افريكا ماتەريگىنىڭ ىشكى سۋلارى
افريكا ماتەريگىنىڭ ىشكى سۋلارى.
ساباقتىڭ ماقساتى:
وقۋشىلارعا افريكا ماتەريگىنىڭ وزەندەرى، كولدەرى تۋرالى ءبىلىم بەرە وتىرىپ، سىن تۇرعىسىنان ويلاندىرۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋعا جاعداي تۋعىزۋ.
ساباقتىڭ مىندەتتەرى:
• پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ، ويلاۋ قابىلەتتەرىن جەتىلدىرۋ، ىشكى سۋلار جايلى بىلىمدەرىن ءارى قاراي دامىتۋ.
• وقىتۋ مەن وقۋداعى جاڭا تاسىلدەردى قولدانۋ ارقىلى جان - جاقتى ءوز بەتىمەن ىزدەنۋگە داعدىلاندىرا وتىرىپ، ءىس - ارەكەتتى دامىتۋ.
• وقۋشىلاردىڭ توپپەن جۇمىس جاساپ، ۇيىمداستىرۋشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتىپ، ساباقتا وزدەرىن ەمىن - ەركىن ۇستاۋعا ۇيرەتۋ.
وقۋشىلاردىڭ تاتۋلىقپەن جۇمىس ىستەۋىنە جاعداي جاساۋ، ءبىر - ءبىرىن قۇرمەتتەۋگە، ويلارىن ەركىن جەتكىزە بىلۋگە ۇيرەتۋ.
مىندەتتەرى: كارتادان ماتەريكتىڭ وزەن، كولدەرىن كورسەتۋ ارقىلى يكەمدىلىكتەرى مەن داعدىلارىن دامىتۋ.
ناتيجەسى: وقۋشىلار ماتەريكتىڭ ىشكى سۋلار تۋرالى مالىمەت الا الدى.
- كارتامەن جۇمىس ىستەي الادى.
- وزدەرى قورىتىندى جاساي الادى.
- شىعارماشىلىق قابىلەتى ارتادى.
ساباقتىڭ كەزەڭدەرى:
ءى كەزەڭ
ا) ۇيىمداستىرۋ؛ موزايكا» ءادىسى
سالەمدەسۋ. وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ.
«التىن ەرەجە» قۇرۋ ارقىلى وقۋشىلاردى ورتاق سىنىپ ءتارتىبىن قالىپتاستىرۋ.
«جاقسى تىلەك» ترەنينگى
" ميعا شابۋىل".
" اداسقان وبەكتىلەر" سايكەستەندىر
«تانىپ ال دا، اتىن اتا».
«افريكا» ءسوزجۇمباعى
«پوليگلوت» ءادىسى
ءىى كەزەڭ
ا) وقۋشىلاردىڭ توپتا ءوز بەتىمەن جۇمىس داپتەرىندە بەرىلگەن جەتەلەۋشى تاپسىرمالارعا وقۋلىقپەن جاۋاپ ىزدەۋى.
ب) ءمۇعالىمنىڭ كومەگىمەن ديسكۋسسيا جۇرگىزۋ؛
ۆ) تاقتامەن، وقۋلىقپەن جەكە جۇمىس.
ءىىى كەزەڭ دۇرىس ورىندالعان دەڭگەيلىك تاپسىرمالاردى ءمۇعالىمنىڭ تەكسەرۋىنەن كەيىن وقۋشىلاردىڭ وزىنە تاقتاداعى "اشىق جۋرنالعا" بەلگىلەتىپ وتىرۋ، جيعان العاشقى ۇپايلارىن قورىتۋ.
كورنەكىلىكتەر: دۇنيەجۇزىنىڭ فيزيكالىق كارتاسى. تەڭگە سۋرەتى بار كارتوچكالار، سۋرەتتەر جيناعى، اتلاس، كەسكىن كارتا. ەلەكتروندى وقۋلىق. ينتەربەلسەندى تاقتا.
كىرىسپە: ۇيىمداستىرۋ، سىنىپتى توپقا ءبولۋ.
«التىن ەرەجەنى» ساقتاۋدى ەسكەرتۋ.
كوڭىل كۇيلەرىن كوتەرۋ ماقساتىندا ءبىر - بىرىمەن قول ۇستاسىپ، ىشتەرىنەن جاقسى تىلەك تىلەيدى.
باعالاۋ شكالاسى جاسالادى.
تاۋەلىزدىكتىڭ 25 ج ەمبەماسى ارقىلى توپتارعا بولىنەدى. "وزەندەر"، "كولدەر".
ءى كەزەڭ. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ 2 - مين
"ورامال تاستاۋ"ءادىسى. وقۋشىلارعا سۇراق بەرىپ ورامال تاستايمىن.
ءۇي تاپسىرماسى بويىنشا نە بىلدىك؟
ءمۇعالىم ءۇي تاپسىرماسى بويىنشا وقۋشىلاردىڭ نە بىلگەنى تۋرالى سۇرايدى.
وقۋشىلار ءبىر - بىرىنە ورامال ۇسىنىپ، ءۇي تاپسىرماسىنان سۇراقتار قويا وتىرىپ، سۇرايدى.
1. افريكا جەر شارىنداعى قانداي ماتەريك؟
2. افريكادا قانداي كليماتتىق بەلدەۋلەر قايتالانادى، قايسىلارى قايتالانبايدى؟
جاۋابى: ەكۆاتوردان باسقا كليماتتىق بەلدەۋلەر ەكى رەتتەن قايتالانادى ولار:
سۋبەكۆاتورلىق، تروپيكتىك، سۋبتروپيكتىك
3. افريكا كليماتىنداعى باسىم اۋا ماسسالارىن اتا؟ ەكۆاتورلىق، قوڭىرجاي،
تروپيكتىك، مۇحيت اعىستارى
4. جەر شارىنداعى ەڭ جوعارى تەمپەراتۋرا
جاۋابى: +58ºس 1933 جىلى ساحارانىڭ (ءال - ازيزيا) جەرورتا تەڭىزى جاعالاۋىندا تىركەلگەن.
5. جاۋىن شاشىن ەڭ از جاۋاتىن جەر؟
جاۋابى: ساحارادا (0، 5 مم، اسۋان قالاسى) تىركەلگەن.
6. تەڭىز دەڭگەيىنەن ەڭ تومەن جاتقان جەرى؟
جاۋابى: اسسال كولىنىڭ دەڭگەى - 153 م
7. تەڭىز دەڭگەيىنەن ەڭ بيىك ورنالاسقان نۇكتەسى -
جاۋابى: كيليماندجارو جانارتاۋى بيىكتىگى - 5895 م
8. قانداي پايدالى قازبالارعا باي؟
جاۋابى: مىس، مىرىش، ۋران، الماس، التىن، تاسكومىر، مۇناي، گاز
9. بۇل بۇعاز ءۇندى مۇحيتىنىڭ باتىس بولىگىندە، افريكا مەن ماداگاسكار ارالىن ءبولىپ تۇرادى. ول جەر بەتىندەگى ەڭ ۇزىن بۇعاز؟ جاۋابى: موزامبيك
10. بۇل كانال تەڭىز كولىكتەرىنە افريكانى اينالىپ وتپەي - اق، ەۋروپادان ازياعا تىكە شىعۋعا مۇمكىندىك بەرەدى، ول - جاۋابى: سۋەس ۇزىندىعى 112 كم
قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ.
"اداسقان وبەكتىلەرى" سايكەستەندىر. 3ۇپاي /3 مين/
1. ەڭ ءىرى سارقىراما ا) ماداگاسكار، اۋدانى - 590مىڭ كم²
2. ەڭ ءىرى كولى ءا) تانگانيكا، تەرەڭدىگى - 1435م
3. ەڭ سۋى مول وزەن ب) كيليماندجارو جانارتاۋى، بيىكتىگى 5895م
4. ەڭ ءىرى ارالى ۆ) ءنىل، ۇزىندىعى 6671كم
5. ەڭ تەرەڭ كولى گ) تۋگەلا. بيىكتىگى - 993م
6. ەڭ ءىرى جانۋارى د) افريكا ءپىلى، سالماعى 7، 5 توننا
7. ەڭ ۇلكەن ءشول ە) ۆيكتوريا، اۋدانى - 68مىڭ كم² ورتاشا تەرەڭدىگى - 40 م.
8. ەڭ بيىك نۇكتەسى ج) كونگو (زاير)،
9. ەڭ ۇزىن وزەن ز) ساحارا، اۋدانى 7 ملن كم
جاۋاپتارى: 1 - گ، 2 - ە، 3 - ج، 4 - ا، 5 - ءا، 6 - د، 7 - ز، 8 - ب، 9 - ۆ.
جاڭا ساباق
ماعىنانى تانۋ. وقۋلىقپەن جەكە جۇمىس. «ءتۇرتىپ الۋ». 3ۇپاي/5 مين/
توپپەن جۇمىس.
ماتەريكتەگى وزەن الاپتارىن پوستەرگە تىرەك - سىزبا ارقىلى سىزۋدى ۇسىنادى. ماتەريكتەگى كولدەردى پوستەرگە تىرەك - سىزبا ارقىلى سىزۋدى ۇسىنادى. 3 ۇپاي 7مين
3. «تانىپ ال دا، اتىن اتا». 3 ۇپاي /5 مين/
1. ول وڭتۇستىك افريكانى باتىستان شىعىسقا قاراي كەسىپ ءوتىپ، زامبەزي وزەنىن زەرتتەيدى، ۆيكتوريا سارقىراماسىن تاۋىپ، كونگو وزەنى اعىسىن، نياسسا كولىن سيپاتتاپ جازدى. ول 30 جىل افريكادا تۇرىپ، سوندا قازا تاپتى.
بۇل قاي ساياحاتشى؟ (اعىلشىن ساياحاتشىسى داۆيد ليۆينحستون)
2. افريكانىڭ تابيعاتى، حالقى تۋرالى دەرەكتەر جيناپ، 6000 استام مادەني وسىمدىكتەردىڭ ۇلگىسىن جيناقتاعان كىم؟ نيكولاي يۆانوۆيچ ۆاۆيلوۆ
«افريكا» ءسوزجۇمباعى. سۇراقتارى:
ءۇندى مۇحيتى الابىنىڭ وزەنى (زامبەزي)
افريكا دەگەن ءسوز بەربەرلەردىڭ قانداي تايپاسىنان شىققان (افريگي)
گۆينەيا شىعاناعىنا قۇياتىن وزەن (نيگەر)
افريكانىڭ ەڭ ۇلكەن كولى (ۆيكتوريا)
افريكانىڭ ەڭ مول سۋلى وزەنى (كونگو)
كوك ءنىل باستالاتىن كول (تانا)
ز ا م ب ە ز ي
ا ف ر ي گ ي
ن ي گ ە ر
ۆ ي ك ت و ر ي يا
ك و ن گ و
ت ا ن ا
«كىر جاياتىن ءجىپ» ءادىسى ارقىلى. ەكى توپقا بىردەي سۇراقتار بەرىلەدى.
سۇراقتارعا جىلدام جاۋاپ بەرىپ جىپكە ىلەدى.
دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ ۇزىن وزەن. (ءنىل)
ەكۆاتوردى ەكى جەردەن كەسىپ ءوتىپ، جيناعان سۋىن اتلانت مۇحيتىنا قۇياتىن وزەن. (كونگو)
افريكا ماتەريگىندەگى ءتۇستى بىلدىرەتىن وزەن. (ورانجيەۆايا)
مارشاكتىڭ «ايبوليت» شىعارماسىنداعى وزەن. (ليمپوپو)
داۆيد ليۆينگستوننىڭ اشقان سارقىراماسى قالاي اتالادى؟ 1855ج زامبەزي وزەنىندەگى ۆيكتوريا سارقىراماسىن اشتى
ۆيكتوريا سارقىراماسى ورنالاسقان وزەن. (زامبەزي)
جاعالاۋى جارتاستى، بايكالدىڭ ءسىڭلىسى، وتە تەرەڭ، سۋى تۇششى كول. (تانگانيكا)
ەجەلگى مىسىرلىقتار ونى «كيەلى وزەن»دەپ اتاعان، حالقى تابىنعان، 19 عاسىردىڭ 70 - جىلدارى اشىلعان وزەن. (ءنىل)
نيگەر وزەنى قاي الاپقا جاتادى؟ (اتلانت)
افريكانىڭ باسىم وزەنى نەمەن قورەكتەنەدى؟ (جاڭبىر سۋىمەن)
«پوليگلوت» ءادىسى
• لارا – ارال – وستروۆ – island
• تيحمۇ – مۇحيت – وكەان – ocean
• كيرەاتم – ماتەريك – ماتەريك – mainland
• تڭىەز – تەڭىز – مورە – sea
• ەكبۇت – تۇبەك – پولۋوستروۆ – peninsula
• نەوز – وزەن – رەكا – river
• لكو – كول – وزەرا – lake
• قۇلىرق – قۇرلىق – سۋشا، زەمليا – land
• ومىسدكى – وسىمدىك – راستەنيا – plant
• جاۋارن – جانۋار – جيۆوتنىە – animal
«سەرگىتۋ» ءساتى
1. اتلانت مۇحيتى مەن قىزىل تەڭىز اراسىندا، اتلاس تاۋلارى مەن سۋدان فيزيكالىق - گەوگرافيالىق ايماعىنىڭ اراسىندا جاتىر. ول سولتۇستىكتەن وڭتۇستىككە دەيىن 2000 كم - دەي سوزىلىپ، ماتەريكتىڭ 30 پايىزىن الىپ جاتىر. بۇل جەردە اۋا ادام ايتقىسىز قۇرعاق، جەر بەتىندەگى ەڭ ىستىق ايماق. تريپوليگە جاقىن جەردە اۋانىڭ تەمپەراتۋراسى كەيدە +58°س - گە جەتەدى. بۇل قاي جەر تۋرالى ايتىلىپ تۇر دەپ سۇراق قويىلادى. جاۋابى:
ساحارا شولىندە قۇرما اعاشتارىمەن ءدامى ءتىل ۇيىرەر ءجۇزىم وسەدى ەكەن.
ساحاراداعى جالعىز سۋ كوزى - ءنىل وزەنى
2. بەگەموت، گيپپوپوتام، سۋسيىر جۇپ تۇياقتىلار وتريادىنا، بەگەموتتار تۇقىمداسىنا جاتاتىن، كۇيىس قايىرمايتىن ءىرى جانۋار. دەنەسىنىڭ ۇزىندىعى — 4، 5 م، سالماعى — 2000 — 3000 كگ، بويى — 1، 5 م كەلەدى. تەرىسى — قالىڭ، تۇگى تىقىر بولادى. كوبىنەسە سۋدا تىرشىلىك ەتەدى. قورەگى — تەك سۋ وسىمدىگى. سۇراق قاي كولدە توپتانىپ جۇرەدى.
جاۋابى: ۆيكتوريا كولىندە. ۆيكتوريا كولىندە - بەگەموتتار كوپ، ولار تاڭەرتەڭ كولگە تۇسكەندە سۋ ءوز ارناسىنان تاسىپ شىعىپ كەتەدى ەكەن. ال كەشكە ولار شومىلىپ بولىپ، جاعاعا شىققاندارىندا سۋ قايتا ءوز ارناسىنا تۇسەدى.
3. كارتادان كولدەردى كورسەت. كەسكىن كارتا ءتۇسىرۋ.
V. قورىتىندى.
Vءى باعالاۋ
Vءىى. ءۇي تاپسىرماسى: افريكا ماتەريگىنىڭ ىشكى سۋلارى.
كەسكىن كارتامەن جۇمىستى اياقتاۋ.
ءحىىى وقۋشى ەڭبەگىن باعالاۋ:
ساباقتىڭ ماقساتى:
وقۋشىلارعا افريكا ماتەريگىنىڭ وزەندەرى، كولدەرى تۋرالى ءبىلىم بەرە وتىرىپ، سىن تۇرعىسىنان ويلاندىرۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋعا جاعداي تۋعىزۋ.
ساباقتىڭ مىندەتتەرى:
• پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ، ويلاۋ قابىلەتتەرىن جەتىلدىرۋ، ىشكى سۋلار جايلى بىلىمدەرىن ءارى قاراي دامىتۋ.
• وقىتۋ مەن وقۋداعى جاڭا تاسىلدەردى قولدانۋ ارقىلى جان - جاقتى ءوز بەتىمەن ىزدەنۋگە داعدىلاندىرا وتىرىپ، ءىس - ارەكەتتى دامىتۋ.
• وقۋشىلاردىڭ توپپەن جۇمىس جاساپ، ۇيىمداستىرۋشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتىپ، ساباقتا وزدەرىن ەمىن - ەركىن ۇستاۋعا ۇيرەتۋ.
وقۋشىلاردىڭ تاتۋلىقپەن جۇمىس ىستەۋىنە جاعداي جاساۋ، ءبىر - ءبىرىن قۇرمەتتەۋگە، ويلارىن ەركىن جەتكىزە بىلۋگە ۇيرەتۋ.
مىندەتتەرى: كارتادان ماتەريكتىڭ وزەن، كولدەرىن كورسەتۋ ارقىلى يكەمدىلىكتەرى مەن داعدىلارىن دامىتۋ.
ناتيجەسى: وقۋشىلار ماتەريكتىڭ ىشكى سۋلار تۋرالى مالىمەت الا الدى.
- كارتامەن جۇمىس ىستەي الادى.
- وزدەرى قورىتىندى جاساي الادى.
- شىعارماشىلىق قابىلەتى ارتادى.
ساباقتىڭ كەزەڭدەرى:
ءى كەزەڭ
ا) ۇيىمداستىرۋ؛ موزايكا» ءادىسى
سالەمدەسۋ. وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ.
«التىن ەرەجە» قۇرۋ ارقىلى وقۋشىلاردى ورتاق سىنىپ ءتارتىبىن قالىپتاستىرۋ.
«جاقسى تىلەك» ترەنينگى
" ميعا شابۋىل".
" اداسقان وبەكتىلەر" سايكەستەندىر
«تانىپ ال دا، اتىن اتا».
«افريكا» ءسوزجۇمباعى
«پوليگلوت» ءادىسى
ءىى كەزەڭ
ا) وقۋشىلاردىڭ توپتا ءوز بەتىمەن جۇمىس داپتەرىندە بەرىلگەن جەتەلەۋشى تاپسىرمالارعا وقۋلىقپەن جاۋاپ ىزدەۋى.
ب) ءمۇعالىمنىڭ كومەگىمەن ديسكۋسسيا جۇرگىزۋ؛
ۆ) تاقتامەن، وقۋلىقپەن جەكە جۇمىس.
ءىىى كەزەڭ دۇرىس ورىندالعان دەڭگەيلىك تاپسىرمالاردى ءمۇعالىمنىڭ تەكسەرۋىنەن كەيىن وقۋشىلاردىڭ وزىنە تاقتاداعى "اشىق جۋرنالعا" بەلگىلەتىپ وتىرۋ، جيعان العاشقى ۇپايلارىن قورىتۋ.
كورنەكىلىكتەر: دۇنيەجۇزىنىڭ فيزيكالىق كارتاسى. تەڭگە سۋرەتى بار كارتوچكالار، سۋرەتتەر جيناعى، اتلاس، كەسكىن كارتا. ەلەكتروندى وقۋلىق. ينتەربەلسەندى تاقتا.
كىرىسپە: ۇيىمداستىرۋ، سىنىپتى توپقا ءبولۋ.
«التىن ەرەجەنى» ساقتاۋدى ەسكەرتۋ.
كوڭىل كۇيلەرىن كوتەرۋ ماقساتىندا ءبىر - بىرىمەن قول ۇستاسىپ، ىشتەرىنەن جاقسى تىلەك تىلەيدى.
باعالاۋ شكالاسى جاسالادى.
تاۋەلىزدىكتىڭ 25 ج ەمبەماسى ارقىلى توپتارعا بولىنەدى. "وزەندەر"، "كولدەر".
ءى كەزەڭ. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ 2 - مين
"ورامال تاستاۋ"ءادىسى. وقۋشىلارعا سۇراق بەرىپ ورامال تاستايمىن.
ءۇي تاپسىرماسى بويىنشا نە بىلدىك؟
ءمۇعالىم ءۇي تاپسىرماسى بويىنشا وقۋشىلاردىڭ نە بىلگەنى تۋرالى سۇرايدى.
وقۋشىلار ءبىر - بىرىنە ورامال ۇسىنىپ، ءۇي تاپسىرماسىنان سۇراقتار قويا وتىرىپ، سۇرايدى.
1. افريكا جەر شارىنداعى قانداي ماتەريك؟
2. افريكادا قانداي كليماتتىق بەلدەۋلەر قايتالانادى، قايسىلارى قايتالانبايدى؟
جاۋابى: ەكۆاتوردان باسقا كليماتتىق بەلدەۋلەر ەكى رەتتەن قايتالانادى ولار:
سۋبەكۆاتورلىق، تروپيكتىك، سۋبتروپيكتىك
3. افريكا كليماتىنداعى باسىم اۋا ماسسالارىن اتا؟ ەكۆاتورلىق، قوڭىرجاي،
تروپيكتىك، مۇحيت اعىستارى
4. جەر شارىنداعى ەڭ جوعارى تەمپەراتۋرا
جاۋابى: +58ºس 1933 جىلى ساحارانىڭ (ءال - ازيزيا) جەرورتا تەڭىزى جاعالاۋىندا تىركەلگەن.
5. جاۋىن شاشىن ەڭ از جاۋاتىن جەر؟
جاۋابى: ساحارادا (0، 5 مم، اسۋان قالاسى) تىركەلگەن.
6. تەڭىز دەڭگەيىنەن ەڭ تومەن جاتقان جەرى؟
جاۋابى: اسسال كولىنىڭ دەڭگەى - 153 م
7. تەڭىز دەڭگەيىنەن ەڭ بيىك ورنالاسقان نۇكتەسى -
جاۋابى: كيليماندجارو جانارتاۋى بيىكتىگى - 5895 م
8. قانداي پايدالى قازبالارعا باي؟
جاۋابى: مىس، مىرىش، ۋران، الماس، التىن، تاسكومىر، مۇناي، گاز
9. بۇل بۇعاز ءۇندى مۇحيتىنىڭ باتىس بولىگىندە، افريكا مەن ماداگاسكار ارالىن ءبولىپ تۇرادى. ول جەر بەتىندەگى ەڭ ۇزىن بۇعاز؟ جاۋابى: موزامبيك
10. بۇل كانال تەڭىز كولىكتەرىنە افريكانى اينالىپ وتپەي - اق، ەۋروپادان ازياعا تىكە شىعۋعا مۇمكىندىك بەرەدى، ول - جاۋابى: سۋەس ۇزىندىعى 112 كم
قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ.
"اداسقان وبەكتىلەرى" سايكەستەندىر. 3ۇپاي /3 مين/
1. ەڭ ءىرى سارقىراما ا) ماداگاسكار، اۋدانى - 590مىڭ كم²
2. ەڭ ءىرى كولى ءا) تانگانيكا، تەرەڭدىگى - 1435م
3. ەڭ سۋى مول وزەن ب) كيليماندجارو جانارتاۋى، بيىكتىگى 5895م
4. ەڭ ءىرى ارالى ۆ) ءنىل، ۇزىندىعى 6671كم
5. ەڭ تەرەڭ كولى گ) تۋگەلا. بيىكتىگى - 993م
6. ەڭ ءىرى جانۋارى د) افريكا ءپىلى، سالماعى 7، 5 توننا
7. ەڭ ۇلكەن ءشول ە) ۆيكتوريا، اۋدانى - 68مىڭ كم² ورتاشا تەرەڭدىگى - 40 م.
8. ەڭ بيىك نۇكتەسى ج) كونگو (زاير)،
9. ەڭ ۇزىن وزەن ز) ساحارا، اۋدانى 7 ملن كم
جاۋاپتارى: 1 - گ، 2 - ە، 3 - ج، 4 - ا، 5 - ءا، 6 - د، 7 - ز، 8 - ب، 9 - ۆ.
جاڭا ساباق
ماعىنانى تانۋ. وقۋلىقپەن جەكە جۇمىس. «ءتۇرتىپ الۋ». 3ۇپاي/5 مين/
توپپەن جۇمىس.
ماتەريكتەگى وزەن الاپتارىن پوستەرگە تىرەك - سىزبا ارقىلى سىزۋدى ۇسىنادى. ماتەريكتەگى كولدەردى پوستەرگە تىرەك - سىزبا ارقىلى سىزۋدى ۇسىنادى. 3 ۇپاي 7مين
3. «تانىپ ال دا، اتىن اتا». 3 ۇپاي /5 مين/
1. ول وڭتۇستىك افريكانى باتىستان شىعىسقا قاراي كەسىپ ءوتىپ، زامبەزي وزەنىن زەرتتەيدى، ۆيكتوريا سارقىراماسىن تاۋىپ، كونگو وزەنى اعىسىن، نياسسا كولىن سيپاتتاپ جازدى. ول 30 جىل افريكادا تۇرىپ، سوندا قازا تاپتى.
بۇل قاي ساياحاتشى؟ (اعىلشىن ساياحاتشىسى داۆيد ليۆينحستون)
2. افريكانىڭ تابيعاتى، حالقى تۋرالى دەرەكتەر جيناپ، 6000 استام مادەني وسىمدىكتەردىڭ ۇلگىسىن جيناقتاعان كىم؟ نيكولاي يۆانوۆيچ ۆاۆيلوۆ
«افريكا» ءسوزجۇمباعى. سۇراقتارى:
ءۇندى مۇحيتى الابىنىڭ وزەنى (زامبەزي)
افريكا دەگەن ءسوز بەربەرلەردىڭ قانداي تايپاسىنان شىققان (افريگي)
گۆينەيا شىعاناعىنا قۇياتىن وزەن (نيگەر)
افريكانىڭ ەڭ ۇلكەن كولى (ۆيكتوريا)
افريكانىڭ ەڭ مول سۋلى وزەنى (كونگو)
كوك ءنىل باستالاتىن كول (تانا)
ز ا م ب ە ز ي
ا ف ر ي گ ي
ن ي گ ە ر
ۆ ي ك ت و ر ي يا
ك و ن گ و
ت ا ن ا
«كىر جاياتىن ءجىپ» ءادىسى ارقىلى. ەكى توپقا بىردەي سۇراقتار بەرىلەدى.
سۇراقتارعا جىلدام جاۋاپ بەرىپ جىپكە ىلەدى.
دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ ۇزىن وزەن. (ءنىل)
ەكۆاتوردى ەكى جەردەن كەسىپ ءوتىپ، جيناعان سۋىن اتلانت مۇحيتىنا قۇياتىن وزەن. (كونگو)
افريكا ماتەريگىندەگى ءتۇستى بىلدىرەتىن وزەن. (ورانجيەۆايا)
مارشاكتىڭ «ايبوليت» شىعارماسىنداعى وزەن. (ليمپوپو)
داۆيد ليۆينگستوننىڭ اشقان سارقىراماسى قالاي اتالادى؟ 1855ج زامبەزي وزەنىندەگى ۆيكتوريا سارقىراماسىن اشتى
ۆيكتوريا سارقىراماسى ورنالاسقان وزەن. (زامبەزي)
جاعالاۋى جارتاستى، بايكالدىڭ ءسىڭلىسى، وتە تەرەڭ، سۋى تۇششى كول. (تانگانيكا)
ەجەلگى مىسىرلىقتار ونى «كيەلى وزەن»دەپ اتاعان، حالقى تابىنعان، 19 عاسىردىڭ 70 - جىلدارى اشىلعان وزەن. (ءنىل)
نيگەر وزەنى قاي الاپقا جاتادى؟ (اتلانت)
افريكانىڭ باسىم وزەنى نەمەن قورەكتەنەدى؟ (جاڭبىر سۋىمەن)
«پوليگلوت» ءادىسى
• لارا – ارال – وستروۆ – island
• تيحمۇ – مۇحيت – وكەان – ocean
• كيرەاتم – ماتەريك – ماتەريك – mainland
• تڭىەز – تەڭىز – مورە – sea
• ەكبۇت – تۇبەك – پولۋوستروۆ – peninsula
• نەوز – وزەن – رەكا – river
• لكو – كول – وزەرا – lake
• قۇلىرق – قۇرلىق – سۋشا، زەمليا – land
• ومىسدكى – وسىمدىك – راستەنيا – plant
• جاۋارن – جانۋار – جيۆوتنىە – animal
«سەرگىتۋ» ءساتى
1. اتلانت مۇحيتى مەن قىزىل تەڭىز اراسىندا، اتلاس تاۋلارى مەن سۋدان فيزيكالىق - گەوگرافيالىق ايماعىنىڭ اراسىندا جاتىر. ول سولتۇستىكتەن وڭتۇستىككە دەيىن 2000 كم - دەي سوزىلىپ، ماتەريكتىڭ 30 پايىزىن الىپ جاتىر. بۇل جەردە اۋا ادام ايتقىسىز قۇرعاق، جەر بەتىندەگى ەڭ ىستىق ايماق. تريپوليگە جاقىن جەردە اۋانىڭ تەمپەراتۋراسى كەيدە +58°س - گە جەتەدى. بۇل قاي جەر تۋرالى ايتىلىپ تۇر دەپ سۇراق قويىلادى. جاۋابى:
ساحارا شولىندە قۇرما اعاشتارىمەن ءدامى ءتىل ۇيىرەر ءجۇزىم وسەدى ەكەن.
ساحاراداعى جالعىز سۋ كوزى - ءنىل وزەنى
2. بەگەموت، گيپپوپوتام، سۋسيىر جۇپ تۇياقتىلار وتريادىنا، بەگەموتتار تۇقىمداسىنا جاتاتىن، كۇيىس قايىرمايتىن ءىرى جانۋار. دەنەسىنىڭ ۇزىندىعى — 4، 5 م، سالماعى — 2000 — 3000 كگ، بويى — 1، 5 م كەلەدى. تەرىسى — قالىڭ، تۇگى تىقىر بولادى. كوبىنەسە سۋدا تىرشىلىك ەتەدى. قورەگى — تەك سۋ وسىمدىگى. سۇراق قاي كولدە توپتانىپ جۇرەدى.
جاۋابى: ۆيكتوريا كولىندە. ۆيكتوريا كولىندە - بەگەموتتار كوپ، ولار تاڭەرتەڭ كولگە تۇسكەندە سۋ ءوز ارناسىنان تاسىپ شىعىپ كەتەدى ەكەن. ال كەشكە ولار شومىلىپ بولىپ، جاعاعا شىققاندارىندا سۋ قايتا ءوز ارناسىنا تۇسەدى.
3. كارتادان كولدەردى كورسەت. كەسكىن كارتا ءتۇسىرۋ.
V. قورىتىندى.
Vءى باعالاۋ
Vءىى. ءۇي تاپسىرماسى: افريكا ماتەريگىنىڭ ىشكى سۋلارى.
كەسكىن كارتامەن جۇمىستى اياقتاۋ.
ءحىىى وقۋشى ەڭبەگىن باعالاۋ:
You Might Also Like
-
وتباسىم – ءوز ءۇيىم دارابوز وتباسىلىق سايىسى
-
پەيزاج – تابيعاتتى بەينەلەۋ (گراتاج تەحنيكاسى)
