InfoHub Logo

تىنىق مۇحيت اۋماعىنداعى كوزدەن تاسالانعان، ءتىپتى سۋ قۇبىرى دا تارتىلماعان ارالدان اعىلشىن بارلاۋ بازاسىنا دەيىنگى القاپ – اۋەسقوي ساياحاتشىلاردىڭ ءوزى باس سۇعا المايتىن الەم كارتاسىنداعى بەس نۇكتە.

ادەتتە تيىم سالىنعان دۇنيەلەر بارشامىزدىڭ قىزىعۋشىلىعىمىزدى وياتىپ، الەمدە ودان وزگە قىزىق جوق ىسپەتتى، كورىپ-بىلۋگە ىنتىعامىز دا تۇرامىز. وسى زاڭدىلىق ساياحاتشىلاردى ادام بالاسىنان وقشاۋلانعان جەرلەردىڭ  ىنتىزار ەتىپ، باۋىرىنا تارتۋىنىڭ سەبەبىنەن قانىق ەتەتىندەي.

ادامزاتتى قىزىقتىراتىن قۇپيا جەرلەر قايدا ورنالاسقان؟ وندا نە قۇپيا، نە سىر بار؟

سۆالبارد پروۆينسياسىنداعى ۇرىقتاردىڭ دۇنيەجۇزىلىك قويماسى (نورۆەگيا)

كوز الدىڭىزعا ەلەستەتىڭىزشى، الەمدى قارا تۇنەك باسىپ، سۇراپىل اپات ورىن الدى: عالامشار تۇرعىندارىنىڭ بارلىعى مەرت بولىپ، قالالار قيراپ، تىرشىلىك جويىلۋدىڭ از-اق الدىندا تۇر.

اپاتتان امان قالعان جالعىز ادامنىڭ باستى ءارى قاسيەتتى بورىشى – الەمدى بۇرىنعى قالپىنا كەلتىرۋ. گولليۆۋدتىق بلوگباستەرلەردىڭ لەبى ەسەتىن اپوكاليپتيكالىقسيۋجەتىمىزدىڭ باتىرى قايدا بارۋى كەرەك؟

ارينە، الەمدىك ازىق-تۇلىك داعدارىسى جاعدايىندا ادامزاتتىڭ سوڭعى تىرەگى بولاتىن، سۆالبارد پروۆينسياسىنداعى ۇرىقتاردىڭ دۇنيەجۇزىلىك قويماسىنا.

ۇرىقتاردىڭ دۇنيەجۇزىلىك قويماسى سولتۇستىك پوليۋستەن 1300 كم شالعايدا جاتقانسۆالبارد اركتيكالىق ارحيپەلاگىنداعى شپيسبەرگەن نورۆەگيالىق ارالىندا ورنالاسقان. ول قۇمداق تاۋدىڭ ىشىندە، 120 مەتر تەرەڭدىكتە تۇرعىزىلعان. قويما قاتاڭ قورعالاتىندىقتان، ونى الەمدىك ۇرىقتار بانكى دەۋگە دە بولادى.

قويما ارنايى عالامدىق اپات جاعدايى ءۇشىن ۇرىقتار قورىن جيناۋ ماقساتىندا 2008 جىلدىڭ اقپان ايىندا اشىلعان.

وندا جابدىقتاردىڭ توقتاۋى، قارجىلاندىرۋدىڭ قىسقارتىلۋى، تابيعات اپاتى ورىن العاندا جوعالۋ ءقاۋپى بار  دۇنيەجۇزىنەن جينالعان ۇرىقتاردىڭ 250 ميلليون ءتۇرى ساقتاۋلى.

ۇرىقتاردىڭ بارلىق ءتۇرى ىلعالدان قورعالۋى ءۇشىن، ارنايى ءتورتقاباتتى پاكەتتەرگە سالىنىپ، قىزدىرۋ ارقىلى جاپسىرىلعان.

عالىمداردىڭ قويما ورنى رەتىندە تەكتەن-تەك شپيسبەرگەندى تاڭداماعان. بۇل ارالعا تەكتونيكالىق بەلسەندىلىك ءقاۋپى تونبەيدى. وعان قوسا، تەڭىز دەڭگەيىنەن 130 مەتر بيىكتىكتە ورنالاسقان ارال ماڭگىلىك مۇز قۇرسانىپ جاتقاندىقتان، ۇرىقتاردىڭ دۇرىس ساقتالۋىنا ىقپال ەتەدى. 

مۇنىڭ بارلىعى عالامدىق جىلىنۋ ورناپ، مۇزدىقتار ەري باستاعان كۇننىڭ وزىندە قويمانىڭ ءاردايىم قۇرعاق بولىپ، ۇرىقتاردىڭ سەنىمدى قورعالاتىنىن اڭعارتادى.

شپيسبەرگەن – ۇرىقتاردىڭ ساقتالۋىنا وتە جايلى جەر، ءتىپتى، زەرتتەۋشىلەردىڭ بولجامى بويىنشا، ونداعى ۇرىقتار جۇزدەگەن جىلدار بويى ساقتالىپ تۇرا الادى.

الايدا Quora سايتىنىڭ قولدانۋشىسى نارگيس ءانساريدىڭ سوزىنە ساي: «ەگەر ءسىز اتالعان جوباعا زەرتتەۋشى نە وسىمدىك ءوسىرۋ مامانى رەتىندە قاتىسساڭىز عانا قويماعا كىرە الاسىز».

نييحاۋ گاۆايي ارالى

گاۆايي ارحيپەلاگىنىڭ ادامدار مەكەن ەتەتىن ارالدارىنىڭ ەڭ كىشىسى – نييحاۋ ارالى. ارال ناعىز تروپيكالىق جۇماق سىندى: تەربەلگەن پالما اعاشتارى، سيرەك كەزدەسەتىن جانۋارلار جانە مۇندا ەشقانداي ساياحاتشىنى كەزدەستىرە المايسىڭ.

دەسە دە، ول سىرت كوزگە عانا شيپاجاي رەتىندە كورىنۋى ىقتيمال. اۋماعى نەبارى 180 شارشى مەتردى قۇرايتىن تىنىق مۇحيت ارالىنا اياق باسۋ مۇمكىن ەمەس.

1863 جىلى گاۆاييلىق كورول كامەامەا ارالدى داۋلەتتى پلانتاتور روبينسوندار اۋلەتىنە ساتقان. 1915 جىلدان بەرى بوگدە ادامدارعا ارالعا كەلۋگە تىيىم سالىنعان.

ارالداعىتىرشىلىك ادەتتەن تىس: ونىڭ 130-عا جۋىق تۇراقتى مەكەندەۋشىلەرى – تۇرعىلىقتى گاۋاييلىقتار  باسپانا ءۇشىن اقشا تولەمەيدى جانە تەلەفون، كارىز جۇيەسى، دۇكەندەرسىز-اق ءومىر كەشۋدە.

ارال تۇرعىندارى مىنىسكە اتتى پايدالانادى نە ۆەلوسيپەدپەن جۇرەدى. ازىق-تۇلىكتى كاۋاي كورشى ارالىنان بارجامەن تاسيدى. ارال كۇن كوزىنەن قۋات الاتىن باتارەيالاردىڭ كومەگىمەن ەلەكترمەن جابدىقتالعان.

«نييحاۋ ارالىنىڭ بالالارى اپتاسىنا ءبىر رەتكاۋاي ارالىنا كانوەمەن ءجۇزىپ بارادى. ولار ءبىلىم الاتىن مەكتەپ سوندا ورنالاسقان»، - دەيدى Quora سايتىنىڭ قولدانۋشىسى بەننەتت ماكيۋەن.

ءوزىنىڭ شاعىن عانا اۋماعىنا قاراماستان، ارالدىڭ تاريحتان العان ورنى ۇلكەن.

ءدال وسى جەردە 1941 جىلى، پەرل-حاربورداعى شابۋىلدان كەيىن، ۇشقىشى ءبىر اپتا بويىنا تۇرعىلىقتى حالىقتى تەررورلاعان جاپوندىق ۆمس جويعىشى اپات بولعان.

ال 1944 جىلى اقش پرەزيدەنتى فرانكلين رۋزۆەلت نييحاۋ ارالىن بۇۇ-نىڭ شتاب-پاتەرىنىڭ بولجامدى ورنى رەتىندە قاراستىرعان.

ماكيۋەەننىڭ جازباسىنا سايكەس، بۇگىنگى كۇن ارال ءالى دە بوگدە ادامدار ءۇشىن جابىق. «رۇقسات ەتىلمەگەن ۇشاق قونۋىنىڭ الدىن الۋ ماقساتىندا جاعالاۋ كۇزەتى ارالدى كۇنى-تۇنى كۇزەتەدى. جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ ءبىرى قوناققا شاقىرعاندا عانا ارالعا بارۋ مۇمكىن بولماق».

ۇلىبريتانيانىڭ اسكەري-اۋە كۇشتەرىنىڭ مەنۆيت حيلل بازاسى

ەگەر دجەيمس بوندتىڭ قۇپيا بۋنكەرى بولعان بولسا، ول ءدال وسى جەردە ورنالاسار ەدى.

يوركشير اعىلشىن گرافتىعىنىڭ سولتۇستىگىندەگى ۇلىبريتانيانىڭ اسكەري-اۋە كۇشتەرىنىڭ مەنۆيت حيلل بازاسى الەمدەگى ەڭ ءىرى ەلەكتروندى بارلاۋ ورتالىعى ەسەپتەلىنەدى. ول ۇلىبريتانيا مەن سولتۇستىك يرلانديانىڭ بىرىككەن كورولدىگى، امەريكا قۇراما شتاتتارى ءۇشىن بارلاۋ مالىمەتتەرىن جيناۋ ماقساتىندا سيگنالداردى قابىلدايدى.

اسا قۇپيا بازا قىرعي قاباق سوعىس ۋاقىتىندا كسرو سيگنالدارىن قابىلداۋ ءۇشىن  1954 جىلى سالىنعان.

وسى كۇنى بازانىڭ قىزمەتى كوپشىلىكتەن قۇپيا ۇستالادى. ەل اراسىندا بازادا حالىقارالىق لاڭكەستىك توپتار مەن ەسىرتكى ساتۋشىلاردى باقىلاناتىندىعى ايتىلىپ ءجۇر.

امەريكالىق سپۋتنيكتەرمەن جەر ۇستىندەگى بايلانىس ستانيسياسى وسى جەردەن ورىن العان.

سونىمەن قاتار، قۇرامىنا اۋستراليا، ۇلىبريتانيا، كانادا، جاڭا زەلانديا جانە اقش كىرەتىن، «بەس كوز» اتاۋىمەن تانىمال، دۇنيەجۇزىلىك ەشەلون تىڭشىلىق جۇيەسىمەن بازانىڭ تىعىز قارىم-قاتىناس ورناتقاندىعىجايلى مالىمەتتەر دە جوق ەمەس.

دجەيمس بوند پەن دجون لە كاررەنىڭ جانكۇيەرلەرىنىڭ وكىنىشىنە وراي، بارلاۋ ورتالىعىن ىشىنەن كورۋگە بولمايدى.

Quora سايتىنىڭ قولدانۋشىسى البەرتا ادامستىڭ ايتۋىنشا: «بازا اۋماعىنا كىرۋ مۇمكىندىگىنە اقش ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك اگەنتتىگى مەن ەشەلون قىزمەتكەرلەرى عانا يە».

ۆاتيكان قۇپيا مۇراعاتتارى

ۆاتيكان قۇپيا مۇراعاتتارى، ءسىرا، بوگدە ادامدار كىرە المايتىن الەمدەگى ەڭ جابىق كىتاپحانا بولار. مۇندا VIII عاسىردان بەرى بارلىق ريم پاپاسىنىڭ قۇجاتتارى ساقتالعان.

1881 جىلعا دەيىن مۇراعات ۆايكاننان وزگە مەمەلەكەتتەردىڭ وكىلدەرى ءۇشىن جابىق بولعان. ال ايرىقشا قۇپيا قۇجاتتار ءالى كۇنگە دەيىن قۇلىپتاۋلى ساقاتالادى.

ۆاتيكان قۇپيالارىنا دەندەمەككە نيەتتىلەرگە رۇقسات الۋ ءۇشىن ۇزاق تا كۇردەلى راسىمنەن ءوتۋ قاجەت.

مۇراعاتقا كىرۋگە تەك عىلىمي قىزمەتكەر سۇرانىم بەرە الادى.  سۇرانىمدا عالىمنىڭ جەكە مالىمەتتەرى مەن زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ ماقساتى كورسەتىلۋى ءتيىس. وعان قوسا، عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى نە بەدەلدى تاريحشى اتىنان ۇسىنىس حات بولۋى كەرەك.

رۇقسات بەرىلگەن كۇننىڭ وزىندە، مۇراعاتتى (ريم پاپاسىنىڭ مەنشىگى بولىپ سانالادى) تۇگەلدەي قاراستىرۋ مۇمكىن ەمەس. ادامستىڭ سوزىنشە، ونىڭ 85 كيلومەترلىك ستەللاجدارىندا 35 مىڭنان استام تومدىقتار ساقتاۋلى.

51-ايماق، نيەۆادا شتاتى (اقش)

ۆەتنامداعى سوعىس كەزىندە ەڭ العاش رەت ورتالىق بارلاۋ باسقارماسى قۇجاتتارىندا قولدانىسقا ەنگەن «51-ايماق» تەرمينى مەملەكەتتىك قۇپيالار قاتاڭ قۇپيادا ساقتالاتىن اسكەري بازا مەن اەرودروم ۇعىمىن بىلدىرەدى.

اتالمىش ايماقتا نە بولىپ جاتقاندىعىنان وبب ەشقانداي ناقتى مالىمەت بەرمەيدى. رانۆيجدەي ءراۆيدىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، ايماقتىڭ قىزمەتى توڭىرەگىندە قاۋەسەت ءورىپ جۇرگەن كورىنەدى.

بالكىم، وندا وزگە عالامشارلىقتاردىڭ جەرگە قۇلاعان ۇشۋ اپپاراتىن بولشەكتەرگە ءبولىپ، زەرتتەيتىن بولار. بالكىم، لازەرلىك نەمەسە ادام ميىنا كىرىپ تە شىقپايتىن ءتۇرلى قارۋلار جاسالىنىپ جاتقان شىعار. نە دە بولسا، ايماق قۇپياسىن بىلە المايتىنىمىز، بىلە الماي وتەرىمىز انىق.

51-ايماقتا بولىپ جاتقان جاعدايلاردىڭ ءبارى قاتاڭ قۇپيادا ۇستالادى. قۇپيا ورىن اۋماعىنا كىرۋگە مۇلدە تىيىم سالىنعان.  دەسە دە YouTube سايتىنداعى ۆيدەوجازبالاردان كوپشىلىكتىڭ بۇل تىيىمدى بۇزباق بولعانىن كورە الامىز.

---