وتكىزۋ قاجەتتىگىن قاراستىرايىق. ول ءۇشىن ساباق جوسپارىن جاساعاندا ەڭ اۋەلى جالپى دامىتۋ جاتتىعۋلارىن ىرىكتەپ، جۇيەلەپ الىپ، ساباقتىڭ ماقساتىنا قاراي مىندەتتى تۇردە دايىندىق جاتتىعۋلارى ورىندالادى.
ساباقتىڭ ماقساتى ءبىر ورىندا تۇرىپ ەكى اياقپەن ۇزىندىققا سەكىرۋ بولعاندىقتان، 10 - 12م جەرگە دەيىن ءبىر ورىندا تۇرىپ ءبىر اياقپەن سەكىرۋ، ەكى وقۋشى ەكى جاعىنان ۇستاپ تۇرعان ءجىپتىڭ ۇستىنەن سەكىرۋ ت. ب. دايارلىق جاتتىعۋلارى وتكىزىلگەن سوڭ، تىكەلەي ساباقتىڭ ماقساتىن ورىنداۋ جۇمىستارى باستالادى.

ۇلتتىق قيمىل - قوزعالىس ويىندارى

قيمىل - قوزعالىس ويىندارى ۇلتتىق ويىنداردىڭ نەگىزىندە پايدا بولىپ قالىپتاسقان. ولاردىڭ سپورتتىق ويىندار سياقتى ەرەجەسى بولادى. ءبىراق قيمىل قوزعالىس ويىندارىنىڭ ەرەجەسى سپورتتىق ويىندارعا قاراعاندا قاراپايىم ءارى جەڭىل بولادى. جانە سپورت قۇرال - جابدىقتارىن كوپ قاجەت ەتپەيدى.
تومەندە ءارقانداي ۇلتاردىڭ قيمىل - قوزعالىس ويىندارىنىڭ ۇلگىلەرى بەرىلدى.

«ءوز ورىنىڭدى تاپ»
(يتاليان حالقىنىڭ ويىنى)
ەڭ الدىمەن ساناماق ارقىلى ويىن جۇرگىزۋشى سايلاپ الىنادى. ول شەڭبەر جاساپ تۇرعان ويىنشىلاردىڭ سىرتىندا قولىنا ورامال ۇستاپ تۇرادى.
ويىن ويىن جۇرگىزۋشىنىڭ شەڭبەردى اينالا جۇرۋىنەن باستايدى. ول جۇگىرىپ كەلە جاتىپ ورامالدى ءبىر ويىنشىنىڭ يىعىنا ىلە كەتەدى. يىعىنا ورامال ىلىنگەن ويىنشى ورامالدى الا سالىپ، ويىن جۇرگىزۋشىگە قاراما - قارسى باعىتتا شەڭبەردى اينالا جۇگىرەدى. وسى كەزدە شەڭبەردە تۇرعان ويىنشىلار ونىڭ بوساعان ورنىنا جىلجىپ تۇرا قويادى. ال قاراما - قارسى جۇگىرىپ كەلە جاتقان ەكى ويىنشىنىڭ قايىسى الگى جابىلىپ قالعان ورىندى ءدال تاۋىپ تۇرا قويسا، سول جەڭىسكە جەتەدى.
ويىندى ءارى قاراي ۇمتىلعان بالا جالعاستىرادى.

«قارشىعا مەن ۇيرەكتەر»
(ساحا حالقىنىڭ ويىنى)
الدىمەن ساناماق ارقىلى قارشىعا سايلاپ الىنادى. قالعان ويىنشىلار ۇيرەكتەر بولىپ ەسەپتەلىپ، ولار اراقاشىقتىعى 10 - 15 م بولاتىن ەكى شەڭبەردىڭ (كولدىڭ) ءبىرىنىڭ ورتاسىندا ءجۇزىپ جۇرەدى.
ويناۋعا بەلگى بەرىلگەن كەزدە ۇيرەكتەر ەكىنشى كولگە ۇشىپ بارىپ قونۋلارى كەرەك. سول كەزدە ولاردى قارشىعا ءبىر - بىرلەپ قۋىپ ۇستاۋعا ءتيىس. ۇستالعان ۇيرەكتەر ويىننان شىعىپ، ۇستالماعان ويىنشىلار اراسىنان جاڭا قارشىعا سايلانىپ، ويىن ءارى قاراي جالعاسا بەرەدى.

«كوتەرىپ كەت»
(قازاق حالقىنىڭ ويىنى)
ويىنشىلار ەكى - ەكىدەن ارقالارىن ءبىر - بىرىنە تاقاپ جۇرەلەپ وتىرىپ، قولدارىن شىنتاقتان ايقاستىرىپ ۇستايدى. ءمۇعالىم: «1، 2، 3، اۋىلىم مەنىڭ جايلاۋعا كوش» دەگەندە، ەكەۋى دە العا قاراي ەڭكەيىپ، ءبىرىن - ءبىرى جەردەن كوتەرىپ تۇرىپ كەتۋگە تىرىسادى. قارسىلاسىن كوتەرىپ كەتكەن ويىنشى جەڭگەن بولىپ ەسەتەلەدى.

«بوتاقان»
(قازاق حالقىنىڭ ويىنى)
ويىنشىلار ءوز ورتالارىنان اتان تۇيە مەن مىستان كەمپىر سايلاپ الادى. قالعاندارى، ياعني بوتاقاندار اتان تۇيەنىڭ ارتىنان ءبىر - ءبىرىنىڭ بەلىنەن ۇستاپ ءتىزىلىپ تۇرادى. مىستان كەمپىر «ۇشقىش سىپىرتقىسىمەن» اتان تۇيەنىڭ الدىنا «ۇشىپ كەلىپ»: «كەرۋەن، قايدان كەلە جاتىرسىڭ، قايداكەتىپ باراسىڭ؟» دەپ، ارتىنداعى بوتاقاندارىنىڭ بىرەۋىن بەرىپ كەتۋىن سۇرايدى. ءبىراق وعان اتان تۇيە كەلىسپەيدى. سوندا مىستان كەمپىر جۇگىرىپ ءجۇرىپ كەرۋەننىڭ سوڭىنداعى بوتاقاندى كۇشپەن تارتىپ الۋعا ارەكەتتەنەدى. ال اتان تۇيە مىستان كەمپىردى ەڭ سوڭعى بوتاقانعا جىبەرمەۋگە تىرىسادى. بوتاقاندى ۇستاپ السا، مىستان كەمپىر ونى ۇيىنە اپارىپ قويىپ كەلىپ، ەندى كەلەسى سوڭعى بوتاقاندى ۇستاپ الۋعا ارەكەت ەتەدى. وسىلاي 2 - 3 - رەت قايتالانعان سوڭ، اتان تۇيە مەن مىستان كەمپىر باسقادان سايلانىپ، ويىن ءارى قاراي جالعاستىرىلادى.

«قاراقۇس پەن بالاپاندار»
(ورىس حالقىنىڭ ويىنى)
ويىنشىلار اراسىنان قاراقۇس جانە تاۋىق سايلاپ الىنادى. قالعاندارى بالاپاندار بولىپ ەسەپتەلەدى. ويىن الاڭىنىڭ ءبىر شەتىنەن قاراقۇستىڭ ۇياسى سىزىلادى.
ءمۇعالىم «قاراقۇس!» دەپ داۋىستاپ بەلگى بەرىسىمەن قاراقۇس تاۋىقتىڭ ارتىندا ءبىر - ءبىرىنىڭ بەلىنەن ۇستاپ ءتىزىلىپ تۇرعان بالاپانداردىڭ ەڭ سوڭعىسىن ۇستاپ الۋعا ۇمتىلادى. ال تاۋىق ەكى قاناتىن (ەكى قولىن) ەكى جاققا سوزا بالاپاندارىن قورعاشتايدى. بالاپاندار دا قاراقۇسقا الدىرماۋعا تىرىسادى. ولار تەك تىزبەكتى بۇزباۋعا ءتيىس.
ۇستالعان بالاپانداردى قاراقۇس ۇياسىنا الىپ كەتەدى. ەكى – ءۇش بالاپان ۇستالعان سوڭ ويىن جۇرگىزۋشىلەر قايتا سايلانىپ، ويىن قايتا باستالادى.
ءبىر تاۋىقتا 6 - 8 بالاپان بولۋعا ءتيىس.

«التىن ءدان»
(بەلارۋس حالقىنىڭ ويىنى)
ويىنشىلار ەكى - ەكىدەن قول ۇستاسىپ شەڭبەر جاساپ تۇرادى. ويىن جۇرگىزۋشى ءبىر جۇپقا كەلىپ، «قايىرلى كۇن!» - دەيدى. «التىن ءدان»، - دەپ جاۋاپ بەرەدى ويىنشىلار. «ونىڭ باعاسى قانشا؟»- دەيدى ويىن جۇرگىزۋشى. ويىنشىلار «تاۋ - تاۋ» قار مەن كولدىڭ سۋى» دەگەن بەتكە ەكەۋى قاراما - قارسى باعىت ۇستاپ شەڭبەردى اينالا جۇگىرەدى. ويىن باستاۋشى سول بوساعان ورىندا تۇرىپ قالادى. ءبىرىنشى بولىپ قايتىپ ورالعان ويىنشى ويىن باستاۋشىمەن جۇپ قۇرىپ، ەكىنشىسى ويىندى ءارى قاراي جالعاستىرادى.

جەڭىل اتلەتيكاعا ارنالعان ويىندار

«قۋعىنشىدان قۇتقار»
(جۇگىرۋگە ارنالعان ويىن)
ارناۋلى سىزعىشپەن قورشالعان ويىن الاڭىندا بالالار جۇگىرىپ ويناپ جۇرەدى. ءمۇعالىم بەلگى بەرىسىمەن ساناماق ارقىلى سايلانعان ويىن جۇرگىزۋشىسى: «مەن قۋعىنشىمىن!» - دەپ، قولىن جوعارى كوتەرەدى دە وزىنە ەڭ جاقىن جۇرگەن ويىنشىنى قۋا جونەلەدى. قاشىپ كەلە جاتقان بالا مەن قۋعىنشىنىڭ اراسىن باسقا ءبىر ويىنشى كەسىپ ءوتىپ كەتسە، قۋعىنشى الدىن كەسكەن ەكىنشى بالانى قۋادى. ەگەر قۋىپ جەتسە، ەكەۋى ورىن اۋىستىرىپ، جاڭا قۋعىنشى ويىندى ءارى قاراي جالعاستىرادى.

قۇراستىرعان: ج. دوسمۇحامەدوۆ اتىنداعى پەداگوگيكالىق كوللەدجىنىڭ 3پ قمب توبىنىڭ ستۋدەنتى ج. ە. تۋرەگالييەۆا

رەسەنزەنت: ب. ق. نابيدوللين− ج. دوسمۇحامەدوۆ اتىنداعى پەداگوگيكالىق كوللەدجىنىڭ دەنە تاربيەسى كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، جوعارى ساناتتى دەنە تاربيەسى جانە سپورت پاندەرىنىڭ وقىتۋشىسى.

قيمىل-قوزعالىس ويىندارى. جۇكتەۋ