ادامگەرشىلىك – رۋحاني تاربيە
ادامگەرشىلىك – رۋحاني تاربيە
جاقسى مىنەز بەن اقىل كۇشى بىرىكسە – بۇلار ادامگەرشىلىك قاسيەتتەر
(ىبىراي التىنسارين)
ادامگەرشىلىك — بۇل رۋحاني تاربيە. ادامگەرشىلىك - ادام بويىنداعى ەڭ اسىل قاسيەت جانە ادامزات بالاسىنىڭ ەڭ جوعارعى ماقساتىنا باعىتتالادى. بۇل قاسيەت ادامدى مەيىرىمدىلىككە، وتانىن، ەلىن، وتباسىن سۇيۋگە ۇيرەتەدى. ەگەر ادامدا ادامگەرشىلىك قاسيەت بولماسا، ول ادام ءوز - ءوزىن سىيلامايدى.
رۋحاني - ادامگەرشىلىك تاربيەسى - وزىندىك سانانى دامىتۋعا جاعداي جاساۋدى، جەكە تۇلعانىڭ ادەپ ۇستانىمىن، ونىڭ قوعام ءومىرىنىڭ نورمالارى مەن داستۇرلەرىمەن كەلىستىرىلەتىن مورالدىك قاسيەتتەرىن جانە باعدارلارىن قالىپتاستىرۋدى بولجايدى. وقۋشىلاردى رۋحاني - ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ، بولاشاعىنا جول سىلتەۋ – بۇگىنگى قاجەتتى، كەزەك كۇتتىرمەس ماسەلە. اسىرسە، مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردى ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋدىڭ مازمۇنى وسى جاستاعى بالالاردىڭ ەرەكشەلىكتەرىنە ساي كەلۋى ءتيىس. نەگىزگى مىندەت – بالالاردىڭ جاقسى ادەت، مىنەز - قۇلىقىن قالىپتاستىرۋ. بالانىڭ سەزىمىنە اسەر ەتۋ ارقىلى ىشكى جان دۇنيەسىن وياتۋ ناتيجەسىندە ونىڭ رۋحاني - ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرى قالىپتاسادى.
جاڭا كەزەڭدەگى ءبىلىم بەرۋدىڭ وزەكتى ماسەلەسى جاس ۇرپاققا - ادامگەرشىلىك - رۋحاني تاربيە بەرۋ. «ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ قۇرالى – ەڭبەك پەن اتا - انا ۇلگىسى» - دەپ، ى. التىنسارين اتامىز ايتقانداي، قۇندى قاسيەتتەرگە يە بولۋ، رۋحاني باي ادامدى قالىپتاستىرۋ بالانىڭ تۋىلعان كەزىنەن باستالۋى كەرەك. حالىقتا «اعاش ءتۇزۋ ءوسۋ ءۇشىن وعان كوشەت كەزىندە كومەكتەسۋگە بولادى، ال ۇلكەن اعاش بولعاندا ونى تۇزەتە المايسىڭ» دەپ بەكەر ايتىلماعان. سوندىقتان بالانىڭ بويىنا جاستايىنان ىزگىلىك، مەيىرىمدىلىك، قايىرىمدىلىق، ياعني ادامگەرشىلىك قۇندى قاسيەتتەردى ءسىڭىرىپ، ءوز - وزىنە سەنىمدىلىكتى تاربيەلەۋدە وتباسى مەن پەداگوگتار شەشۋشى رول اتقارادى. رۋحاني - ادامگەرشىلىك تاربيە - ەكى جاقتى پروسەسس. ادامگەرشىلىككە، ەڭبەككە تاربيەلەۋ كۇندەلىكتى ومىردە، ۇلكەندەردىڭ قولدان كەلەتىن جۇمىستى ۇيىمداستىرۋ بارىسىندا، ويىن جانە وقۋ ىسىندە جوسپارلى تۇردە ىسكە اسادى.
مەكتەپكە دەيىنگى بالالاردى ادامگەرشىلىك سانا - سەزىمىن وياتىپ، جاعىمدى مىنەز - قۇلقىن قالىپتاستىرۋدا دايارلىق توبىنىڭ بالالارىنا ارنالعان اشىق ساباقتار: «ماماندىقتار»، «ۇ دىبىسى مەن ءارپى»، تاربيە ساعاتى: جانە ويىن - ساباقتارىن: «وينايىق تا، ويلايىق!» وتكىزدىم. مۇنىڭ ءبارى ادامگەرشىلىككە باعىتتالدى ءارى ءدال وسىعان كەرەعار قاسيەتتەردى بالا بويىنان كەزدەستىردىم جانە وعان كەرەكتى ءادىس - امالداردى دا ىزدەستىرىپ، قولدانىپ كەلەمىن.
حالقىمىز «بالانى ويىن وسىرەدى»دەگەن ءسوزى تەگىن ايتىلماسا كەرەك. بالا ويناپ ءجۇرىپ، ويلانادى، جۇيكەسى تىنىعادى، ويى سەرگيدى، دەنەسى شىمىرلانادى. وزدەرىنىڭ قۇربى - قۇرداستارىمەن جاقسى ارالاسۋدى ۇيرەنەدى. سان الۋان ويىندار بالانىڭ دەنە تاربيەسىن دامىتىپ، جاس جەتكىنشەكتىڭ بويىنا ادامگەرشىلىك، سۇيىسپەنشىلىك، كىشىگە كومەك، ۇلكەنگە قۇرمەت كورسەتە بىلۋگە، قيىنشىلىقتان قورىقپاۋعا، ماقساتقا جەتۋدە توزىمدىلىكتى ۇلعايتۋعا تاربيەلەۋدە ەرەكشە ءمانى بار. ەڭ باستىسى، ويىن بالانى جان - جاقتى، تەز ويلانىپ شەشىم قابىلداۋعا، ويىن شىنشىل ويناۋعا كەشىرىمدى، جاناشىرلىققا تاربيەلەيتىنى انىق.
ادامگەرشىلىك تاقىرىبى - ماڭگىلىك. جاس ۇرپاقتىڭ بويىنا ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى ءسىڭىرۋ - اتا - انا مەن ۇستازداردىڭ باستى مىندەتى. كورنەكتى پەداگوگ ۆ. سۋحوملينسكيي «ەگەر بالاعا قۋانىش پەن باقىت بەرە بىلسەك، ول بالا سولاي بولا الادى»، — دەيدى. دەمەك، شاكىرتكە جان - جاقتى تەرەڭ ءبىلىم بەرىپ، ونىڭ جۇرەگىنە ادامگەرشىلىكتىڭ اسىل قاسيەتتەرىن ۇزدىكسىز ۇيالاتا بىلسەك، ەرتەڭگى ازامات جەكە تۇلعانىڭ وزىندىك كوزقاراسىنىڭ قالىپتاسۋىنا، اينالاسىمەن ساناسۋىنا ىقپال ەتەرى ءسوزسىز.
م. ءابدىحالىقوۆ اتىنداعى ورتا مەكتەبى،
دايارلىق سىنىبىنىڭ تاربيەشىسى
وتەگەنوۆا ايگەرىم جانالى قىزى
ادامگەرشىلىك – رۋحاني تاربيە جۇكتەۋ
جاقسى مىنەز بەن اقىل كۇشى بىرىكسە – بۇلار ادامگەرشىلىك قاسيەتتەر
(ىبىراي التىنسارين)
ادامگەرشىلىك — بۇل رۋحاني تاربيە. ادامگەرشىلىك - ادام بويىنداعى ەڭ اسىل قاسيەت جانە ادامزات بالاسىنىڭ ەڭ جوعارعى ماقساتىنا باعىتتالادى. بۇل قاسيەت ادامدى مەيىرىمدىلىككە، وتانىن، ەلىن، وتباسىن سۇيۋگە ۇيرەتەدى. ەگەر ادامدا ادامگەرشىلىك قاسيەت بولماسا، ول ادام ءوز - ءوزىن سىيلامايدى.
رۋحاني - ادامگەرشىلىك تاربيەسى - وزىندىك سانانى دامىتۋعا جاعداي جاساۋدى، جەكە تۇلعانىڭ ادەپ ۇستانىمىن، ونىڭ قوعام ءومىرىنىڭ نورمالارى مەن داستۇرلەرىمەن كەلىستىرىلەتىن مورالدىك قاسيەتتەرىن جانە باعدارلارىن قالىپتاستىرۋدى بولجايدى. وقۋشىلاردى رۋحاني - ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ، بولاشاعىنا جول سىلتەۋ – بۇگىنگى قاجەتتى، كەزەك كۇتتىرمەس ماسەلە. اسىرسە، مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردى ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋدىڭ مازمۇنى وسى جاستاعى بالالاردىڭ ەرەكشەلىكتەرىنە ساي كەلۋى ءتيىس. نەگىزگى مىندەت – بالالاردىڭ جاقسى ادەت، مىنەز - قۇلىقىن قالىپتاستىرۋ. بالانىڭ سەزىمىنە اسەر ەتۋ ارقىلى ىشكى جان دۇنيەسىن وياتۋ ناتيجەسىندە ونىڭ رۋحاني - ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرى قالىپتاسادى.
جاڭا كەزەڭدەگى ءبىلىم بەرۋدىڭ وزەكتى ماسەلەسى جاس ۇرپاققا - ادامگەرشىلىك - رۋحاني تاربيە بەرۋ. «ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ قۇرالى – ەڭبەك پەن اتا - انا ۇلگىسى» - دەپ، ى. التىنسارين اتامىز ايتقانداي، قۇندى قاسيەتتەرگە يە بولۋ، رۋحاني باي ادامدى قالىپتاستىرۋ بالانىڭ تۋىلعان كەزىنەن باستالۋى كەرەك. حالىقتا «اعاش ءتۇزۋ ءوسۋ ءۇشىن وعان كوشەت كەزىندە كومەكتەسۋگە بولادى، ال ۇلكەن اعاش بولعاندا ونى تۇزەتە المايسىڭ» دەپ بەكەر ايتىلماعان. سوندىقتان بالانىڭ بويىنا جاستايىنان ىزگىلىك، مەيىرىمدىلىك، قايىرىمدىلىق، ياعني ادامگەرشىلىك قۇندى قاسيەتتەردى ءسىڭىرىپ، ءوز - وزىنە سەنىمدىلىكتى تاربيەلەۋدە وتباسى مەن پەداگوگتار شەشۋشى رول اتقارادى. رۋحاني - ادامگەرشىلىك تاربيە - ەكى جاقتى پروسەسس. ادامگەرشىلىككە، ەڭبەككە تاربيەلەۋ كۇندەلىكتى ومىردە، ۇلكەندەردىڭ قولدان كەلەتىن جۇمىستى ۇيىمداستىرۋ بارىسىندا، ويىن جانە وقۋ ىسىندە جوسپارلى تۇردە ىسكە اسادى.
مەكتەپكە دەيىنگى بالالاردى ادامگەرشىلىك سانا - سەزىمىن وياتىپ، جاعىمدى مىنەز - قۇلقىن قالىپتاستىرۋدا دايارلىق توبىنىڭ بالالارىنا ارنالعان اشىق ساباقتار: «ماماندىقتار»، «ۇ دىبىسى مەن ءارپى»، تاربيە ساعاتى: جانە ويىن - ساباقتارىن: «وينايىق تا، ويلايىق!» وتكىزدىم. مۇنىڭ ءبارى ادامگەرشىلىككە باعىتتالدى ءارى ءدال وسىعان كەرەعار قاسيەتتەردى بالا بويىنان كەزدەستىردىم جانە وعان كەرەكتى ءادىس - امالداردى دا ىزدەستىرىپ، قولدانىپ كەلەمىن.
حالقىمىز «بالانى ويىن وسىرەدى»دەگەن ءسوزى تەگىن ايتىلماسا كەرەك. بالا ويناپ ءجۇرىپ، ويلانادى، جۇيكەسى تىنىعادى، ويى سەرگيدى، دەنەسى شىمىرلانادى. وزدەرىنىڭ قۇربى - قۇرداستارىمەن جاقسى ارالاسۋدى ۇيرەنەدى. سان الۋان ويىندار بالانىڭ دەنە تاربيەسىن دامىتىپ، جاس جەتكىنشەكتىڭ بويىنا ادامگەرشىلىك، سۇيىسپەنشىلىك، كىشىگە كومەك، ۇلكەنگە قۇرمەت كورسەتە بىلۋگە، قيىنشىلىقتان قورىقپاۋعا، ماقساتقا جەتۋدە توزىمدىلىكتى ۇلعايتۋعا تاربيەلەۋدە ەرەكشە ءمانى بار. ەڭ باستىسى، ويىن بالانى جان - جاقتى، تەز ويلانىپ شەشىم قابىلداۋعا، ويىن شىنشىل ويناۋعا كەشىرىمدى، جاناشىرلىققا تاربيەلەيتىنى انىق.
ادامگەرشىلىك تاقىرىبى - ماڭگىلىك. جاس ۇرپاقتىڭ بويىنا ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى ءسىڭىرۋ - اتا - انا مەن ۇستازداردىڭ باستى مىندەتى. كورنەكتى پەداگوگ ۆ. سۋحوملينسكيي «ەگەر بالاعا قۋانىش پەن باقىت بەرە بىلسەك، ول بالا سولاي بولا الادى»، — دەيدى. دەمەك، شاكىرتكە جان - جاقتى تەرەڭ ءبىلىم بەرىپ، ونىڭ جۇرەگىنە ادامگەرشىلىكتىڭ اسىل قاسيەتتەرىن ۇزدىكسىز ۇيالاتا بىلسەك، ەرتەڭگى ازامات جەكە تۇلعانىڭ وزىندىك كوزقاراسىنىڭ قالىپتاسۋىنا، اينالاسىمەن ساناسۋىنا ىقپال ەتەرى ءسوزسىز.
م. ءابدىحالىقوۆ اتىنداعى ورتا مەكتەبى،
دايارلىق سىنىبىنىڭ تاربيەشىسى
وتەگەنوۆا ايگەرىم جانالى قىزى
ادامگەرشىلىك – رۋحاني تاربيە جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
تاقىرىبى: «قازاق كينوسىنىڭ اتاسى – شاكەن ايمانوۆ 105 جاستا»
