InfoHub Logo

قالىڭ ەلىم، قازاعىم، قايران جۇرتىم،

ۇستاراسىز اۋزىڭا ءتۇستى مۇرتىڭ.

اباي قۇنانبايەۆ

اباي – قاراڭعى قازاق كوگىنە نۇرىن شاشقان دانا داريا. اقيىق جان ءوزىنىڭ ونەگەلى ولەڭدەرىندە حالقىمىزدىڭ تۇرمىس – تىرشىلىگىمەن ساباقتاسىپ كەلە جاتقان كەرتارتپا مىنەزدەرىنە توقتاۋ سالىپ، جاستاردىڭ جارقىن بولاشاعىنا ۇلكەن ءۇمىت ارتادى. جۇرەگىنىڭ تۇبىنە تەرەڭ بويلاۋعا شاقىرعان دارا تۇلعا بايىرعى جۇرتىمىزدىڭ كوزگە كورىنەرلىك كەمشىلىكتەرىن قارا سوزدەرىنىڭ ادۋىندى كۇشىمەن جازا ءبىلدى. سول سارقىلماس مول مۇرانىڭ تولقىنى بۇگىنگى جاڭا زاماننىڭ جاعالاۋىنا كەلىپ، الىس ايعا تالپىنعان جاس جۇرەكتەردى بۇرىس جولدىڭ باعىتىنا مويىن بۇرماي، دانالاردىڭ جولىمەن جۇرۋگە ۇگىتتەيدى.

بۇگىندە اباي ارمانداعان جاس بۋىنداردىڭ بەينەسى قالاي قالىپتاسىپ كەلەدى؟  قازىرگى تاڭنىڭ جارقىن ماقساتىن بولاشاقپەن بايلانىستىراتىن ءححى عاسىردىڭ ورەندەرى ورەسى كەڭ بابالارىمىزدىڭ دالا توسىنە سىڭگەن ءۇنى مەن جاھاندانۋ جاڭعىرىعىنىڭ اراسىندا قايسىسىنىڭ ايتار ويىنا قۇلاق تۇرەرىن بىلمەي اداسىپ ءجۇر. شارتاراپتى شارق ۇرعان شاعالاداي ارپالىسقا ءتۇسىپ جۇرگەن جاستار الەمدىك دامۋ جولىن ۇلتتىق داستۇرلەرىمىزبەن ساباقتاستىرۋ ءۇشىن نە ىستەۋى كەرەك؟ بۇل سۇراقتىڭ جاۋابىن ماحابباتتى عاداۋاتپەن مايدانداستىرعان اقىننىڭ «جىگىتتەر، ويىن ارزان، كۇلكى قىمبات» ولەڭىنىڭ تەرەڭ تولعانىستى شۋماقتارىنان تابۋىمىزعا بولادى.

كەرەك ءىس بوزبالاعا – تالاپتىلىق،

ءارتۇرلى ونەر، مىنەز، جاقسى قىلىق.

كەيبىر جىگىت جۇرەدى ماقتان سويلەپ،

سىرتقا پىسىق كەلەدى، كوزگە سىنىق، - دەيتىن تارماقتاردان ەرەۋىل اتقا ەر سالماي، ەگەۋلى نايزا قولعا الماي ىستەرى بىتپەيتىن، وتانسۇيگىشتىگى وتباسىنان باستالاتىن ەرلەردىڭ تالاپ قىلۋى ارقىلى ۇلتىمىزدىڭ تاعدىرىنىڭ كوگەرەتىنىن اڭعارۋىمىزعا بولادى. «ۇلتتىق ءداستۇر – حالىقتىڭ گەنەتيكالىق كودى» - دەپ، ەلباسىمىز، ن. ءا. نازاربايەۆ ايتقانىنداي دەنەمىزدەگى ءاربىر جاسۋشانىڭ قۇرىلىمىن قۇراپ تۇرعان ءداستۇر اتتى گەنەتيكالىق كودىمىزعا «قازاق» اتاۋىن وزگەرتىپ جىبەرۋگە قاۋقارلى شەت ەلدىك مادەنيەتتەردىڭ ارتىق بەلگىلەرىن قوسپاي – اق، دامۋشىدان دامىعان ەلدەردىڭ قاتارىنا تۇراقتانۋدى قالايتىن قازاقستاننىڭ كوركەم كەلبەتىن قالىپتاستىرعانىمىز ءجون بولار. وسى ورايدا «كورسەقىزار كەلەدى بايلاۋى جوق، ءبىر كۇن تىرتىڭ ەتەدى، ءبىر كۇن – بۇرتاڭ» ، - دەگەن اقىن اباي قۇنانبايەۆتىڭ ءسوزىن سانامىزعا ءسىندىرىپ، ارەكەت ەتسەك قيىندىقتى سۇرىنبەي ەڭسەرەتىن ەلگە اينالارىمىز انىق. بۇل ءبىزدىڭ ەڭبەكقور «قىپشاق سەيىتقۇل» نەگىزىن قالاعان باقۋاتتى حالىقتىڭ جوباسىن جاساۋداعى كۇرەسەر ءبىرىنشى كەمشىلىگىمىز بولماق.

ەندىگى كەزەكتە ەكىنشى وسال تۇسىمىزدى كوكەيىمدە ورىلگەن ءورىم ويلارىممەن ايتىپ وتەيىن. ءوز قولىمىز ءوز اۋزىمىزعا جەتكەن شاقتا، ەلىمىزدەگى جاستار اعىسىنىڭ باعىتى شەت مەملەكەتتەردىڭ ءبىلىم وشاعىنىڭ جارىعىنا بەت بۇردى. عىلىم جولىنا ادىمداعان حالقىنىڭ سۇزىلگەن جىبەك باۋلى قاناتتارىنىڭ ىلىمگە قاراي ىلگەرىلەۋى دۇرىس ارينە، ءبىراق ولاردىڭ جۇدىرىقتاي جۇرەكتەرىنىڭ توپىراعى قانىنا ءسىڭىپ كەتكەن تۋعان جەرىنە مويىن بۇرماۋى وكىنىشتى.

عىلىم تاپپاي ماقتانبا،

ورىن تاپپاي باپتانبا.

قۇمارلانىپ شاتتانبا،

ويناپ بوسقا كۇلۋگە...

ولەڭدى ءسوزدىڭ پاتشاسىنا بالاعان كەڭ قۇلاشتى جان «عىلىم تاپپاي ماقتانبا» ولەڭىندە كەلەر ۇرپاعىنىڭايدارىنان جەل ەسىپ تۇرعان عۇلاما عالىمداردان ءدارىس الۋعا شاقىرادى، الايدا اتامەكەنىنە قايتىپ ورالماساڭ دا بولادى دەگەن جوق. سوندا كەلەشەكتىڭ كوشباسشىلارى اباي سالعان سوقتىقپالى، سوقپاقسىز جولدىڭ جالعاسىن وزگە ۇستانىمدارمەن قارۋلانعان مەكەندەردە جالعاستىرماق بولعانى ما؟ ونداي ويلى جاستارعا مەنىڭ ايتارىم «وزگە ەلدە سۇلتان بولعانشا، ءوز ەلىڭدە ۇلتان بول!».

مەنىڭ ويىمشا، وركەنيەتتى قازاقستاندى كورىكتەندىرەتىن جاس بۇلبۇلدارىمىز وسى ەكى كەمشىلىگىن اۋىزدىقتار بولسا، تالاپ، ەڭبەك، تەرەڭ وي مەن قاناعات، راقىمدى ويلايتىن جاستار بولىپ قالىپتاسىپ،اباي اتاۋىنا يە بەسىنشى مۇحيتتىڭ دانالىعىنا قانىپ، شولىركەمەسى انىق. «اتىمدى ادام قويعان سوڭ، ءقايتىپ نادان بولايىن؟»، - دەپ، اباي اتامىز قالدىرعان وسيەتكە لايىقتى بولىپ ادامدىق بورىشىمىزدان اينىمايىق...

---