اەروديناميكا جانە گيدروديناميكا اراسىنداعى بايلانىس
گيدراۆليكا نەگىزدەرى جانە اەروديناميكا» پانىنەن اشىق ساباق
ساباق تاقىرىبى: № 21 «اەروديناميكا جانە گيدروديناميكا اراسىنداعى بايلانىس»
ساباق ءتۇرى: ارالاس ساباق / ءبىلىم، بىلىكتىلىك جانە داعدىنى قالىپتاستىرۋ ساباق/
ساباق ءادىسى: بايانداۋ، مالىمەتتەر بەرۋ، تاراتپا جۇمىستار
بىلىمدىلىك ماقساتى: جاڭا تاقىرىپتى مەڭگەرتۋ، پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىقتى ارتتىرۋ. « اەروديناميكا جانە گيدروديناميكا اراسىنداعى بايلانىس» تاقىرىبى بويىنشا كەڭ مالمەت بەرۋ، باعالاۋ، قورىتىندى جاساۋ.
دامىتۋشىلىق ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ وي - ورىستەرىن ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن، تىڭداعان ماتەريالداردى ەسكە ساقتاۋ قابىلەتىن دامىتۋ، وتكەندى ەستە ساقتاۋ
تاربيەلىك ماقساتى: وقۋشىلارعا كاسىپتىك باعىت باعدار بەرۋ، تاڭداعان ماماندىعىنا دەگەن قۇرمەت پەن سۇيىسپەنشىلىگىن ارتتىرۋ، ءوز شەشىمىن دۇرىس تاڭداۋعا باۋلۋ.
ءپان ارالىق بايلانىس: فيزيكا «گازدىڭ جانە بۋدىڭ ۇلعايعانداعى جۇمىسى»
كورنەكىلىكتەر: كارتوچكا - تاپسىرمالار، ينتەراكتيۆتى تاقتا، وقۋلىقتار.
قولدانعان ادەبيەتتەر: ش. سۇگىروۆ « گيدروديناميكا» الماتى 1988
ءا. قادىربايەۆ «گيدراۆليكا جانە گيدرومەتريا نەگىزدەرى» استانا 2011
ساباق بارىسى
ءى. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى /3 مين/
- وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ
- وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ
- وقۋشىلاردى ساباققا دايىندىعىن تەكسەرۋ
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ /15مين/
- جالپىلاما سۇراۋ
- كارتوچكا - تاپسىرما جۇمىسى
ءىىى. جاڭا تاقىرىپتى ءتۇسىندىرۋ /60 مين/
ا/اەروديناميكا تۋرالى تۇسىنىك
ب/گيدروديناميكا تۋرالى تۇسىنىك
ۆ/اەروديناميك جانە گيدروديناميكا اراسىنداعى بايلانىس
ءىۇ. جاڭا تاقىرىپتى بەكىتۋ /8مين/
- سۇراقتار قويۋ
ءۇ. قورىتىندى ءبولىم /3مين/
- وقۋشىلارعا باعا قويۋ جانە سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرۋ
ءۇى. ءۇي تاپسىرماسىن بەرۋ /1مين/
ساباق بارىسى
ءى. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى /3 مين/
مەن سەندەرگە وتكەن ساباقتاعى العان بىلىمدەرىڭدى قولدانا وتىرىپ ويلانۋ، تولعانۋ جولىمەن كەلەسى تاپسىرمالاردى ورىنداپ، سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋدى ۇسىنامىن.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ /15مين/
1. كارتوچكا
1. گازدار نەشە تۇرگە بولىنەدى؟
گازدار ەكى تۇرگە بولىنەدى تابيعي جانە جاساندى
2. تابيعي گازداردىڭ دايىندالۋىنا بايلانىستى نەشە تۇرگە بولىنەدى؟
1. مەتاننان تۇراتىن قۇرعاق گاز
2. مۇنايمەن بىرگە شىعاتىن وتە اۋىر كومىر سۋتەكتى، مايلى گاز
3. سۇيىق گازبەن بۋ كوندەنساتىنىڭ قوسىندىسىنان تۇراتىن ەلەمەنتتەر
2. كارتوچكا
1. قۇبىرلار بويىمەن گازداردىڭ قوزعالىسى قانداي ماقساتتا ءار ءتۇرلى بولادى؟
قۇبىرلار بويىمەن گازدار اۋا، بۋ، تابيعي جانە جاساندى گازدار نەمەسە تۇرمىستىق تەحنيكا ماقساتتا گازدار قوزعالىسى كەڭىنەن قولدانىلادى.
2. از قىسىممەن قۇبىر بويىندا قوزعالىپ اعاتىن گازدارعا ارنالعان بەرنۋللي تەڭدەۋى؟
گازدارعا ارنالعان بەرنۋللي تەڭدەۋى
ρ ɡ(z1 - z2)+(ر1 - ر2)+ρ(ύ21 - ύ22) /2
3. كارتوچكا
1. گازدىڭ ورتاشا تىعىزدىعىنىڭ فورمۋلاسى؟
رورت=ر1+ر2/2 نەمەسە ρ=رورت/(رت)
2. تابيعي گازىڭ جانۋ پروسەسسىندەگى مەتالل مەن وتتەگىنىڭ قوسىلعانداعى حيميالىق رەاكسياسى قانداي بولات؟
سن4+2و2=سو2+2ن2و
جالپىلاما سۇراق
1. گاز جانە سۇيىق دەگەنىمىز نە؟
2. گازدىڭ قىسىمى دەگەنىمىز نە؟
3. ەگەر گازدىڭ تەمپەراتۋراسى وزگەرمەسە وندا ونىڭ بەرىلگەن ماسساسى ءۇشىن گاز قىسىمىنىڭ كولەمى كوبەيتىندىسىنە قانداي بولادى؟
4. سۇيىق پەن گازداردىڭ قوزعالىسى؟
5. گاز نەشە تۇرگە بولىنەدى؟
6. يدەال گاز كۇيىنىڭ تەڭدەۋى؟
ءىىى. جاڭا تاقىرىپتى ءتۇسىندىرۋ /60 مين/
ا/اەروديناميكا تۋرالى تۇسىنىك
ب/گيدروديناميكا تۋرالى تۇسىنىك
ۆ/اەروديناميك جانە گيدروديناميكا اراسىنداعى بايلانىس
ا/اەروديناميكا تۋرالى تۇسىنىك
اەروديناميكا (كونە گرەكشە: aēr – اۋا جانە كونە گرەكشە: dŷnamءىs – كۇش) — گيدرواەرومەحانيكانىڭ اۋا (گاز) قوزعالىس زاڭدارىن جانە وندا قوزعالاتىن دەنەلەردىڭ بەتىنە اسەر ەتەتىن كۇشتەردى زەرتتەيتىن ءبولىمى.
اەروديناميكا جەكە عىلىم رەتىندە 20 عاسىردىڭ باس كەزىندە اۆياسيانىڭ دامۋىنا بايلانىستى قالىپتاستى. اەروديناميكادا جىلدامدىعى دىبىس جىلدامدىعىنان تومەن (340 م/س - تان تومەن) قوزعالىستار قاراستىرىلادى. سوندىقتان ول ۇشۋ اپپاراتتارىن، قالاقتى ماشينالاردى، ت. ب. جاساۋدىڭ تەوريا نەگىزى بولىپ تابىلادى.
اەروديناميكانىڭ نەگىزگى شەشەتىن ماسەلەسى – اەروديناميك. كوتەرۋشى كۇشتى جوعارىلاتۋ، اەروديناميكالىق كەدەرگىنى ازايتۋ جولدارىن ىزدەستىرۋ. اەروديناميكا تەورياسى اەرومەحانيكالىق تەڭدەۋلەر تۇرىندە دالەلدەنەدى. اەروديناميكانىڭ تاجىريبەلىك ادىستەرى ارقىلى (مىسالى، اەروديناميكالىق قۇبىردا سىناۋ) ۇقساستىق تەورياسىنا سۇيەنە وتىرىپ ۇشۋ اپپاراتتارىنا اسەر ەتەتىن اەروديناميك. كۇشتەر (الدىمەن كىشىرەيتىلگەن مودەلدى سىناۋ ارقىلى) انىقتالادى. ال اۆياسيالىق ەمەس اەروديناميكادا (ونەركاسىپتىك اەروديناميكا) جەل قوزعالتقىشى، اۋا اعىندى اپپاراتتار (ەجەكتورلار)، جەلدەتكىش تەحنيكاسى (اۋا كونديسيونەرلەرى)، جەر كولىگىنىڭ (اۆتوموبيلدەر، پوەزدار) قوزعالىسىنا بايلانىستى پايدا بولاتىن اەروديناميكالىق كۇشتەر، سونداي - اق ۇيلەر مەن عيماراتتارعا جەلدىڭ اسەرى، ت. ب. قاراستىرىلادى.
اەروديناميكا — گاز ءتارىزدى ورتانىڭ (سونىڭ ىشىندە اۋانىڭ) قوزعالىسىنىڭ جانە ونىڭ اكقىش دەنەمەن ءوزارا ارەكەتىنىڭ زاڭدارىن زەردەلەيتىن مەحانيكا بولىگى. اۆياسيا، كوسموستىق - راكەتا، ارتيللەريا جانە باسقا تەحنيكالاردى جوسپارلاۋ كەزىندە كەڭىنەن قولدانىلادى. اەروديناميكا تەوريالىق (گاز قوزعالىسىنىڭ زاڭدىلىعىن جانە ونىڭ دەنەگە ىقپال ەتۋىن زەردەلەيدى) جانە ەكسپەريمەنتتىك (گاز قوزعالىسىن جانە ونىڭ اينالا اعۋ دەنەلەرىمەن، اتاپ ايتقاندا، اەروديناميكالىق ترۋبالار مودەلدەرىندەگى نەمەسە ۇشۋ اپپاراتتارىندا ءوزارا ارەكەتىن زەرتتەيدى) بولىپ بولىنەدى.
اەروديناميكانىڭ نەگىزگى ماقساتى — قوزعالىستاعى دەنەگە گاز اسەر ەتۋ كەزىندە پايدا بولاتىن كۇش پەن جاعدايدى، ۇشۋ اپپاراتتارىنىڭ اەروديناميكالىق سيپاتقا يە بولۋىن زەرتتەۋ.
اەروديناميكالىق كۇشتەر — اۋادا نە گازدى ورتادا قوزعالۋشى دەنەگە اسەر ەتەتىن كۇشتەر. اۋادان اۋىر ۇشاتىن اپپاراتتاردىڭ ۇشۋى اۋا اعىسىنىڭ كەزىندە پايدا بولاتىن وسى كۇشتەردى پايدالانۋعا نەگىزدەلگەن. اەروديناميكالىق كۇشتەردىڭ كولەمى اۋا اعىسىنىڭ جىلدامدىعىنا، اۋا تىعىزدىعىنا، دەنەنىڭ بىتىمىنە، جوعارى سىرتقى بەتتىڭ جاي - كۇيىنە بايلانىستى.
بەينەبايان كورىنىس (ۇشۋ اپپاراتتارىنىڭ اەروديناميكالىق سيپاتقا يە بولۋىن زەرتتەۋ).
ەڭ العاشقى اەروديناميكالىق اۆتوموبيل
الەمدەگى ەڭ العاشقى اەروديناميكالىق اۆتوموبيل تۋرالى اڭگىمەلەپ بەرسەك. بۇل اۆتوموبيل ءبىر جاعىنان سۇڭگۋىر كەمەگە ۇقساسا، ەكىنشى جاعىنان سۋدىڭ تامشىسىنا كەلىڭكىرەيدى. 20 عاسىردىڭ باسىندا قۇراستىرىلىپ شىققان بۇل ماشينا شامامەن ساعاتىنا 139 كم جولدى ءجۇرىپ وتە الاتىنداي جىلدامدىققا يە بولدى.
اەروديناميكالىق اۆتوموبيلدەردىڭ العاشقى ءپروتوتيپىنىڭ اۆتورى - گراف مارك ريكوتتيحو ەدى. ءونىمدى قۇراستىرىپ شىققان - Alfa Romeo كومپانياسى
ALFA 40/60 HP
20 عاسىردىڭ باسىندا بۇنداي جىلدامدىققا قول جەتكىزۋ ۇلكەن جاڭالىق بولاتىن. ونىڭ ۇستىنە قوزعالتقىش تا ءالسىز ەدى (70 ل. س./52كۆت). ALFA 1914 40/60 Aerodinamica دەپ اتالعان ءاۆتوموبيلدىڭ سالونى ۇشاقتى ەسكە سالاتىن. جۇرگىزۋشىنىڭ ورنى سالوننىڭ قاق ورتاسىنا ورنالاستى. ماشينانىڭ الدىڭعى جاعىنداعى "تۋننەلدە" رادياتور ورىن تەپتى. سول كەزەڭدەردەگى ALFA - نىڭ باسقا ونىمدەرى سەكىلدى بۇل ءاۆتوموبيلدىڭ قوزعالتقىشى ۇلكەن ( 6082 كۋب. سم.) ءارى 4 كلاپاندى بولدى. وكىنىشكە وراي، بۇل يتالياندىق ءونىم وندىرىسكە شىققان جوق. تاريحشىلاردىڭ ايتۋىنشا، ۇلگى ەكونوميكالىق تۇرعىدان ءتيىمسىز بولعاندىقتان، كوپشىلىككە تاراماعان.
اەروديناميكالىق ترۋبا (اەروديناميچەسكايا ترۋبا) — دەنەنىڭ اعىمدىلىعى پروسەسىن ەكسپەريمەنتتىك زەرتتەۋ ءۇشىن اۋا نەمەسە گاز اعىنىن جاسايتىن قوندىرعى. ۇلگىلەردى اەروديناميكالىق ترۋبادا سىناي وتىرىپ، جالپى ۇشاقتىڭ بولىكتەرىنىڭ نەعۇرلىم ءتيىمدى تۇلعالارىن تابادى، ونىڭ بەرىكتىگىن، مانيەۆرلىلىگىن، ۇشۋ بارىسىندا وعان اسەر ەتەتىن جۇك شاماسىن انىقتايدى. اەروديناميكالىق ترۋبا ولشەمدەرى مەن اۋا اعىنىنىڭ جىلدامدىعى ءار ءتۇرلى بولادى
ب/گيدروديناميكا تۋرالى تۇسىنىك
گيدروديناميكا (گيدرو... جانە ديناميكا) – گيدرواەرومەحانيكانىڭ سىعىلمايتىن سۇيىقتىقتىڭ قوزعالىسىن جانە ونىڭ وزىمەن شەكارالاس ورنالاسقان قاتتى دەنەمەن اسەرلەسۋىن زەرتتەيتىن ءبولىمى.
گيدروديناميكا – سۇيىقتىق پەن گاز مەحانيكاسىنىڭ ەرتەدەن كەلە جاتقان ءارى جاقسى دامىعان سالاسى.
گيدروديناميكا كومەگىمەن سۇيىقتىقتىڭ جالپى قاسيەتتەرىنە مەحانيكانىڭ نەگىزگى زاڭدارى مەن تاسىلدەرىن قولدانا وتىرىپ، سۇيىقتىق الىپ جاتقان تۇتاس ورتانىڭ كەز كەلگەن نۇكتەسىنىڭ جىلدامدىعى، قىسىمى ءتارىزدى ولشەمدەر انىقتالادى.
گيدروديناميكانىڭ نەگىزگى تاسىلدەرى دىبىس جىلدامدىعىنان (شامامەن 330 م/سx1200 كم/ساع) جىلدامدىعى تومەن گاز قاسيەتتەرىن زەرتتەۋ ءۇشىن دە پايدالانىلادى. گيدروديناميكا تەوريا گيدروديناميكا جانە ەكسپەريمەنتتىك گيدروديناميكا بولىپ ەكىگە بولىنەدى. تەوريالىق گيدروديناميكادا سۇيىقتىقتىڭ جەكە بولشەكتەرى سۇيىق ورنالاسقان تۇتاس ورتانىڭ ماتەريالدىق نۇكتەلەرى رەتىندە قاراستىرىلادى نەمەسە سۇيىقتىق الىپ جاتقان كەڭىستىكتەگى جىلدامدىقتار ءورىسى زەرتتەلەدى. گيدروديناميكا تۇرعىسىنان العاندا سۇيىقتىقتىڭ ەڭ باستى قاسيەتى – اققىشتىق پەن تۇتاستىق. سۇيىقتىقتىڭ گاز تارىزدەس ورتادان نەگىزگى ايىرماشىلىعى – ونىڭ سىعىلمايتىندىعى. مۇنداي سۇيىقتىقتار ءۇشىن ۇزىلىسسىزدىك تەڭدەۋى مەن ناۆە - ستوكس تەڭدەۋى قولدانىلادى. تۇتقىر سۇيىقتىق قوزعالىسى قاراستىرىلعاندا، اعىس سيپاتتاماسى بولىپ تابىلاتىن ولشەمسىز شاما – رەينولدس سانى قولدانىلادى. ەكسپەريمەنتتىك گيدروديناميكا تاسىلدەرىنىڭ قاتارىنا سۇيىقتىق قوزعالىسى مەن وعان شەكارالاس ورنالاسقان قاتتى دەنە ماڭىنداعى اعىستى كىشىرەيتىلگەن ماسشتابتا قايتا جاساپ الۋعا نەگىزدەلگەن مودەلدەۋ تاسىلدەرى جاتادى. گيدروديناميكانىڭ كوپتەگەن ەسەپتەرىن شەشۋگە ۇقساستىق تەورياسى مەن ۇقساستىق ولشەمىنە نەگىزدەلگەن گيدروديناميكالىق تاجىريبەلەر دە قولدانىلادى. گيدروديناميكا ادىستەرى گيدراۆليكا، گيدرولوگيا جانە گيدروتەح. ەسەپتەرىن شىعارۋدى، گيدروتۋربينانى، سورعىلاردى، قۇبىرلاردى، ت. ب. ەسەپتەۋدى تابىستى شەشۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. ءار ءتۇرلى جاعدايداعى (تۇتقىر كۇشتەر، ماگنيتتىك گيدروديناميكالىق كۇشتەر، ت. ب.) لامينارلىق اعىس گيدروديناميكاسى (ماتەم. مودەلدەۋ ادىسىمەن) جۇرگىزىلدى. گيدروديناميكالىق قىسىم دەپ - قوزعالىپ تۇرعان سۇيىقتىڭ ىشىندەگى قىسىمدى ايتامىز. سۇيىق قوزعالىسىن سيپاتتايتىن نەگىزگى ەلەمەنتتەر بولىپ سۇيىق ىشىندەگى قىسىم مەن سۇيىقتىڭ ءار نۇكتەسىنىڭ قوزعالىس جىلدامدىقتارى سانالادى.
بەينەبيان (قۇبىرداعى سۋ قانداي قىسىممەن ءجۇرۋ جولى)
ۆ/اەروديناميك جانە گيدروديناميكا اراسىنداعى بايلانىس
اەروديناميكا عىلىم سالاسى — گاز ءتارىزدى ورتانىڭ (سونىڭ ىشىندە اۋانىڭ) قوزعالىسىنىڭ جانە ونىڭ اكقىش دەنەمەن ءوزارا ارەكەتىنىڭ زاڭدارىن زەرتتەيتىن مەحانيكا بولىگى. اۆياسيا، كوسموستىق - راكەتا، ارتيللەريا جانە باسقا تەحنيكالاردى جوسپارلاۋ كەزىندە كەڭىنەن قولدانىلادى. اەروديناميكا تەوريالىق (گاز قوزعالىسىنىڭ زاڭدىلىعىن جانە ونىڭ دەنەگە ىقپال ەتۋىن زەرتتەيدى) جانە ەكسپەريمەنتتىك (گاز قوزعالىسىن جانە ونىڭ اينالا اعۋ دەنەلەرىمەن، اتاپ ايتقاندا، اەروديناميكالىق ترۋبالار مودەلدەرىندەگى نەمەسە ۇشۋ اپپاراتتارىندا ءوزارا ارەكەتىن زەرتتەيدى) بولىپ بولىنەدى.
ال گيدرودينماميكا سالاسى – سۇيىق كينەماتيكانى ديناميكامەن بىرگە قاراستىرادى دا، ونىڭ ايىرماشىلىعىن، تۇرلەرىن زەرتتەۋمەن قاتار سۇيىق كينەماتيكالىق سيپاتتامالارىنا تۇسكەن كۇشتەردى ەسەپتەمەگەندەگى سۇيىق قوزعالىسىن، ال سۇيىق ديناميكاسى سۇيىق قوزعالىسىنا تۇسەتىن كۇشتەردىڭ بايلانىستىلىق زاڭدىلىعىن زەرتتەيدى.
گيدراۆليكالىق سۇيىقتى ۇزدىكسىز ورتا رەتىندە قارايدى دا، ونىڭ بارلىق كەڭىستىگىندە تولىق تولتىرادى. گيدراۆليكالىق قىسىم ءار نۇكتەدە ونىڭ كوورديناتانىڭ فۋنكسياسى بولىپ تابىلادى، سونىمەن قاتار ۋاقىت ارالىعىندا وزگەرۋىنەن، ول ۋاقىت فۋنكسياسى تەمپەراتۋرا بولادى.
اەروديناميكا مەن گيدروديناميكا اراسىنداعى بايلانىسقا توقتالاتىن بولساق، اەروديناميكا قوزعالىستاعى گاز اسەر ەتۋ كەزىندەگى پايدا بولاتىن كۇش پەن جاعدايدى، ۇشۋ اپاراتىنىڭ اەروديناميكالىق سيپاتقا يە بولۋىن زەرتتەيدى. ال گيدروديناميكا سۇيىق قوزعالىسىنىڭ زاڭدارىن زەرتتەيدى. گيدروديناميكانىڭ زاڭدارى ارقىلى سۇيىقتىڭ سۋ قۇبىرلارى، كاناليزاسيالىق ترۋبالاردى جانە ت. ب. قوزعالىستى زەرتتەۋگە بولادى.
ءىۇ. جاڭا تاقىرىپتى بەكىتۋ /8 مين/
جاڭا تاقىرىپ بويىنشا بىلىمدەرىن جيناقتاۋ، بەكىتۋ ماقساتىندا وقۋشىلارعا وتىلگەن تاقىرىپ بويىنشا سۇراقتار قويىلادى.
1. اەروديناميك دەگەنىمىز نە؟
2. اەروديناميكالىق كۇشتەر مەن نەگىزگى ماقساتى؟
3. گيدروديناميكا دەگەنىمىز نە؟
4. اەروديناميكا مەن گيدروديناميكا اراسىنداعى بايلانىس؟
5. گيدروديناميكالىق قىسىم دەگەنىمىز نە؟
ءۇ. قورىتىندى ءبولىم /3مين/
بالالار، بۇگىنگى ساباعىمىزدا ءبىرتالاي ءبىلىم بەرىلدى. سىزدەر كوپتەگەن «اەروديناميكا جانە گيدروديناميكا اراسىنداعى بايلانىستارى» تۋرالى مالىمەتتەر الدىڭىزدار. ساباعىمىزدى قورىتىندىلايىق.
ءۇى. ءۇي تاپسىرماسىن بەرۋ /1مين/
1. ش. سۇگىروۆ « گيدروديناميكا» 35 - 39 بەتتەر
2. كونسپەكتىنى وقىپ كەلۋ
ساباق تاقىرىبى: № 21 «اەروديناميكا جانە گيدروديناميكا اراسىنداعى بايلانىس»
ساباق ءتۇرى: ارالاس ساباق / ءبىلىم، بىلىكتىلىك جانە داعدىنى قالىپتاستىرۋ ساباق/
ساباق ءادىسى: بايانداۋ، مالىمەتتەر بەرۋ، تاراتپا جۇمىستار
بىلىمدىلىك ماقساتى: جاڭا تاقىرىپتى مەڭگەرتۋ، پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىقتى ارتتىرۋ. « اەروديناميكا جانە گيدروديناميكا اراسىنداعى بايلانىس» تاقىرىبى بويىنشا كەڭ مالمەت بەرۋ، باعالاۋ، قورىتىندى جاساۋ.
دامىتۋشىلىق ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ وي - ورىستەرىن ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن، تىڭداعان ماتەريالداردى ەسكە ساقتاۋ قابىلەتىن دامىتۋ، وتكەندى ەستە ساقتاۋ
تاربيەلىك ماقساتى: وقۋشىلارعا كاسىپتىك باعىت باعدار بەرۋ، تاڭداعان ماماندىعىنا دەگەن قۇرمەت پەن سۇيىسپەنشىلىگىن ارتتىرۋ، ءوز شەشىمىن دۇرىس تاڭداۋعا باۋلۋ.
ءپان ارالىق بايلانىس: فيزيكا «گازدىڭ جانە بۋدىڭ ۇلعايعانداعى جۇمىسى»
كورنەكىلىكتەر: كارتوچكا - تاپسىرمالار، ينتەراكتيۆتى تاقتا، وقۋلىقتار.
قولدانعان ادەبيەتتەر: ش. سۇگىروۆ « گيدروديناميكا» الماتى 1988
ءا. قادىربايەۆ «گيدراۆليكا جانە گيدرومەتريا نەگىزدەرى» استانا 2011
ساباق بارىسى
ءى. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى /3 مين/
- وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ
- وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ
- وقۋشىلاردى ساباققا دايىندىعىن تەكسەرۋ
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ /15مين/
- جالپىلاما سۇراۋ
- كارتوچكا - تاپسىرما جۇمىسى
ءىىى. جاڭا تاقىرىپتى ءتۇسىندىرۋ /60 مين/
ا/اەروديناميكا تۋرالى تۇسىنىك
ب/گيدروديناميكا تۋرالى تۇسىنىك
ۆ/اەروديناميك جانە گيدروديناميكا اراسىنداعى بايلانىس
ءىۇ. جاڭا تاقىرىپتى بەكىتۋ /8مين/
- سۇراقتار قويۋ
ءۇ. قورىتىندى ءبولىم /3مين/
- وقۋشىلارعا باعا قويۋ جانە سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرۋ
ءۇى. ءۇي تاپسىرماسىن بەرۋ /1مين/
ساباق بارىسى
ءى. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى /3 مين/
مەن سەندەرگە وتكەن ساباقتاعى العان بىلىمدەرىڭدى قولدانا وتىرىپ ويلانۋ، تولعانۋ جولىمەن كەلەسى تاپسىرمالاردى ورىنداپ، سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋدى ۇسىنامىن.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ /15مين/
1. كارتوچكا
1. گازدار نەشە تۇرگە بولىنەدى؟
گازدار ەكى تۇرگە بولىنەدى تابيعي جانە جاساندى
2. تابيعي گازداردىڭ دايىندالۋىنا بايلانىستى نەشە تۇرگە بولىنەدى؟
1. مەتاننان تۇراتىن قۇرعاق گاز
2. مۇنايمەن بىرگە شىعاتىن وتە اۋىر كومىر سۋتەكتى، مايلى گاز
3. سۇيىق گازبەن بۋ كوندەنساتىنىڭ قوسىندىسىنان تۇراتىن ەلەمەنتتەر
2. كارتوچكا
1. قۇبىرلار بويىمەن گازداردىڭ قوزعالىسى قانداي ماقساتتا ءار ءتۇرلى بولادى؟
قۇبىرلار بويىمەن گازدار اۋا، بۋ، تابيعي جانە جاساندى گازدار نەمەسە تۇرمىستىق تەحنيكا ماقساتتا گازدار قوزعالىسى كەڭىنەن قولدانىلادى.
2. از قىسىممەن قۇبىر بويىندا قوزعالىپ اعاتىن گازدارعا ارنالعان بەرنۋللي تەڭدەۋى؟
گازدارعا ارنالعان بەرنۋللي تەڭدەۋى
ρ ɡ(z1 - z2)+(ر1 - ر2)+ρ(ύ21 - ύ22) /2
3. كارتوچكا
1. گازدىڭ ورتاشا تىعىزدىعىنىڭ فورمۋلاسى؟
رورت=ر1+ر2/2 نەمەسە ρ=رورت/(رت)
2. تابيعي گازىڭ جانۋ پروسەسسىندەگى مەتالل مەن وتتەگىنىڭ قوسىلعانداعى حيميالىق رەاكسياسى قانداي بولات؟
سن4+2و2=سو2+2ن2و
جالپىلاما سۇراق
1. گاز جانە سۇيىق دەگەنىمىز نە؟
2. گازدىڭ قىسىمى دەگەنىمىز نە؟
3. ەگەر گازدىڭ تەمپەراتۋراسى وزگەرمەسە وندا ونىڭ بەرىلگەن ماسساسى ءۇشىن گاز قىسىمىنىڭ كولەمى كوبەيتىندىسىنە قانداي بولادى؟
4. سۇيىق پەن گازداردىڭ قوزعالىسى؟
5. گاز نەشە تۇرگە بولىنەدى؟
6. يدەال گاز كۇيىنىڭ تەڭدەۋى؟
ءىىى. جاڭا تاقىرىپتى ءتۇسىندىرۋ /60 مين/
ا/اەروديناميكا تۋرالى تۇسىنىك
ب/گيدروديناميكا تۋرالى تۇسىنىك
ۆ/اەروديناميك جانە گيدروديناميكا اراسىنداعى بايلانىس
ا/اەروديناميكا تۋرالى تۇسىنىك
اەروديناميكا (كونە گرەكشە: aēr – اۋا جانە كونە گرەكشە: dŷnamءىs – كۇش) — گيدرواەرومەحانيكانىڭ اۋا (گاز) قوزعالىس زاڭدارىن جانە وندا قوزعالاتىن دەنەلەردىڭ بەتىنە اسەر ەتەتىن كۇشتەردى زەرتتەيتىن ءبولىمى.
اەروديناميكا جەكە عىلىم رەتىندە 20 عاسىردىڭ باس كەزىندە اۆياسيانىڭ دامۋىنا بايلانىستى قالىپتاستى. اەروديناميكادا جىلدامدىعى دىبىس جىلدامدىعىنان تومەن (340 م/س - تان تومەن) قوزعالىستار قاراستىرىلادى. سوندىقتان ول ۇشۋ اپپاراتتارىن، قالاقتى ماشينالاردى، ت. ب. جاساۋدىڭ تەوريا نەگىزى بولىپ تابىلادى.
اەروديناميكانىڭ نەگىزگى شەشەتىن ماسەلەسى – اەروديناميك. كوتەرۋشى كۇشتى جوعارىلاتۋ، اەروديناميكالىق كەدەرگىنى ازايتۋ جولدارىن ىزدەستىرۋ. اەروديناميكا تەورياسى اەرومەحانيكالىق تەڭدەۋلەر تۇرىندە دالەلدەنەدى. اەروديناميكانىڭ تاجىريبەلىك ادىستەرى ارقىلى (مىسالى، اەروديناميكالىق قۇبىردا سىناۋ) ۇقساستىق تەورياسىنا سۇيەنە وتىرىپ ۇشۋ اپپاراتتارىنا اسەر ەتەتىن اەروديناميك. كۇشتەر (الدىمەن كىشىرەيتىلگەن مودەلدى سىناۋ ارقىلى) انىقتالادى. ال اۆياسيالىق ەمەس اەروديناميكادا (ونەركاسىپتىك اەروديناميكا) جەل قوزعالتقىشى، اۋا اعىندى اپپاراتتار (ەجەكتورلار)، جەلدەتكىش تەحنيكاسى (اۋا كونديسيونەرلەرى)، جەر كولىگىنىڭ (اۆتوموبيلدەر، پوەزدار) قوزعالىسىنا بايلانىستى پايدا بولاتىن اەروديناميكالىق كۇشتەر، سونداي - اق ۇيلەر مەن عيماراتتارعا جەلدىڭ اسەرى، ت. ب. قاراستىرىلادى.
اەروديناميكا — گاز ءتارىزدى ورتانىڭ (سونىڭ ىشىندە اۋانىڭ) قوزعالىسىنىڭ جانە ونىڭ اكقىش دەنەمەن ءوزارا ارەكەتىنىڭ زاڭدارىن زەردەلەيتىن مەحانيكا بولىگى. اۆياسيا، كوسموستىق - راكەتا، ارتيللەريا جانە باسقا تەحنيكالاردى جوسپارلاۋ كەزىندە كەڭىنەن قولدانىلادى. اەروديناميكا تەوريالىق (گاز قوزعالىسىنىڭ زاڭدىلىعىن جانە ونىڭ دەنەگە ىقپال ەتۋىن زەردەلەيدى) جانە ەكسپەريمەنتتىك (گاز قوزعالىسىن جانە ونىڭ اينالا اعۋ دەنەلەرىمەن، اتاپ ايتقاندا، اەروديناميكالىق ترۋبالار مودەلدەرىندەگى نەمەسە ۇشۋ اپپاراتتارىندا ءوزارا ارەكەتىن زەرتتەيدى) بولىپ بولىنەدى.
اەروديناميكانىڭ نەگىزگى ماقساتى — قوزعالىستاعى دەنەگە گاز اسەر ەتۋ كەزىندە پايدا بولاتىن كۇش پەن جاعدايدى، ۇشۋ اپپاراتتارىنىڭ اەروديناميكالىق سيپاتقا يە بولۋىن زەرتتەۋ.
اەروديناميكالىق كۇشتەر — اۋادا نە گازدى ورتادا قوزعالۋشى دەنەگە اسەر ەتەتىن كۇشتەر. اۋادان اۋىر ۇشاتىن اپپاراتتاردىڭ ۇشۋى اۋا اعىسىنىڭ كەزىندە پايدا بولاتىن وسى كۇشتەردى پايدالانۋعا نەگىزدەلگەن. اەروديناميكالىق كۇشتەردىڭ كولەمى اۋا اعىسىنىڭ جىلدامدىعىنا، اۋا تىعىزدىعىنا، دەنەنىڭ بىتىمىنە، جوعارى سىرتقى بەتتىڭ جاي - كۇيىنە بايلانىستى.
بەينەبايان كورىنىس (ۇشۋ اپپاراتتارىنىڭ اەروديناميكالىق سيپاتقا يە بولۋىن زەرتتەۋ).
ەڭ العاشقى اەروديناميكالىق اۆتوموبيل
الەمدەگى ەڭ العاشقى اەروديناميكالىق اۆتوموبيل تۋرالى اڭگىمەلەپ بەرسەك. بۇل اۆتوموبيل ءبىر جاعىنان سۇڭگۋىر كەمەگە ۇقساسا، ەكىنشى جاعىنان سۋدىڭ تامشىسىنا كەلىڭكىرەيدى. 20 عاسىردىڭ باسىندا قۇراستىرىلىپ شىققان بۇل ماشينا شامامەن ساعاتىنا 139 كم جولدى ءجۇرىپ وتە الاتىنداي جىلدامدىققا يە بولدى.
اەروديناميكالىق اۆتوموبيلدەردىڭ العاشقى ءپروتوتيپىنىڭ اۆتورى - گراف مارك ريكوتتيحو ەدى. ءونىمدى قۇراستىرىپ شىققان - Alfa Romeo كومپانياسى
ALFA 40/60 HP
20 عاسىردىڭ باسىندا بۇنداي جىلدامدىققا قول جەتكىزۋ ۇلكەن جاڭالىق بولاتىن. ونىڭ ۇستىنە قوزعالتقىش تا ءالسىز ەدى (70 ل. س./52كۆت). ALFA 1914 40/60 Aerodinamica دەپ اتالعان ءاۆتوموبيلدىڭ سالونى ۇشاقتى ەسكە سالاتىن. جۇرگىزۋشىنىڭ ورنى سالوننىڭ قاق ورتاسىنا ورنالاستى. ماشينانىڭ الدىڭعى جاعىنداعى "تۋننەلدە" رادياتور ورىن تەپتى. سول كەزەڭدەردەگى ALFA - نىڭ باسقا ونىمدەرى سەكىلدى بۇل ءاۆتوموبيلدىڭ قوزعالتقىشى ۇلكەن ( 6082 كۋب. سم.) ءارى 4 كلاپاندى بولدى. وكىنىشكە وراي، بۇل يتالياندىق ءونىم وندىرىسكە شىققان جوق. تاريحشىلاردىڭ ايتۋىنشا، ۇلگى ەكونوميكالىق تۇرعىدان ءتيىمسىز بولعاندىقتان، كوپشىلىككە تاراماعان.
اەروديناميكالىق ترۋبا (اەروديناميچەسكايا ترۋبا) — دەنەنىڭ اعىمدىلىعى پروسەسىن ەكسپەريمەنتتىك زەرتتەۋ ءۇشىن اۋا نەمەسە گاز اعىنىن جاسايتىن قوندىرعى. ۇلگىلەردى اەروديناميكالىق ترۋبادا سىناي وتىرىپ، جالپى ۇشاقتىڭ بولىكتەرىنىڭ نەعۇرلىم ءتيىمدى تۇلعالارىن تابادى، ونىڭ بەرىكتىگىن، مانيەۆرلىلىگىن، ۇشۋ بارىسىندا وعان اسەر ەتەتىن جۇك شاماسىن انىقتايدى. اەروديناميكالىق ترۋبا ولشەمدەرى مەن اۋا اعىنىنىڭ جىلدامدىعى ءار ءتۇرلى بولادى
ب/گيدروديناميكا تۋرالى تۇسىنىك
گيدروديناميكا (گيدرو... جانە ديناميكا) – گيدرواەرومەحانيكانىڭ سىعىلمايتىن سۇيىقتىقتىڭ قوزعالىسىن جانە ونىڭ وزىمەن شەكارالاس ورنالاسقان قاتتى دەنەمەن اسەرلەسۋىن زەرتتەيتىن ءبولىمى.
گيدروديناميكا – سۇيىقتىق پەن گاز مەحانيكاسىنىڭ ەرتەدەن كەلە جاتقان ءارى جاقسى دامىعان سالاسى.
گيدروديناميكا كومەگىمەن سۇيىقتىقتىڭ جالپى قاسيەتتەرىنە مەحانيكانىڭ نەگىزگى زاڭدارى مەن تاسىلدەرىن قولدانا وتىرىپ، سۇيىقتىق الىپ جاتقان تۇتاس ورتانىڭ كەز كەلگەن نۇكتەسىنىڭ جىلدامدىعى، قىسىمى ءتارىزدى ولشەمدەر انىقتالادى.
گيدروديناميكانىڭ نەگىزگى تاسىلدەرى دىبىس جىلدامدىعىنان (شامامەن 330 م/سx1200 كم/ساع) جىلدامدىعى تومەن گاز قاسيەتتەرىن زەرتتەۋ ءۇشىن دە پايدالانىلادى. گيدروديناميكا تەوريا گيدروديناميكا جانە ەكسپەريمەنتتىك گيدروديناميكا بولىپ ەكىگە بولىنەدى. تەوريالىق گيدروديناميكادا سۇيىقتىقتىڭ جەكە بولشەكتەرى سۇيىق ورنالاسقان تۇتاس ورتانىڭ ماتەريالدىق نۇكتەلەرى رەتىندە قاراستىرىلادى نەمەسە سۇيىقتىق الىپ جاتقان كەڭىستىكتەگى جىلدامدىقتار ءورىسى زەرتتەلەدى. گيدروديناميكا تۇرعىسىنان العاندا سۇيىقتىقتىڭ ەڭ باستى قاسيەتى – اققىشتىق پەن تۇتاستىق. سۇيىقتىقتىڭ گاز تارىزدەس ورتادان نەگىزگى ايىرماشىلىعى – ونىڭ سىعىلمايتىندىعى. مۇنداي سۇيىقتىقتار ءۇشىن ۇزىلىسسىزدىك تەڭدەۋى مەن ناۆە - ستوكس تەڭدەۋى قولدانىلادى. تۇتقىر سۇيىقتىق قوزعالىسى قاراستىرىلعاندا، اعىس سيپاتتاماسى بولىپ تابىلاتىن ولشەمسىز شاما – رەينولدس سانى قولدانىلادى. ەكسپەريمەنتتىك گيدروديناميكا تاسىلدەرىنىڭ قاتارىنا سۇيىقتىق قوزعالىسى مەن وعان شەكارالاس ورنالاسقان قاتتى دەنە ماڭىنداعى اعىستى كىشىرەيتىلگەن ماسشتابتا قايتا جاساپ الۋعا نەگىزدەلگەن مودەلدەۋ تاسىلدەرى جاتادى. گيدروديناميكانىڭ كوپتەگەن ەسەپتەرىن شەشۋگە ۇقساستىق تەورياسى مەن ۇقساستىق ولشەمىنە نەگىزدەلگەن گيدروديناميكالىق تاجىريبەلەر دە قولدانىلادى. گيدروديناميكا ادىستەرى گيدراۆليكا، گيدرولوگيا جانە گيدروتەح. ەسەپتەرىن شىعارۋدى، گيدروتۋربينانى، سورعىلاردى، قۇبىرلاردى، ت. ب. ەسەپتەۋدى تابىستى شەشۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. ءار ءتۇرلى جاعدايداعى (تۇتقىر كۇشتەر، ماگنيتتىك گيدروديناميكالىق كۇشتەر، ت. ب.) لامينارلىق اعىس گيدروديناميكاسى (ماتەم. مودەلدەۋ ادىسىمەن) جۇرگىزىلدى. گيدروديناميكالىق قىسىم دەپ - قوزعالىپ تۇرعان سۇيىقتىڭ ىشىندەگى قىسىمدى ايتامىز. سۇيىق قوزعالىسىن سيپاتتايتىن نەگىزگى ەلەمەنتتەر بولىپ سۇيىق ىشىندەگى قىسىم مەن سۇيىقتىڭ ءار نۇكتەسىنىڭ قوزعالىس جىلدامدىقتارى سانالادى.
بەينەبيان (قۇبىرداعى سۋ قانداي قىسىممەن ءجۇرۋ جولى)
ۆ/اەروديناميك جانە گيدروديناميكا اراسىنداعى بايلانىس
اەروديناميكا عىلىم سالاسى — گاز ءتارىزدى ورتانىڭ (سونىڭ ىشىندە اۋانىڭ) قوزعالىسىنىڭ جانە ونىڭ اكقىش دەنەمەن ءوزارا ارەكەتىنىڭ زاڭدارىن زەرتتەيتىن مەحانيكا بولىگى. اۆياسيا، كوسموستىق - راكەتا، ارتيللەريا جانە باسقا تەحنيكالاردى جوسپارلاۋ كەزىندە كەڭىنەن قولدانىلادى. اەروديناميكا تەوريالىق (گاز قوزعالىسىنىڭ زاڭدىلىعىن جانە ونىڭ دەنەگە ىقپال ەتۋىن زەرتتەيدى) جانە ەكسپەريمەنتتىك (گاز قوزعالىسىن جانە ونىڭ اينالا اعۋ دەنەلەرىمەن، اتاپ ايتقاندا، اەروديناميكالىق ترۋبالار مودەلدەرىندەگى نەمەسە ۇشۋ اپپاراتتارىندا ءوزارا ارەكەتىن زەرتتەيدى) بولىپ بولىنەدى.
ال گيدرودينماميكا سالاسى – سۇيىق كينەماتيكانى ديناميكامەن بىرگە قاراستىرادى دا، ونىڭ ايىرماشىلىعىن، تۇرلەرىن زەرتتەۋمەن قاتار سۇيىق كينەماتيكالىق سيپاتتامالارىنا تۇسكەن كۇشتەردى ەسەپتەمەگەندەگى سۇيىق قوزعالىسىن، ال سۇيىق ديناميكاسى سۇيىق قوزعالىسىنا تۇسەتىن كۇشتەردىڭ بايلانىستىلىق زاڭدىلىعىن زەرتتەيدى.
گيدراۆليكالىق سۇيىقتى ۇزدىكسىز ورتا رەتىندە قارايدى دا، ونىڭ بارلىق كەڭىستىگىندە تولىق تولتىرادى. گيدراۆليكالىق قىسىم ءار نۇكتەدە ونىڭ كوورديناتانىڭ فۋنكسياسى بولىپ تابىلادى، سونىمەن قاتار ۋاقىت ارالىعىندا وزگەرۋىنەن، ول ۋاقىت فۋنكسياسى تەمپەراتۋرا بولادى.
اەروديناميكا مەن گيدروديناميكا اراسىنداعى بايلانىسقا توقتالاتىن بولساق، اەروديناميكا قوزعالىستاعى گاز اسەر ەتۋ كەزىندەگى پايدا بولاتىن كۇش پەن جاعدايدى، ۇشۋ اپاراتىنىڭ اەروديناميكالىق سيپاتقا يە بولۋىن زەرتتەيدى. ال گيدروديناميكا سۇيىق قوزعالىسىنىڭ زاڭدارىن زەرتتەيدى. گيدروديناميكانىڭ زاڭدارى ارقىلى سۇيىقتىڭ سۋ قۇبىرلارى، كاناليزاسيالىق ترۋبالاردى جانە ت. ب. قوزعالىستى زەرتتەۋگە بولادى.
ءىۇ. جاڭا تاقىرىپتى بەكىتۋ /8 مين/
جاڭا تاقىرىپ بويىنشا بىلىمدەرىن جيناقتاۋ، بەكىتۋ ماقساتىندا وقۋشىلارعا وتىلگەن تاقىرىپ بويىنشا سۇراقتار قويىلادى.
1. اەروديناميك دەگەنىمىز نە؟
2. اەروديناميكالىق كۇشتەر مەن نەگىزگى ماقساتى؟
3. گيدروديناميكا دەگەنىمىز نە؟
4. اەروديناميكا مەن گيدروديناميكا اراسىنداعى بايلانىس؟
5. گيدروديناميكالىق قىسىم دەگەنىمىز نە؟
ءۇ. قورىتىندى ءبولىم /3مين/
بالالار، بۇگىنگى ساباعىمىزدا ءبىرتالاي ءبىلىم بەرىلدى. سىزدەر كوپتەگەن «اەروديناميكا جانە گيدروديناميكا اراسىنداعى بايلانىستارى» تۋرالى مالىمەتتەر الدىڭىزدار. ساباعىمىزدى قورىتىندىلايىق.
ءۇى. ءۇي تاپسىرماسىن بەرۋ /1مين/
1. ش. سۇگىروۆ « گيدروديناميكا» 35 - 39 بەتتەر
2. كونسپەكتىنى وقىپ كەلۋ
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ناتۋرال ساننىڭ بولگىشتەرى. ناتۋرال ساننىڭ ەسەلىكتەرى
