InfoHub Logo

جۋرناليستيكا داڭعىل جولدى ماماندىق اتاۋى، سالانىڭ ءبىرى دەپ قاراستىرماس ەدىم، ول ءجۋرناليستىڭ تۇلا بويىن ورنەكتەپ، ادامدىق بولمىسى ارقىلى تۇلەپ ۇشاتىن، پەشەنەگە جازىلعان تاعدىردىڭ – ۇلت جۇرەگىنىڭ  تورىنەن ورىن الدىرىپ، قالامىنىڭ قارا سياسىمەن، جالىندى جازبالاردى قامتيتىن ماماندىق دەگىم كەلەدى.

جۇرەگىمدى شىمىرلاتىپ، وتىرسام ءدۇرس – ءدۇرس سوقتىرتىپ، ينە تىعىپ الاتىنداي شانشىپ جىبەرەتىن، كوكەيىمدەگى ساۋالدى ايتۋدى ءجون كورىپ وتىرمىن. ومىردەن وتسە دە، جازبا جيھاندارى ولمەس تۇلعالاردىڭ ورنىن باساتىن ۇرپاق – جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنىپ، ۇلتتىڭ باسىن قايناتىپ، ءتىس جارا المايتىن ويلارىن جازبا تۇردە جەتكىزىپ، تاريحتىڭ اقيقات بەينەسىن جازبا تۇرىندە تاڭبا ەتىپ قالدىرۋى ءتيىس. ءبىر - ءبىر بيىك شىڭدى تاۋ سياقتى قازاق ادەبيەتىنىڭ نار تۇلعالارى شەرحان مۇرتازا، ورالحان بوكەي، مۇحتار ماعاۋين، اقسەلەۋ سەيدىمبەك، اسقار سۇلەيمەنوۆ سىندى اسقار شىڭدى قالامگەرلەردەن ۇلگى – ونەگە الىپ، ميسسيانى جالعاستىرۋ كەزەگى، ەندى بىزدە. ۇلت جازۋشىلارىنىڭ ءارقايسىسىندا اسەم ەرەكشەلىك، وزىندىك ءمورى مەن بولمىس - مىنەزى جاتىر، ولاردى ءبولىپ جارۋ – مۇلدەم قيسىنعا كەلمەيتىن دۇنيە.  وسى تۇستا احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ «سويلەگەندە ءسوزدىڭ جۇيەسىن، قيسىنىن كەلتىرىپ سويلەۋ قانداي كەرەك بولسا، جازعاندا دا ءسوزدىڭ كەستەسىن كەلتىرىپ جازۋ سونداي كەرەك»، - دەگەنى بار، ماقالانى وقىپ وتىرعاندا، وقىرماننىڭ رۋحاني تولىعىپ، جاقسىنى جانىنا سەرىك ەتىپ الاتىنداي ، قوعامىنا پايدالى بولاتىنداي، كىندىك قانى تامعان جەرىن قاسىق قانى قالعانشا بار ىقىلاس – ىجداھاتىمەن ءسۇيىپ، قىزعىشتاي قورعاۋىنا سەبەپ بولاتىنداي ەتىپ، ءار ويدى ناقىشىنا كەلتىرىپ، زيانى مەن زالال قاتىناسىنسىز جازىلۋى كەرەك دەپ پايىمدايمىن.

ۇلتتىڭ زارلى زامانى مەن قيىن – قىستاۋ كەزەڭىنىڭ كولەڭكەلى تۇسىنان كۇنگەي شىعىستان ارايلاپ تاڭجارىقتاي بولعان، «ۇلتتىڭ ويانىپ»، ءبىر سىلكىنىپ، جىعىلىپ – بۇگىلىپ، تىزەرلەگەن جەرىنەن قايتا تۇرىپ، ەرىك – جىگەرىن قولىنا الىپ، رۋحاني جاڭعىرۋىنا سەبەپ بولعان – وسى ءبىر جازىلعان قۇندى جازبا دۇنيەلەر ەمەس پە؟..

«وقۋ – ءبىلىم ازىعى، ءبىلىم – ىرىس قازىعى» - ءجۋرناليستىڭ ەڭ باستى قارۋى، ول – قالامى. قالامىنىڭ شىققان تۋىندىسى، ۇشقىر ويى تەڭىزدەي تولىقسىپ، بەينە ءبىر ەلەڭ ەتكىزەر، ماعىناسى «ماريانا شۇڭعىماسى» سىندى جىلدار بويى زەرتتەلۋى جازبانىڭ قۇندىلىعىن، ماڭىزدىلىعىن، سۋرەتتەلگەن تاريحي وقيعانىڭ ءمان – جاپسارىن سارالاپ، ارتتىرادى دەپ ويلايمىن.

جۋرناليست حالىقتى بالاسىنداي ەركەلەتىپ، جاقسى كورىپ، «بالاسىنىڭ» نە سەبەپتى ەمىرەنە جىلاۋىن، جاعدايىن، تولىعىمەن، جەتكىلىكتى دەڭگەيدە ءومىر سۇرۋىنە جاۋاپتى تۇلعا. ول – حالىقتىڭ جانى، باسىنا تۇسكەن وقيعاسىن اشىق ،ناقتى كۇيدە «بەلگىلى ءبىر ورىندارعا» جەتكىزىپ – موينىنا العان ءىستى اياعىنا دەيىن جەتكىزەتىن بىردەن – ءبىر جاۋاپكەرشىلىكتى تۇلعا .

قالامگەر – قوعام قۇبىلىسىن جانسۇزگىدەن وتكىزىپ، زامان شىرعالاڭىندا جۇتىلعان تىرشىلىك جانايقاسىنا باسىن بۇرىپ، قۇلاعىن تۇرەتىن سەزىمتال ءارى ماشاقاتشىل جۇرەك يەسى. ونىڭ نازار دۇربىسىندە ىلىنگەن مەكەن مەن مەزگىل تارامدارى الا قاعازدى ايدىن ەتىپ، جانسارايىنان ادامزات ساناسىنا توگىلە كەتەدى. عاسىر دۇربەلەڭىندە ءيىنى قانباعان قاتپارلار قالامگەر قالامىنىڭ قۋاتىمەن قىرتىسىن جازىپ، ءوزىنىڭ جۇمباق ءبىتىمىن اشادى.

وقىرماننىڭ جادىنا ساۋلە  قۇيىلىپ، جۇرەك مۇناراسىنا شام جاعىلۋىنا سەبەپ بولعان - قازاق ادەبيەتىنىڭ كوركەم شىعارمالارى. ادەبيەت جۋرناليستيكاعا تانىم، شىعارماشىلىق كرەدو،ويلاۋ جۇيەسىندەگى ەركىندىك پەن دارالىق تۇرعاسىنان وڭ اسەر بەردى. جۋرناليستيكاداعى ادەبيەت بەلگىلەرى – تۋىندىنىڭ كوركەمدىك – ەستەتيكالىق سپاسىن ارتتىرىپ، ستيلدىك نەگىزىن نىعايتتى.

سونىڭ ىشىندەگى قازاق پروزاسىنا سۇبەلى ۇلەس قوسقان  ورالحان بوكەيدىڭ قاۋىرسىنىنان قۇيىلعان، اڭگىمەلەرىنىنىڭ ىشىندەگى ەڭ اتاقتىسى – «قاسقىر ۇلىعان تۇندە» اتتى نوۆەللاسى. ەڭ الدىمەن، ءجۋرناليستىڭ جەكە دارالىق قاسيەتى، ادامگەرشىلىك بولمىسىن بايقادىم، ول ايەل ادامداردى جاقسى قادىرلەۋى، باعالاۋى، سىيلاۋى شىعارمانىڭ لەبىنەن سەزىلگەندەي بولدى. جازىلۋ فورماسى ەرەكشە، قالا مەن دالانى الا وتىرىپ، ەكەۋىندەگى ادامنىڭ جان دۇنيەسىندەگى قۇبىلىستاردى ەرەكشە كورسەتىپ وتىرادى.

كىرىسپە بولىمىندە وقىرماندى «دايىنداۋى»، شىعارمانىڭ بايلانىسى نىسپىسى نۇرلان دەگەن جۋرناليستكە تاپسىرىلعان ءىس بويىنشا قارلى شىڭدى، ايازدى، قازاقستاننىڭ شىعىسى التاي سىلەمدەرىنە تىكە جول تارتقان باس قاھارماننىڭ اۆتوبۋس ىشىندە «وركەن اۋىلى» ايالداماسىنان ءتۇسىپ قالاتىن كوركەم، اراي ەسىمدى بويجەتكەن اراسىنداعى اڭگىمەمەن قىزادى. اڭگىمەنىڭ رەاليزمدى سۋرەتتەۋى جازۋشىنىڭ تاعى ءبىر ەرەكشە قىرىن اڭعارتادى. قىزدىڭ: «ءبىزدىڭ جەتىم، مادەني – تۇرمىستىق احۋالى تومەن اۋىلدى ەمەس، تۋرا ءتۇزۋ دە، جايلى تاس جولمەن ۇلگىلى سەلوعا تارتاسىزدار عوي، تەك سونداي تاماشانى كورىپ، جازاسىزدار »، - دەپ ايتقانىن قاراڭىزشى. قازاق قوعامىنىڭ ءالى دە قورعانسىز  ەكەندىگىن وسى ءبىر شىعارما ارقىلى استارلاپ بەرگەن، مەنىڭ ويىمشا، وسى تۇستاس تاقىرىپتاردى شەبەر تاسىلدەر ارقىلى جازۋ - وقتىن – تەكتە جازۋشىلاردىڭ عانا قولىنان كەلەدى. ور – اعا ءبىر عانا قىزدىڭ ايانىشتى ءولىمى ارقىلى تەگىس حالىقتىڭ قورعانسىزدىعىن سۋرەتتەگەندەي بولدى.قازاق حالقىنىڭ ەن دالادا، تاۋ اراسىندا، ايازى ىزعارلى تاۋ سىلەمدەرىنىڭ بوكتەرىندەگى، قيىنشىلىقتا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان، ايانىشتى ءومىرىن كورسەتتى. شاعىن اڭگىمەنىڭ قوزعار تاقىرىبى تەرەڭدە جاتىر.

اڭگىمە باسىنداعى قىستىڭ ۇزاق كەشىن، التايدىڭ تابيعاتى، ەرەكشە، كوركەم، ناقتى سۋرەتتەلەدى، شىعارمانىڭ ءاربىر تۇسى بەينەلەۋىش قۇرالدارعا تولى بولۋى – اڭگىمەنىڭ  كوز الدىڭا ەلەستەۋىنە سەبەپكەر بولدى. كوركەمدەۋىش قۇرالدارى ءوز الدىنا بولەك اڭگىمە. ءدال وسى بەينەلەۋ قۇرالدارى جۋرناليستيكا سالاسىنا ادەبيەت الەمىنەن كەلگەن ەدى.

ور – اعانىڭ، ورالحان بوكەيدىڭ ەستەن كەتپەس، جۋرناليستيكا مەن ادەبيەت سالاسىنىڭ اراسىنا كوپىر جاساعانداي بولعان تۋىندىسى، وسى – «قاسقىر ۇلىعان تۇندە» اتتى اڭگىمەسى ەكەندىگىنە ءبارى دە كۋا ەكەنى ءمالىم.

مەنىڭ ويىمشا، ءاربىر بىلىكتى، ءبىلىمدى، وي – ارمانى مەن ماقساتىنىڭ ىزىمەن ۋاقىت اعىمىنا قاراماي، قاراڭعى تۇنەكتەردەن جۇرەگىندەگى وتى مەن وزىندىك سەنىم كۇشى قولعا ۇستاعان مايشامى بولىپ، دىتتەگەن مەجەسىنە جەتكەننەن كەيىن ءار جۋرناليست ءوزىن «مارتين يدەندەي» سەزىنەتىن شىعار. دجەك لوندون سيپاتتاپ كەلتىرگەن شىعارماسىنا نەگىز ەتىپ العان باس قاھارمانى جۋرناليست بولىپ، ونى دجەك لوندون وقىرمان الدىنا ادەبيەت تۋىندىسى ەتىپ شىعارۋى، الەمدىك دەڭگەيدە باعالانىپ، قوعام اراسىندا بۇگىنگى كۇنگە دەيىن ماڭىزى تەرەڭدە جاتقان جۋرناليستيكا مەن ادەبيەت سالاسىنىڭ بايلانىسىن كورسەتپەك بولعان بىردەن – ءبىر شىعارما.

ارمانىن ماقساتقا نەگىزدەگەن مارتين يدەن قيىندىقتار مەن شىعىندارعا دايىن بولدى.ول اڭگىمەلەر، ولەڭدەر جازادى، ءبىراق قولجازبالارى ءارتۇرلى باسىلىمداردان وعان ۇنەمى، قايتا ورالا بەردى.ءتىپتى وتە قيىن مۇقتاجدىققا قاراماستان، ول مويىمادى، مارتين يدەننىڭ ءوز ارمانىنان باس تارتپاۋى وزىمە دە ەرەك كۇش بەرگەندەي بولدى. ول كورگەن گازەت – جۋرنالدارداعى باسىلىمدارىندا جاريالانعان ماتەريالدار، يدەننىڭ ويىنشا، جالعان، ۇساق، شەكتەۋلى بولدى، ال تۋرا جانە ادال جاس جىگىت جاس ءۇشىن ونىڭ ار – وجدانىمەن كەلىسىم جاساۋ مۇمكىن ەمەس ەدى.

ەشكىمگە ەلىكتەمەۋ، وپاسىزدىقتان اۋلاق بولۋ، مارتين ءوزىنىڭ دارالىعىن، قولتاڭباسىن مويىنداۋعا قول جەتكىزەدى. الايدا، روماننىڭ باس كەيىپكەرى بىرتە – بىرتە جوعارى الەمنىڭ، ءوزى ۇمتىلعان الەمنىڭ شىنايى بەينەسىن كورە باستايدى. مارتين يدەن ۇساقتىلىقپەن، رۋحاني قىزىعۋشىلىقتىڭ ازدىعىمەن ۇنەمى كەزدەسىپ وتىرادى، ال «قوعام تىرەكتەرىنىڭ» سىرتقى جىلتىرلىعى مەن ناقتىلاۋىنىڭ ارتىنداعى شىنايى بەينەنى كورە باستادى. اڭگىمە سوڭى تراگەديامەن اياقتالادى.

شىعارما مەنى ءوزىم ءۇشىن اقيقات جولىمەن ءجۇرۋدى، جاقسى ءومىر ىزدەۋدە ءوزىمدى جوعالتىپ الماۋىمدى جانە ءوزىمنىڭ قالپىمدى ساقتاۋىمدى تاعى ءبىر كورسەتكەندەي بولدى.

قورىتىندىلاي كەلە، جۋرناليستيكانىڭ ادەبيەتكە ىقپالى نە ادەبيەتتىڭ جۋرناليزمگە ىقپالى الەمدىك دارەجەدە وڭ كوزقاراس تاپقاندىعى دالەلدەنگەن. وعان دالەل جۋرناليست قاينارىنان شىققان جازۋشىلاردىڭ «نوبەل سىيلىعىنا» يەلەنۋى، ول جوعارى تۇردە باعالانىپ، الەمدىك تۇرعىدا بەستسەللەر بولىپ، ەكى جاقتىڭ – جۋرناليستيكا مەن ادەبيەتتىڭ اراجىگىن جاقىنداستارىپ، بار وڭ جاعىن بىرىنەن – ءبىرى الىپ، بىرىنە – ءبىرى بەرىسىپ تولىعۋ شەڭبەرىنە اكەلگەندەي دەپ ويلايمىن. جۋرناليستيكا، ول ءبىر ورىندا تۇراتىن، ءبىرقالىپتى ۇدەمەلى ماماندىق ەمەس، ول بىردە بۋلىقسىنىپ، بۇلتتانىپ، قۇرىستانىپ، شىعارماشىلىقتىڭ قايناعان قازان سىقىلدى، پىسكەن ءسۇتتىڭ بەتىنە شىققان قايماعى سياقتى دۇنيەگە كەلەتىن اسىل مۇرا شىعارمالارىمەن بىتەسىپ جاتاتىن اسا باعالى، جاۋاپكەرشىلىكتى، ۇرپاققا مول – تاعىلىم بەرە الاتىن ماماندىق.

جۋرناليستيكا مەن ادەبيەتتىڭ ەرەكشە ءبىر كورىنىسىن كنۋت گامسۋننىڭ «اشتىق» رومانىنان حاباردار بولا الامىز. جازعان ماقالا، اڭگىمە،ولەڭدەرى وزىنە قايتا قايتارىلا بەرگەن ءجۋرناليستىڭ باسىنان وتكەن قيىن – قىستاۋ كەزەڭدەرى، قاتتى اشىعىپ، جەردەگى مالتاتاستى الىپ، بويىنا ءنار بەرىلۋى – وقىرمانعا ۇلكەن اسەر، ال ادەبيەت پەن جۋرناليزمگە كەڭ سەرپىلىس بەردى دەپ قورىتىندىلار ەدىم.

سۇلتان باعدات سۇلتان قىزى

جۋرناليستيكا فاكۋلتەتى

1 - كۋرس ستۋدەنتى

---