ادامگەرشىلىكتىڭ قاراپايىم قاعيدالارى
ماقساتى: بىلىمدىلىك. رۋحاني ادامگەرشىلىك قاعيدالارىمەن تانىستىرۋ، قوعامدىق ورتادا ءوزىن-وزى ۇستاي بىلۋگە، ىزگىلىككە، مادەنيەتتىلىككە، ۇلكەندى سىيلاۋعا، كىشىگە ۇلگى بولا بىلۋگە ۇيرەتۋ.
تاربيەلىك. ادامگەرشىلىك قاعيدالار ارقىلى وقۋشىلاردىڭ رۋحاني بايلىعىن، ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرىپ، رۋحاني تازالىققا تاربيەلەۋ.
دامىتۋشىلىق. ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرىپ، وقۋشىلاردى ادەپتىلىككە-يناباتتىلىققا باۋلۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جارىس ساباعى.
قولدانىلاتىن ادىس-تاسىلدەر: سۇراق-جاۋاپ، مانەرلەپ وقۋ، سلايدتار، ادەپتىلىك جايىندا قاناتتى سوزدەر، قوسىمشالار.
ساباقتىڭ بارىسى: وقۋشىلار ءۇش توپقا بولىنەدى.
1 توپ – قاراپايىمدىلار؛
2 توپ – باۋىرلاستار؛
3 توپ – پارىز.
ءى كەزەڭ – ءار توپ ءوزىن تانىستىرادى؛
ءىى كەزەڭ – ولەڭدى مانەرلەپ وقۋ؛
ءىىى كەزەڭ – ونەر سايىسى؛
ءىV كەزەڭ – كورىنىس؛
V كەزەڭ – توپ باسشىلارىنىڭ سايىسى.
1 جۇرگىزۋشى: سالەمەتسىزدەر مە قۇرمەتتى ۇستازدار مەن وقۋشىلار!
2 جۇرگىزۋشى: بۇگىنگى ءبىزدىڭ «ادامگەرشىلىكتىڭ قاراپايىم قاعيدالارى» اتتى اشىق تاربيە ساعاتىمىزعا قوش كەلدىڭىزدەر!
1جۇرگىزۋشى: ولاي بولسا اشىق تاربيە ساعاتىمىزدى ءانۇراننان باستايمىز.
ال ەندى سايىسىمىزدىڭ شارتىمەن تانىستىرىپ وتسەم: سايىسقا 3 توپ قاتىسادى. سايىس 5 كەزەڭنەن تۇرادى 1 كەزەڭ – تانىستىرۋ، 2 كەزەڭ – مانەرلەپ وقۋ، 3 كەزەڭ – ونەر سايىسى، 4 كەزەڭ – كورىنىس كورسەتۋ، 5 كەزەڭ – توپ باسشىلار سايىسى.
2 جۇرگىزۋشى: جارىساتىن توپتارعا ساتتىلىك تىلەپ، ءبىرىنشى كەزەڭ – تانىستىرۋ كەزەڭىن باستايمىز. توپ باسشىسى اديلحانوۆ دانيار ءوز توبىن تانىستىرىپ ءوتسىن.
1 توپ – ايتەكە بي اتامىز كىم بولساڭ دا، مەيلى باي، مەيلى باتىر بولساڭ دا، حالقىڭا پايداڭ ءتيسىن،- دەيدى. ەل-جۇرت كەدەي بولىپ، ءوزىڭ باي بولساڭ،
ەشكىمگە پايداڭ تيمەسە، سەنىڭ كىمگە كەرەگىڭ بار،
ال ەگەر قاراپايىم بولىپ، ەل-جۇرت سياقتى ەڭبەك ەتسەڭ،
ەلگە پايداڭ تيسە، سەنىڭ ەلگە كەرەگىڭ بار. – دەگەندەي ءبىز «قاراپايىمدىلار» توبىمىز.
1 ج: توپ باسشىسى التىنبەك ۇلى يمانسەرى ءوز توبىن تانىستىرسىن.
2 توپ – تاتۋ بولسا، اعايىن جاقىن،
اقىلشى بولسا، اپايىڭ جاقىن.
باۋىرمال بولسا، ءىنىڭ جاقىن،
يناباتتى بولسا، كەلىنىڭ جاقىن.
الدىڭا تارتقان ادال اسىڭ،
قيماس جاقىن – قارىنداسىڭ.
سىبايلاس بولسا، ناعاشىڭ جاقىن. – دەپ قاز داۋىستى قازىبەك بي بابامىز ايتقانداي ءبىز «باۋىرلاستار» توبىمىز.
2 ج: توپ باسشىسى سالىمگەرەيەۆا ايشا ءوز توبىن تانىستىرسىن.
3 توپ – «ادامنىڭ ەڭ ءبىرىنشى پارىزى اتا-اناسىن، تۋعان-تۋىسىن، جولداسىن سىيلاۋ. سەبەبى، اتا-اناسىن سىيلامايتىن ادام جولداسىن دا، قوعامعا دا پايدا كەلتىرە المايدى.» دەپ ۇلى اعارتۋشى ىبىراي التىنسارين اتامىز ايتقانداي ءبىز «پارىز» توبىمىز.
1 جۇرگىزۋشى: بارەكەلدى! قۇرمەتتى ءادىل-قازىلار تانىستىرۋ سايىسى بويىنشا باعالارىن قويساڭىزدار.
2 جۇرگىزۋشى: سايىسىمىزدىڭ ەكىنشى كەزەڭى-مانەرلەپ وقۋ. الدارىڭىزدا قاراپايىمدىلار توبىنان شىعاتىن بەيسارى ءۇمىتتى قارسى الىڭىزدار!
1 توپ. انا ايتتى ءبىر وسيەت بالاسىنا،
ءبىر جولدىڭ شىعارىن سان سالاسىنا؛
- ەي، بالام، شاماڭ كەلسە جاقسىلىق ەك،
اق پەيىل ادامزاتتىڭ اراسىنا
ەگەر دە جول ۇستىندە تىكەن جاتسا،
كىرەر دەپ اياعىنا بىرەۋ باسسا،
ەرىنبەي-اق ءيىلىپ قولىڭمەنەن
سول تىكەندى كوتەرىپ الىپ تاستا
بۇل ەڭبەگىڭ قالماس-تى بوسقا، بەكەر
سونى كورگەن سوڭعى جاس سولاي ەتەر
جاقسى ۇلگىنى جالپى جۇرت ءداستۇر جاساپ،
جول تازارىپ، جولاۋشى جولدان وتەر.
1 ج: كەلەسى باۋىرلاستار توبىنان شىعاتىن ابىلدايەۆ سۇلتان.
2 توپ. وركەنىم ءوسسىن دەسەڭ،
كەكشىل بولما –
كەساپاتى تيەر ەلىڭە.
ەلىم ءوسسىن دەسەڭ،
ءورشىل بولما –
وسكەنىڭدى وشىرەرسىڭ
باسىنا ءىس تۇسكەن پاقىرعا
قاستىق قىلما –
قايعىسى تۇسەر باسىڭا.
جاناشارى جوق جارلىعا
جاردەمشى بول اسىعا،
قيىن-قىستاۋ كۇندەردە
ءوزى كەلەر قاسىڭا.
بۇگىن ساعى سىندى دەپ،
جاقىنىڭدى باسىنبا.
2 ج: پارىز توبىنان شىعاتىن تاستانبەكوۆا جانساۋلە الدارىڭىزدا. دۋ قول شاپالاق.
3 توپ. ادامدىق بورىشىڭ
حالقىڭا ەڭبەك قىل
اق جولدان اينىماي
ار ساقتا، ونى ءبىل.
تالاپتان دا، ءبىلىم مەن ونەر ۇيرەن،
ءبىلىمسىز،
ونەرسىز،
بولادى اقىل تۇل.
ماقتانعا سالىنبا
مانساپتىڭ تاعى ءۇشىن
ناپسىڭە بيلەتپە
باسىڭنىڭ باعى ءۇشىن
ءومىرىڭدى سارى قىل ولگەنىڭشە
جوبا تاپ،
جول كورسەت
كەلەشەك قامى ءۇشىن
قايتادان قايىرىلىپ
قاۋىمعا كەلمەيسىڭ،
بارىڭدى،
ءنارىڭدى
تىرلىكتە بەرگەيسىڭ.
عيبرات الار ارتىڭا ءىز قالدىرساڭ،
شىن باقىت –
وسىنى ۇق،
ماڭگىلىك ولمەيسىڭ!
1 ج: قۇرمەتتى ءادىل-قازىلار مانەرلەپ وقۋ سايىسىنا ءوز باعالارىڭىزدى قويساڭىزدار.
2 ج: ءۇشىنشى كەزەڭ – ونەر سايىسى.
1ج: قاراپايىمدىلار توبىنان ونەر كورسەتەتىن بەيسارى ءۇمىت جەتىگەن اسپابىندا وينايدى.
2ج: ءقازىر ساحناعا شىعىپ ونەر كورسەتەتىن التىنبەك ۇلى يمانسەرى قارسى الىڭىزدار.
1ج: پارىز توبىنان ءوز ونەرىن كورسەتۋ ءۇشىن كەڭەسبەك ايدانانى ورتاعا شاقىرايىق.
1ج: قۇرمەتتى ءادىل-قازىلار ونەر سايىسى بويىنشا باعالارىن قويىپ وتسەڭىزدەر.
2ج: ءتورتىنشى كەزەڭ – كورىنىس كورسەتۋ.
1ج: قاراپايىمدىلار توبىن ءوز كورىنىستەرىن كورسەتۋ ءۇشىن ورتاعا شاقىرايىق.
كورىنىس. 1 توپ. پاتشامىزدىڭ ونەگەسى.
اۆتور: ءبىر ۇلكەن مەملەكەتتى بيلەپ وتىرعان پاتشا بىردە بازارعا بارىپ ءبىر ارقا وتىن ساتىپ الىپ، ونى جاياۋ ارقالاپ كەلە جاتادى. ۇيىنە جەتە بەرگەندە كورىپ قالعان ادامدار شۋلاپ شىعا كەلەدى:
ءبىر كەيىپكەر:-و، پاتشا، ءسىز ءبىر مەملەكەتتى باسقارىپ تۇرسىز، قايسىسىمىزدى جۇمساساڭىز دا ايتقانىڭىزدى ەكى ەتپەس ەدىك، پاتشا بولىپ تۇرىپ مىنا وتىن ارقالاپ جۇرگەنىڭىز نە؟
سوندا پاتشا:- مەن وتىندا تاكاپپار بولىپ كەتپەۋىم ءۇشىن ارقالاپ كەلەمىن. جۇرت مەنىڭ دە پەندە ەكەنىمدى ءبىلسىن!
اۆتور: – دەگەن ەكەن.
2ج: الدارىڭىزدا باۋىرلاستار توبى وزدەرىنىڭ كورىنىستەرىن كورسەتەدى.
قوشەمەتپەن قارسى الىڭىزدار!
2 توپ. امان قالعان ناعاشى.
اۆتور: كونە شام شاھارىندا مالىك دەگەن جىگىت كەرۋەن سارايدىڭ جانىنان ءوتىپ بارا جاتقاندا بايلاۋلى تۇرعان اتتاردىڭ ءبىرى تەۋىپ جىبەرەدى.
مالىك: «ءاي، مىرزا، اتىڭا قارامايسىڭ با!؟» دەسە
ات يەسى: «ءوي، بوقمۇرىن، وزىڭە دە وبال جوق، سىرىن بىلمەگەن اتتىڭ سىرتىنان نەگە جۇرەسىڭ؟!»
اۆتور: دەپ وزىنە دۇرسە قويا بەرىپتى. ەكەۋى سوزگە كەلىپ قالادى. مالىك ءسال ۇزاعان سوڭ كەكتەنىپ قالشىلداپ تۇرعانىن بايقايدى. قايتا بۇرىلىپ بارىپ الگى ساۋداگەردى شاۋىپ تاستاماق بولادى. قولى قايتا-قايتا قىلىش سابىنا بارىپ ءوزىن-وزى ازەر توقتاتادى.
مالىك: «قوي، كەشكە بارىپ ءبىر ەسەبىن تابارمىن»
اۆتور: دەيدى ىشتەي كىجىنىپ. ءبىر دوسىنا بارىپ، ءسال ايالداپ ۇيىنە كەلسە الگى ءوزى شاۋىپ تاستاماق بولعان كىسى توردە وتىرادى. سويتسە، ول تۋعان ناعاشىسى – اناسىنىڭ كوپ جىلدار كورمەگەن تۋعان اعاسى ەكەن. سول جەردە جىگىت پەن ناعاشىسى ەكەۋى بىر-بىرىنەن اعاتتىقتارى ءۇشىن كەشىرىم سۇراپ كورىسىپتى. كەكتەنىپ، كەرۋەن سارايدا شاۋىپ تاستاسا ناعاشىسىنان ايىرىلعانداي ەكەن.
1ج: ال ەندى پارىز توبىنىڭ دايىنداعان كورىنىسىن تاماشالايىق!
3 توپ. قارىزدان قارىزعا.
اۆتور: كوكتەمگى دالا جۇمىستارىنىڭ قىزعان كەزى ەكەن. وسىنداي قايناعان ەڭبەك دالاسىگدا ەلدەن ەرەكشە ءبىر جىگىت وزىنە تيەسىلى القاپتى 3 بولىككە ءبولىپ، 3 بولەك ءدان ەگىپتى. الگىنى تاڭىرقاي باقىلاپ جۇرگەن بىر-ەكى كورشىسى ماڭىنا تاياپ،
كورشى: «مۇنىڭ نە، ۇشكە ءبولىپ ەككەنىڭ قالاي»
اۆتور: دەپ ءمانىسىن سۇراپتى.
جىگىت بولسا: «بىرەۋى – قارىزعا، بىرەۋى – قارىزىم، ال ەندى بىرەۋى – وزىمە»
اۆتور: دەپ شارۋاسىن جالعاستىرا بەرىپتى. جىگىتتىڭ جۇمباق جاۋابىنا الگىلەر تۇسىنە قويماپتى. سونى بايقاعان جىگىت: «قارىزىم دەگەنىم، اسىراپ جەتكىزگەن اكە-شەشەمە ارناعانىم، قارىزعا دەگەنىم بالالارىمدى اسىراۋعا بولگەنىم، ال وزىمدىكى قازىرگى كۇنكورىسكە كەتەتىن ءونىم»،
اۆتور:- دەپتى. ازاماتتىڭ كورەگەندىگى مەن اتا-انا الدىنداعى بورىشىنا ادالدىعىنا ريزا بولعان قاۋىم، ونىڭ ءىسىن اۋىزدان-اۋىزعا تاراتىپتى.
2ج: بەسىنشى كەزەڭ – توپ باسشىلار سايىسى.
1ج: توپ باسشىلار سايىسىندا ءار توپ باسشى ءوز توبىنىڭ اتىن قورعايدى.
2ج: ونداي بولسا قاراپايىمدىلار توبىنان دانياردى شاقىرايىق.
«قاراپايىمدىلار» توبى
1. ىزەتتى
2. قايىرىمدى
3. كىشىپەيىل
4. قاراپايىم
5. جومارت
6. ەڭبەكقور
7. ىزدەنىمپاز
8. ادەپتى
9. مادەنيەتتى
10. ءبىلىمدى
1. التىن ۇياڭ — وتان قىمبات،
قۇت-بەرەكەڭ — اتاڭ قىمبات،
ايمالايتىن — اناڭ قىمبات،
اسقار تاۋىڭ — اكەڭ قىمبات
2. مەيرىمى مول انانىڭ —
جۇرەگى جىلى، قولى كەڭ.
كەڭپەيىلدى اتانىڭ
ءجۇزى جىلى، جولى كەڭ.
3. اتاسى جوق — ماس جەتىم،
اناسى جوق — قاس جەتىم.
4. اتا-انانىڭ قارىزى،
ۇرپاقتىڭ ومىرلىك پارىزى
5. تۋماق-پارىز، ولمەك-قارىز.
6. ادامنىڭ ۇياتى بەتىندە،
ادامگەرشىلىگى نيەتىندە.
7. انا الدىندا - قۇرمەت،
اتا الدىندا قىزمەت.
8. ادام بولىپ تۋعان سوڭ،
ادام بولىپ ءولۋ پارىز.
9. ەل دەگەندە ەزىلىپ،
جۇرت دەگەندە جۇمىلىپ ىستە.
10. ءوز ەلىمنىڭ باسى بولماسام دا،
سايىنىڭ تاسى بولايىن.
1ج: ال ەكىنشى توپتىڭ توپ باسشىسى التىنبەك ۇلى يمانسەرىنى ورتاعا شاقىرايىق.
«باۋىرلاستار» توبى
1. ناعاشى
2. جەزدە
3. اتا
4. ءىنى
5. اجە
6. اپا
7. قارىنداس
8. بولە
9. جيەن
10. اعا
1. اعايىنمەن جاۋلاسپا — باسىڭ ازايادى،
كورشىڭمەن داۋلاسپا — اسىڭ ازايادى.
2. باۋىر شىرىن، باس ءتاتتى،
اعايىنمەن ىشكەن اس ءتاتتى.
3. ۇيىرىنەن ايرىلعان ايعىر ات بولادى،
كوڭىلدى قالدىرعان اعايىن جات بولادى.
4. اتا-انانىڭ ءقادىرىن
بالالى بولعاندا بىلەرسىڭ.
اعايىننىڭ ءقادىرىن
جالالى بولعاندا بىلەرسىڭ.
5. اعايىن تاتۋ بولسا – ات كوپ،
ابىسىن تاتۋ بولسا – اس كوپ.
6. اعاش تامىرىمەن مىقتى.
ادام دوس-جارىمەن مىقتى.
7. ءۇيدىڭ جىلى-سۋىعىن،
قىس تۇسكەندە بىلەرسىڭ.
اعايىننىڭ الىس-جاقىنىن،
ءىس تۇسكەندە بىلەرسىڭ.
8. بەتىڭ قيسىق بولسا،
ايناعا وكپەلەمە.
نيەتىن قيسىق بولسا،
اعايىنعا وكپەلەمە.
9. ونەگەلى وتاۋدىڭ ءورىسى كەڭ.
10. ۇيىرىنەن ايرىلعان ايعىر ات بولادى،
كوڭىلدى قالدىرعان اعايىن جات بولادى.
2ج: كەلەسى كەزەكتى – پارىز توبىنىڭ باسشىسى ايشاعا بەرەمىز.
«پارىز» توبى
1. اتا-انانى سىيلاۋ
2. ۇلكەنگە قۇرمەت
3. كىشىگە ىزەت
4. وتاندى ءسۇيۋ
5. وتاندى قورعاۋ
6. تەرەڭ ءبىلىم
7. بالالىق بورىش
8. ۇلگىلى ءتارتىپ
9. قۇشتار كوڭىل
10. جاقسى كورۋ
1. قۇدىقتان سۋ ىشكەن،
قازعانعا راحمەت ايتادى.
اعاشتى كولەڭكەلەگەن،
ەككەنگە راحمەت ايتادى.
2. اسىڭا تويعىزباساڭ دا،
اق نيەتىڭە تويعىز.
3. قايىرىمدىلىق جاساساڭ،
قايىرىن ءوزىڭ كورەسىڭ.
4. كىشىپەيىلدىلىك-كىسىنىڭ كوركى.
5. ادالدىق جۇرگەن جەردە، ادامدىق جۇرەدى.
6. اداسقاننىڭ ايىبى جوق،
قايتىپ ءۇيىرىن تاپقان سوڭ.
7. ءوزىنىڭ تۇيەدەي ءمىنىن كورمەي،
بىرەۋدىڭ تۇيمەدەي ءمىنىن كورەر.
8اقكوڭىلدەن ارامدىق شىقپاس،
ارامدىق شىقسا دا جاماندىق شىقپاس.
9.. ارعىماقتىڭ بەلگىسى،
از وتتار دا كوپ جۋسار.
اسىل جىگىت بىلگىسى،
از سويلەر دە كوپ تىڭدار.
10.«ءسىز» دەگەن ادەپ،
«ءبىز» دەگەن كومەك.
1ج: قۇرمەتتى ءادىل-قازىلار توپ باسشىلار سايىسى بويىنشا باعالارىن كورسەتسەڭىزدەر.
2ج: سونىمەن سايىسىمىز اياقتالدى. ءادىل قازىلار قورىتىندى شىعارعانشا ءبىر كورەرمەندەرگە بىرنەشە ساۋال قويساق.
1ج: ولاي بولسا ءبىرىنشى سۇراعىمىز كىتاپحانا ەرەجەسىن بىلەسىزدەر مە؟
داستارحان باسىندا ءوزىن قالاي ۇستاۋ كەرەك؟
تەاترعا كەشىككەن جاعدايدا نە ىستەۋ كەرەك؟
2ج: ءادىل قازىلار جەڭىمپاز اتانعان توپتى ايتىپ، اشىق تاربيە ساعاتى تۋرالى ءوز ويلارىڭىزدى ءبىلدىرىپ، قورىتىندىلاساڭىزدار.
1ج: ۋاقىتتارىڭىزدى ءبولىپ كەلگەندەرىڭىزگە كوپ راحمەت! وسىمەن اشىق تاربيە ساعاتىن جابىق دەپ جاريالايمىز.
تاربيەلىك. ادامگەرشىلىك قاعيدالار ارقىلى وقۋشىلاردىڭ رۋحاني بايلىعىن، ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرىپ، رۋحاني تازالىققا تاربيەلەۋ.
دامىتۋشىلىق. ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرىپ، وقۋشىلاردى ادەپتىلىككە-يناباتتىلىققا باۋلۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جارىس ساباعى.
قولدانىلاتىن ادىس-تاسىلدەر: سۇراق-جاۋاپ، مانەرلەپ وقۋ، سلايدتار، ادەپتىلىك جايىندا قاناتتى سوزدەر، قوسىمشالار.
ساباقتىڭ بارىسى: وقۋشىلار ءۇش توپقا بولىنەدى.
1 توپ – قاراپايىمدىلار؛
2 توپ – باۋىرلاستار؛
3 توپ – پارىز.
ءى كەزەڭ – ءار توپ ءوزىن تانىستىرادى؛
ءىى كەزەڭ – ولەڭدى مانەرلەپ وقۋ؛
ءىىى كەزەڭ – ونەر سايىسى؛
ءىV كەزەڭ – كورىنىس؛
V كەزەڭ – توپ باسشىلارىنىڭ سايىسى.
1 جۇرگىزۋشى: سالەمەتسىزدەر مە قۇرمەتتى ۇستازدار مەن وقۋشىلار!
2 جۇرگىزۋشى: بۇگىنگى ءبىزدىڭ «ادامگەرشىلىكتىڭ قاراپايىم قاعيدالارى» اتتى اشىق تاربيە ساعاتىمىزعا قوش كەلدىڭىزدەر!
1جۇرگىزۋشى: ولاي بولسا اشىق تاربيە ساعاتىمىزدى ءانۇراننان باستايمىز.
ال ەندى سايىسىمىزدىڭ شارتىمەن تانىستىرىپ وتسەم: سايىسقا 3 توپ قاتىسادى. سايىس 5 كەزەڭنەن تۇرادى 1 كەزەڭ – تانىستىرۋ، 2 كەزەڭ – مانەرلەپ وقۋ، 3 كەزەڭ – ونەر سايىسى، 4 كەزەڭ – كورىنىس كورسەتۋ، 5 كەزەڭ – توپ باسشىلار سايىسى.
2 جۇرگىزۋشى: جارىساتىن توپتارعا ساتتىلىك تىلەپ، ءبىرىنشى كەزەڭ – تانىستىرۋ كەزەڭىن باستايمىز. توپ باسشىسى اديلحانوۆ دانيار ءوز توبىن تانىستىرىپ ءوتسىن.
1 توپ – ايتەكە بي اتامىز كىم بولساڭ دا، مەيلى باي، مەيلى باتىر بولساڭ دا، حالقىڭا پايداڭ ءتيسىن،- دەيدى. ەل-جۇرت كەدەي بولىپ، ءوزىڭ باي بولساڭ،
ەشكىمگە پايداڭ تيمەسە، سەنىڭ كىمگە كەرەگىڭ بار،
ال ەگەر قاراپايىم بولىپ، ەل-جۇرت سياقتى ەڭبەك ەتسەڭ،
ەلگە پايداڭ تيسە، سەنىڭ ەلگە كەرەگىڭ بار. – دەگەندەي ءبىز «قاراپايىمدىلار» توبىمىز.
1 ج: توپ باسشىسى التىنبەك ۇلى يمانسەرى ءوز توبىن تانىستىرسىن.
2 توپ – تاتۋ بولسا، اعايىن جاقىن،
اقىلشى بولسا، اپايىڭ جاقىن.
باۋىرمال بولسا، ءىنىڭ جاقىن،
يناباتتى بولسا، كەلىنىڭ جاقىن.
الدىڭا تارتقان ادال اسىڭ،
قيماس جاقىن – قارىنداسىڭ.
سىبايلاس بولسا، ناعاشىڭ جاقىن. – دەپ قاز داۋىستى قازىبەك بي بابامىز ايتقانداي ءبىز «باۋىرلاستار» توبىمىز.
2 ج: توپ باسشىسى سالىمگەرەيەۆا ايشا ءوز توبىن تانىستىرسىن.
3 توپ – «ادامنىڭ ەڭ ءبىرىنشى پارىزى اتا-اناسىن، تۋعان-تۋىسىن، جولداسىن سىيلاۋ. سەبەبى، اتا-اناسىن سىيلامايتىن ادام جولداسىن دا، قوعامعا دا پايدا كەلتىرە المايدى.» دەپ ۇلى اعارتۋشى ىبىراي التىنسارين اتامىز ايتقانداي ءبىز «پارىز» توبىمىز.
1 جۇرگىزۋشى: بارەكەلدى! قۇرمەتتى ءادىل-قازىلار تانىستىرۋ سايىسى بويىنشا باعالارىن قويساڭىزدار.
2 جۇرگىزۋشى: سايىسىمىزدىڭ ەكىنشى كەزەڭى-مانەرلەپ وقۋ. الدارىڭىزدا قاراپايىمدىلار توبىنان شىعاتىن بەيسارى ءۇمىتتى قارسى الىڭىزدار!
1 توپ. انا ايتتى ءبىر وسيەت بالاسىنا،
ءبىر جولدىڭ شىعارىن سان سالاسىنا؛
- ەي، بالام، شاماڭ كەلسە جاقسىلىق ەك،
اق پەيىل ادامزاتتىڭ اراسىنا
ەگەر دە جول ۇستىندە تىكەن جاتسا،
كىرەر دەپ اياعىنا بىرەۋ باسسا،
ەرىنبەي-اق ءيىلىپ قولىڭمەنەن
سول تىكەندى كوتەرىپ الىپ تاستا
بۇل ەڭبەگىڭ قالماس-تى بوسقا، بەكەر
سونى كورگەن سوڭعى جاس سولاي ەتەر
جاقسى ۇلگىنى جالپى جۇرت ءداستۇر جاساپ،
جول تازارىپ، جولاۋشى جولدان وتەر.
1 ج: كەلەسى باۋىرلاستار توبىنان شىعاتىن ابىلدايەۆ سۇلتان.
2 توپ. وركەنىم ءوسسىن دەسەڭ،
كەكشىل بولما –
كەساپاتى تيەر ەلىڭە.
ەلىم ءوسسىن دەسەڭ،
ءورشىل بولما –
وسكەنىڭدى وشىرەرسىڭ
باسىنا ءىس تۇسكەن پاقىرعا
قاستىق قىلما –
قايعىسى تۇسەر باسىڭا.
جاناشارى جوق جارلىعا
جاردەمشى بول اسىعا،
قيىن-قىستاۋ كۇندەردە
ءوزى كەلەر قاسىڭا.
بۇگىن ساعى سىندى دەپ،
جاقىنىڭدى باسىنبا.
2 ج: پارىز توبىنان شىعاتىن تاستانبەكوۆا جانساۋلە الدارىڭىزدا. دۋ قول شاپالاق.
3 توپ. ادامدىق بورىشىڭ
حالقىڭا ەڭبەك قىل
اق جولدان اينىماي
ار ساقتا، ونى ءبىل.
تالاپتان دا، ءبىلىم مەن ونەر ۇيرەن،
ءبىلىمسىز،
ونەرسىز،
بولادى اقىل تۇل.
ماقتانعا سالىنبا
مانساپتىڭ تاعى ءۇشىن
ناپسىڭە بيلەتپە
باسىڭنىڭ باعى ءۇشىن
ءومىرىڭدى سارى قىل ولگەنىڭشە
جوبا تاپ،
جول كورسەت
كەلەشەك قامى ءۇشىن
قايتادان قايىرىلىپ
قاۋىمعا كەلمەيسىڭ،
بارىڭدى،
ءنارىڭدى
تىرلىكتە بەرگەيسىڭ.
عيبرات الار ارتىڭا ءىز قالدىرساڭ،
شىن باقىت –
وسىنى ۇق،
ماڭگىلىك ولمەيسىڭ!
1 ج: قۇرمەتتى ءادىل-قازىلار مانەرلەپ وقۋ سايىسىنا ءوز باعالارىڭىزدى قويساڭىزدار.
2 ج: ءۇشىنشى كەزەڭ – ونەر سايىسى.
1ج: قاراپايىمدىلار توبىنان ونەر كورسەتەتىن بەيسارى ءۇمىت جەتىگەن اسپابىندا وينايدى.
2ج: ءقازىر ساحناعا شىعىپ ونەر كورسەتەتىن التىنبەك ۇلى يمانسەرى قارسى الىڭىزدار.
1ج: پارىز توبىنان ءوز ونەرىن كورسەتۋ ءۇشىن كەڭەسبەك ايدانانى ورتاعا شاقىرايىق.
1ج: قۇرمەتتى ءادىل-قازىلار ونەر سايىسى بويىنشا باعالارىن قويىپ وتسەڭىزدەر.
2ج: ءتورتىنشى كەزەڭ – كورىنىس كورسەتۋ.
1ج: قاراپايىمدىلار توبىن ءوز كورىنىستەرىن كورسەتۋ ءۇشىن ورتاعا شاقىرايىق.
كورىنىس. 1 توپ. پاتشامىزدىڭ ونەگەسى.
اۆتور: ءبىر ۇلكەن مەملەكەتتى بيلەپ وتىرعان پاتشا بىردە بازارعا بارىپ ءبىر ارقا وتىن ساتىپ الىپ، ونى جاياۋ ارقالاپ كەلە جاتادى. ۇيىنە جەتە بەرگەندە كورىپ قالعان ادامدار شۋلاپ شىعا كەلەدى:
ءبىر كەيىپكەر:-و، پاتشا، ءسىز ءبىر مەملەكەتتى باسقارىپ تۇرسىز، قايسىسىمىزدى جۇمساساڭىز دا ايتقانىڭىزدى ەكى ەتپەس ەدىك، پاتشا بولىپ تۇرىپ مىنا وتىن ارقالاپ جۇرگەنىڭىز نە؟
سوندا پاتشا:- مەن وتىندا تاكاپپار بولىپ كەتپەۋىم ءۇشىن ارقالاپ كەلەمىن. جۇرت مەنىڭ دە پەندە ەكەنىمدى ءبىلسىن!
اۆتور: – دەگەن ەكەن.
2ج: الدارىڭىزدا باۋىرلاستار توبى وزدەرىنىڭ كورىنىستەرىن كورسەتەدى.
قوشەمەتپەن قارسى الىڭىزدار!
2 توپ. امان قالعان ناعاشى.
اۆتور: كونە شام شاھارىندا مالىك دەگەن جىگىت كەرۋەن سارايدىڭ جانىنان ءوتىپ بارا جاتقاندا بايلاۋلى تۇرعان اتتاردىڭ ءبىرى تەۋىپ جىبەرەدى.
مالىك: «ءاي، مىرزا، اتىڭا قارامايسىڭ با!؟» دەسە
ات يەسى: «ءوي، بوقمۇرىن، وزىڭە دە وبال جوق، سىرىن بىلمەگەن اتتىڭ سىرتىنان نەگە جۇرەسىڭ؟!»
اۆتور: دەپ وزىنە دۇرسە قويا بەرىپتى. ەكەۋى سوزگە كەلىپ قالادى. مالىك ءسال ۇزاعان سوڭ كەكتەنىپ قالشىلداپ تۇرعانىن بايقايدى. قايتا بۇرىلىپ بارىپ الگى ساۋداگەردى شاۋىپ تاستاماق بولادى. قولى قايتا-قايتا قىلىش سابىنا بارىپ ءوزىن-وزى ازەر توقتاتادى.
مالىك: «قوي، كەشكە بارىپ ءبىر ەسەبىن تابارمىن»
اۆتور: دەيدى ىشتەي كىجىنىپ. ءبىر دوسىنا بارىپ، ءسال ايالداپ ۇيىنە كەلسە الگى ءوزى شاۋىپ تاستاماق بولعان كىسى توردە وتىرادى. سويتسە، ول تۋعان ناعاشىسى – اناسىنىڭ كوپ جىلدار كورمەگەن تۋعان اعاسى ەكەن. سول جەردە جىگىت پەن ناعاشىسى ەكەۋى بىر-بىرىنەن اعاتتىقتارى ءۇشىن كەشىرىم سۇراپ كورىسىپتى. كەكتەنىپ، كەرۋەن سارايدا شاۋىپ تاستاسا ناعاشىسىنان ايىرىلعانداي ەكەن.
1ج: ال ەندى پارىز توبىنىڭ دايىنداعان كورىنىسىن تاماشالايىق!
3 توپ. قارىزدان قارىزعا.
اۆتور: كوكتەمگى دالا جۇمىستارىنىڭ قىزعان كەزى ەكەن. وسىنداي قايناعان ەڭبەك دالاسىگدا ەلدەن ەرەكشە ءبىر جىگىت وزىنە تيەسىلى القاپتى 3 بولىككە ءبولىپ، 3 بولەك ءدان ەگىپتى. الگىنى تاڭىرقاي باقىلاپ جۇرگەن بىر-ەكى كورشىسى ماڭىنا تاياپ،
كورشى: «مۇنىڭ نە، ۇشكە ءبولىپ ەككەنىڭ قالاي»
اۆتور: دەپ ءمانىسىن سۇراپتى.
جىگىت بولسا: «بىرەۋى – قارىزعا، بىرەۋى – قارىزىم، ال ەندى بىرەۋى – وزىمە»
اۆتور: دەپ شارۋاسىن جالعاستىرا بەرىپتى. جىگىتتىڭ جۇمباق جاۋابىنا الگىلەر تۇسىنە قويماپتى. سونى بايقاعان جىگىت: «قارىزىم دەگەنىم، اسىراپ جەتكىزگەن اكە-شەشەمە ارناعانىم، قارىزعا دەگەنىم بالالارىمدى اسىراۋعا بولگەنىم، ال وزىمدىكى قازىرگى كۇنكورىسكە كەتەتىن ءونىم»،
اۆتور:- دەپتى. ازاماتتىڭ كورەگەندىگى مەن اتا-انا الدىنداعى بورىشىنا ادالدىعىنا ريزا بولعان قاۋىم، ونىڭ ءىسىن اۋىزدان-اۋىزعا تاراتىپتى.
2ج: بەسىنشى كەزەڭ – توپ باسشىلار سايىسى.
1ج: توپ باسشىلار سايىسىندا ءار توپ باسشى ءوز توبىنىڭ اتىن قورعايدى.
2ج: ونداي بولسا قاراپايىمدىلار توبىنان دانياردى شاقىرايىق.
«قاراپايىمدىلار» توبى
1. ىزەتتى
2. قايىرىمدى
3. كىشىپەيىل
4. قاراپايىم
5. جومارت
6. ەڭبەكقور
7. ىزدەنىمپاز
8. ادەپتى
9. مادەنيەتتى
10. ءبىلىمدى
1. التىن ۇياڭ — وتان قىمبات،
قۇت-بەرەكەڭ — اتاڭ قىمبات،
ايمالايتىن — اناڭ قىمبات،
اسقار تاۋىڭ — اكەڭ قىمبات
2. مەيرىمى مول انانىڭ —
جۇرەگى جىلى، قولى كەڭ.
كەڭپەيىلدى اتانىڭ
ءجۇزى جىلى، جولى كەڭ.
3. اتاسى جوق — ماس جەتىم،
اناسى جوق — قاس جەتىم.
4. اتا-انانىڭ قارىزى،
ۇرپاقتىڭ ومىرلىك پارىزى
5. تۋماق-پارىز، ولمەك-قارىز.
6. ادامنىڭ ۇياتى بەتىندە،
ادامگەرشىلىگى نيەتىندە.
7. انا الدىندا - قۇرمەت،
اتا الدىندا قىزمەت.
8. ادام بولىپ تۋعان سوڭ،
ادام بولىپ ءولۋ پارىز.
9. ەل دەگەندە ەزىلىپ،
جۇرت دەگەندە جۇمىلىپ ىستە.
10. ءوز ەلىمنىڭ باسى بولماسام دا،
سايىنىڭ تاسى بولايىن.
1ج: ال ەكىنشى توپتىڭ توپ باسشىسى التىنبەك ۇلى يمانسەرىنى ورتاعا شاقىرايىق.
«باۋىرلاستار» توبى
1. ناعاشى
2. جەزدە
3. اتا
4. ءىنى
5. اجە
6. اپا
7. قارىنداس
8. بولە
9. جيەن
10. اعا
1. اعايىنمەن جاۋلاسپا — باسىڭ ازايادى،
كورشىڭمەن داۋلاسپا — اسىڭ ازايادى.
2. باۋىر شىرىن، باس ءتاتتى،
اعايىنمەن ىشكەن اس ءتاتتى.
3. ۇيىرىنەن ايرىلعان ايعىر ات بولادى،
كوڭىلدى قالدىرعان اعايىن جات بولادى.
4. اتا-انانىڭ ءقادىرىن
بالالى بولعاندا بىلەرسىڭ.
اعايىننىڭ ءقادىرىن
جالالى بولعاندا بىلەرسىڭ.
5. اعايىن تاتۋ بولسا – ات كوپ،
ابىسىن تاتۋ بولسا – اس كوپ.
6. اعاش تامىرىمەن مىقتى.
ادام دوس-جارىمەن مىقتى.
7. ءۇيدىڭ جىلى-سۋىعىن،
قىس تۇسكەندە بىلەرسىڭ.
اعايىننىڭ الىس-جاقىنىن،
ءىس تۇسكەندە بىلەرسىڭ.
8. بەتىڭ قيسىق بولسا،
ايناعا وكپەلەمە.
نيەتىن قيسىق بولسا،
اعايىنعا وكپەلەمە.
9. ونەگەلى وتاۋدىڭ ءورىسى كەڭ.
10. ۇيىرىنەن ايرىلعان ايعىر ات بولادى،
كوڭىلدى قالدىرعان اعايىن جات بولادى.
2ج: كەلەسى كەزەكتى – پارىز توبىنىڭ باسشىسى ايشاعا بەرەمىز.
«پارىز» توبى
1. اتا-انانى سىيلاۋ
2. ۇلكەنگە قۇرمەت
3. كىشىگە ىزەت
4. وتاندى ءسۇيۋ
5. وتاندى قورعاۋ
6. تەرەڭ ءبىلىم
7. بالالىق بورىش
8. ۇلگىلى ءتارتىپ
9. قۇشتار كوڭىل
10. جاقسى كورۋ
1. قۇدىقتان سۋ ىشكەن،
قازعانعا راحمەت ايتادى.
اعاشتى كولەڭكەلەگەن،
ەككەنگە راحمەت ايتادى.
2. اسىڭا تويعىزباساڭ دا،
اق نيەتىڭە تويعىز.
3. قايىرىمدىلىق جاساساڭ،
قايىرىن ءوزىڭ كورەسىڭ.
4. كىشىپەيىلدىلىك-كىسىنىڭ كوركى.
5. ادالدىق جۇرگەن جەردە، ادامدىق جۇرەدى.
6. اداسقاننىڭ ايىبى جوق،
قايتىپ ءۇيىرىن تاپقان سوڭ.
7. ءوزىنىڭ تۇيەدەي ءمىنىن كورمەي،
بىرەۋدىڭ تۇيمەدەي ءمىنىن كورەر.
8اقكوڭىلدەن ارامدىق شىقپاس،
ارامدىق شىقسا دا جاماندىق شىقپاس.
9.. ارعىماقتىڭ بەلگىسى،
از وتتار دا كوپ جۋسار.
اسىل جىگىت بىلگىسى،
از سويلەر دە كوپ تىڭدار.
10.«ءسىز» دەگەن ادەپ،
«ءبىز» دەگەن كومەك.
1ج: قۇرمەتتى ءادىل-قازىلار توپ باسشىلار سايىسى بويىنشا باعالارىن كورسەتسەڭىزدەر.
2ج: سونىمەن سايىسىمىز اياقتالدى. ءادىل قازىلار قورىتىندى شىعارعانشا ءبىر كورەرمەندەرگە بىرنەشە ساۋال قويساق.
1ج: ولاي بولسا ءبىرىنشى سۇراعىمىز كىتاپحانا ەرەجەسىن بىلەسىزدەر مە؟
داستارحان باسىندا ءوزىن قالاي ۇستاۋ كەرەك؟
تەاترعا كەشىككەن جاعدايدا نە ىستەۋ كەرەك؟
2ج: ءادىل قازىلار جەڭىمپاز اتانعان توپتى ايتىپ، اشىق تاربيە ساعاتى تۋرالى ءوز ويلارىڭىزدى ءبىلدىرىپ، قورىتىندىلاساڭىزدار.
1ج: ۋاقىتتارىڭىزدى ءبولىپ كەلگەندەرىڭىزگە كوپ راحمەت! وسىمەن اشىق تاربيە ساعاتىن جابىق دەپ جاريالايمىز.
You Might Also Like
-
تاقىرىبى: اكە، انا ءۇش-اق ءارىپ تىرشىلىك،
-
استانا قالاسىنداعى حالىقارالىق ۇزدىكسىزبىلىم بەرۋ كوللەدجىنىڭ قازاق تىلىمەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ مۇعالىمىجيىمبايەۆا رىسجان ەرمۇحان قىزى
