اعىبايەۆ ورداباي
اعىبايەۆ ورداباي — رۋى تەمىر، جاسى شاماسى مەنەن تورت-بەس جاس ۇلكەن. ۇزىن بويلى، اق سارى، وتە ۇستامدى جىگىت ەدى.
شىمكەنت پەدۋچيليشەسىندە، سولاردا عانا دۋحوۆوي وركەستر بولاتىن. ءبىر اۆسترياليەس وركەستردى باسقاردى. سول جەردە قايتىس بولدى. فاميلياسى پوسيپالوۆ، تۇتقىنعا تۇسكەن ەكەن. پاركتە وڭشەڭ قازاقتار دۋحوۆوي وركەستردە وينايتىن. كازپەدتەحنيكۋمدا اعىبايەۆ ستۋدەنت ەدى.
1928—1929 جىلى جۋالى اۋدانىندا (ول كەزدە سايرام، تۇلكىباس، جۋالى — ءبارى ءبىر اۋدان ەدى. ورتالىعى ۆاننوۆكا) زاۆرايونو بولدى.
راقوۆ — ۋگولوۆنىي روزىسكىدە ىستەگەن، پاراشىل كىسى ەدى. اعىبايەۆ وسى كىسىمەن بىرگە پاتەردە تۇردى. ول مەنىڭ پاتەرىمە كەلىپ تۇردى، ەكەۋمىز كۆارتيردە بىرگە جاتتىق. سوڭىرا مەن كومسومولدان شىعارىلىپ، جالامەن قامالىپ كەتتىم...
لەنينگرادقا فيناكادەمياعا وقۋعا باردىم. سويتسەم بالاقايەۆ، اعىبايەۆ، قاراتايەۆ سوندا اسپيرانتۋرادا وقىپ ءجۇر ەكەن. نيەۆسكيي پروسپەكتىسىندە كەزدەسىپ، كافەگە ەرتىپ باردى. زاكاز بەردى. تاماق ىشتىك. كافە دەگەننىڭ نە ەكەنىن بىلمەي مەن وتىرمىن... سونى سەزىپ، بۇل شاي ىشەتىن جەردىڭ ءبىرى دەپ ءتۇسىندىردى. داياشىعا ءبىر قاعاز بەردى، اقشاسىن تولەدى. ىشكەنىمىز ءۇش سوم. ول كەزدە ول ۇلكەن اقشا. جاتاقحاناما ەرىپ كەلدى، وكتيابرسكايا 25-تە بولاتىن. جاتاقحاناداعى ءبىر بولمەدە التى ادام جاتامىز. جاتاقحاناما كىرىپ، توسەگىمدى كوردى. تازالىعىنا قۋانىپ قالدى.
— ال، مەن سەنى شىعارىپ سالدىم، ەندى سەن مەنى شىعارىپ سال، — دەدى.
نيەۆسكيي موستىعا شەيىن اكەلدىم.
— تۇرا تۇر، قالتاڭ قالاي، سونى ايتشى؟ — دەدى.
— قالتام توق، جامان ەمەسپىن، — دەدىم.
ستيپەنديانى مەن ەكى جاقتان دا الاتىنمىن. قازاقستاننان جانە تۇرار رىسقۇلوۆ كوكەم رەسەيدىڭ ەسەبىنەن ماكسيمالنىي ستيپەنديا تۇرىندە جىبەرەتىن.
فينانسوۆىي اكادەمياداعى وقۋعا كەلسەم، پارتيادا جوقسىڭ دەپ جولدامام بولسا دا الماي قويدى. نە ىستەرىمدى بىلمەي ساستىم. ەسىمە ماسكەۋدە كرەملدە قىزمەت اتقاراتىن تۇرار كوكەم ءتۇستى. ويتكەنى اۋىلدا شالدار شەجىرە جايلى اڭگىمەلەسكەندە، سالىكتەن شىققان تۇرار ءبىزدىڭ تۋىسقانىمىز بولادى دەپ ماقتانىپ وتىراتىن. مەن وقۋعا باراتىن بولعانىمدا، «ماسكەۋدەگى تۇرار كوكەڭە بارىپ سالەم بەر. جاتىرقامايدى، باۋىرىنا تارتادى، ول باۋىرمال جىگىت»، — دەپ قۇلاعىما قۇيىپ قويعانى دا بار ەدى. بىردەن ماسكەۋگە تارتتىم. سۇراستىرىپ ءجۇرىپ تۇرار كوكەمە دە جولىقتىم. قازاقشالاپ سالەم بەرىپ، ءاتى-جونىمدى، شالداردىڭ سالەمىن دە قوسا ايتتىم. قۋانىپ ريزاشىلىق ءبىلدىردى. نە جۇمىسپەن كەلگەنىمدى سۇرادى. جولدامامەن كەلىپ، وقۋعا تۇسە الماي قالعانىمدى ايتتىم. بىردەن تەلەفون ارقىلى ءبىر كىسىلەرمەن سويلەسىپ، مەن تۋرالى ايتىپ جاتتى. ىشىمنەن قۋانىپ مەن وتىرمىن. وتباسى مەن تۇرمىس جاعدايىمدى سۇراستىردى. اكە-شەشەم قارت كىسىلەر، بالا-شاعالارى كوپ، مەن جالعىز ۇلىمىن، جۇمىس ىستەۋدىڭ ورنىنا وقىپ الايىن دەپ كەلىپ قالىپ ەدىم دەدىم. تۇرار اتا مۇرتىنان جىميىپ ماعان كۇلە قارادى دا:
— وقۋىڭا بارا بەر، قابىلداناتىن بولدىڭ. مەن ساعان رەسەي جاعىنان دا ستيپەنديا جىبەرگىزەم، ءبىراق سەن بالالىق جاساپ جۇرمە. وتباسىڭنىڭ ءۇمىتىن اقتاپ، ەلدىڭ ازاماتى بولا ءبىل، — دەپ ورنىنان تۇرىپ، ارقامنان قاتىپ، كابينەتىنەن شىعارىپ سالدى. ۇلكەن ادامنىڭ بالاسىنباي ماعان كوڭىل ءبولىپ، ءمان بەرگەن ءىلتيپاتىنا بولەنىپ، اسىعىس لەنينگرادقا قاراي جول تارتتىم. ورداباي اعامنىڭ:
— ءاي، باۋىرجان، بۇل اقشاڭ ساعان كوپ. ابايلاپ ۇستا، — دەپ اقىل ايتۋىنىڭ وسىنداي سەبەبى بولاتىن. ول كىسى ءبىراز ويلانىپ تۇردى دا:
— ءاي، باۋىرجان، حالىق اراسىندا «اقشادا ءتىل جوق» دەگەن ءسوز بارىن بىلەسىڭ بە؟ — دەدى.
— ول نە دەگەنىڭىز؟
— اقشانى جۇمساساڭ، ونىڭ ءتىلى جوق، شاشىلا بەرەدى، —دەدى.
— شاشىلىپ بىتسە، ءبىر تيىنعا زار بولاسىڭ، ءالى، — دەدى.
— ساعان كوپ اقشا بەرەدى ەكەن، سونىڭ ءقادىرىن ءبىل، ەسەپتەپ جۇمسا. قالا ۇلكەن... جامان كىسىلەر دە جەتەرلىك سەنى الدارلىق... قارماققا ءتۇسىپ قالما.
— مىنا كيىمدەرىڭدى وزگەرت، جاقسىلاپ كيىن. بۇلار كيىمگە قارايدى...
— قالاي وزگەرتەم؟ — دەدىم.
— مەن ەرتەڭ كەلەمىن، كافەگە بارامىز. جەكسەنبى كۇنى كيىمدى ءوزىم تاڭداپ اپەرەمىن. قالاي كيۋدى ۇيرەتەمىن...
ايتقان كۇنىنە كەلدى. اقشامدى ول كەزدە ىشقىرىما تىعىپ ۇستايمىن. ماگازيندى ارالاتتى. كيىمدەردى جاعالاي قاراپ تاڭداي باستادى. ماعان كورگەن كيىمنىڭ ءبارى ۇنايدى. ءبىراق ول كىسى الدىرمايدى... اقىرى بىرەۋىن تاڭدادى-اۋ، ايتەۋىر.
— گدە ۆاشە پريمەروچنىي؟ — دەدى ساتۋشىعا. ونىسىن مەن ءتۇسىنىپ جاتقانىم جوق.
— كيىمىڭدى شەش، — دەپ، جاڭا كيىمىمدى ۇستىمە كيگىزدى.
— جاقسى ەكەن، وسىنى الايىق، — دەدى. الدىق... باعاسى 47 سوم ەكەن، اسىقپاي وراتىپ الدى....
اياق كيىمدەر ساتاتىن جەرگە اپاردى. اياعىمدا ەتىگىم بار. ءارتۇرلى تۇستەرى بولەك-بولەك قاپتاعان باتىڭكەلەر. تاعى دا كيىپ كوردىم. مىقشاڭداپ ەتىگىمدى شەشتىم.
— كي، — دەدى.
— ويباي، اقشاسىن بەرگەمىن جوق قوي، ءقايتىپ كيەم، — دەدىم.
— ساعان شاق ەكەن، جاراسادى، اقشاسىن بەرەمىن، ال، — دەدى.
كويلەك الدىق، وعان ساي كەلەتىن گالستۋك تاڭدادىق. گالستۋك ول كەزدە قولمەن بايلانادى ەكەن.. سونى ەرىنبەي-جالىقپاي قايتا-قايتا بايلاتىپ ۇيرەتتى. بازارلاپ ءماز بولىپ كەلە جاتساق، توپىرلاپ الدىمىزدا بەلگىباي شالابايەۆ، ماۋلەن بالاقايەۆ ت.ب. كىسىلەر كەلە جاتىر. مەنىڭ كيىنگەن تۇرىمە قاراپ، شالابايەۆ جاتىپ كۇلدى.
— ەي، بەلگىباي، كۇلمە وعان، ءبىلىمى سەنەن ارتىق بولسا نە دەيسىڭ؟ — دەدى. شاماسى ونى بۇرىننان جاقتىرماي جەك كورەتىن سياقتى.
ەسكى كيىمىمدى الىپ قالدى. — تازارتىپ اپارامىن، كىر ەكەن، — دەدى.
سالىپ ۇرىپ جاتاقحاناعا ماقتانا كەلسەم، ونداعىلار مەنى تاني الماي جاتىرقاي قاراسادى. ءارقايسىسى وزىنشە قۇبىلعان كوڭىل كۇيلەرىن جاسىرا الماي ءبىلدىرىپ جاتىر. مەن ۇيالىپ قىسىلىپ بارامىن. ءبىر ادەمى ەۆرەيكا ايەل بار ەدى. ول دا كەلىپ قالدى. پارامونوۆا ەۆگەنيا ۆاسيليەۆنا ماعان عاشىق بوپ قالعانىن جاسىرماي ايتىپ جاتىر... ارادا اپتا وتپەستەن اعىبايەۆ كوكەم كەلدى دە:
— مىنا كيىمىڭە لايىقتى پالتو كەرەك ەكەن، — دەدى. ماگازينگە بارىپ ىزدەستىرە باستادىق، ارالاپ ءجۇرىپ بىرەۋىن تاڭداپ الدىق.
— ۇلكەن قالانىڭ الدىمەن مادەني، تاريحي جەرلەرى مەن مۋزەيلەرىن ارالاپ، تەاترلارىن كورىپ، ىشكى مادەنيەتىڭدى بىرتىندەپ بايىتا بەرۋىڭ كەرەك، — دەپ اقىلىن ايتىپ، لەنينگرادتىڭ تاريحي جەرلەرىن ۇزاق ارالاتتى. شارشاپ-شالدىعىپ ءجۇرىپ تاماقتانىپ الدىق. ەندى بۇلاردى ءبىر رەت كورۋ جەتكىلىكسىز. اسىقپاي ءجۇرىپ قايتادان ارالاپ كورۋدى تاپسىرىپ كەلەدى. باسىندا قايتا-قايتا كورۋدىڭ نە قاجەتى بار دەپ ىشىمنەن ويلاسام دا، كەيىنىرەك ءدامىن الىپ، ءمان-ماعىناسىن كەشىرەك ۇعىنىپ جاتتىم. ناداندىعىما ىشىمنەن كۇلىپ تە قويامىن.
اعىبايەۆ ورداباي سول كەزدەگى بۇكىل وداققا تانىمال اتاقتى فيلولوگ اكادەميك مارردىڭ اسپيرانتى بولاتىن. فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ اتاعىن الۋ ءۇشىن كانديداتتىق ديسسەرتاسياسىن قورعاپ تۇرعان كەزىندە «حالىق جاۋى» دەپ ۇستاپ اكەتتى. ارتىنان جازىقسىز جازالانىپ، اتىلىپ كەتتى...
* * *
ەكسپرومتتى قۇداي يسا بايزاقوۆقا عانا بەرگەن... ءوز ومىرىمدە ودان وزعان سۋىرىپ سالما ونەرپازدى كورگەن ەمەسپىن.
* * *
«اۋزىڭدى اشساڭ ارتىڭ كورىنەدى»، — دەيدى. «ۇشقان ۇيانى» ءتۇسىنىپ وقىساڭ، مۇنىڭ سىرىن تۇسىنەسىڭ. بوسقا ايتىلماعان ءسوز ەكەنىن ۇعىناسىڭ.
«ۇشقان ۇيانىڭ» شىن اۆتورى مەن ەمەس. ول كىم دەسەڭ، قازاقشالاپ ايتايىن، «ۇيادا نەنى كورسەڭ، ۇشقاندا سونى ىلەسىڭ»، ونىڭ اۆتورى سول. «ۇشقان ۇيانىڭ» اۆتورى — مەنىڭ ورتام، سونداعى كەيىپكەرلەر.
تەكەباي بي — اكەمنىڭ ناعاشىسى. اجەم — سونىڭ قارىنداسى.
اكەمنىڭ اتى — مومىنالى (مومىش)، تاۋبۇزار — مومىنقۇل كوكەم — اكەمنىڭ ءىنىسى. ولار بولماسا «ۇشقان ۇيا دا» بولماس ەدى. كەيىپكەرلەردىڭ ءبارى دە ومىردە بولعان كىسىلەر. ولار مەنىڭ ۇعۋىمشا... دەتسكايا پاميات دەگەن بار. بالالىق شاقتاعى كورگەندەرىڭ تاسقا باسىلعانداي ەستە مىقتى ساقتالادى. م. گوركيي ءوز كىتابىن «مەنىڭ ۋنيۆەرسيتەتىم» دەگەنىندەي، «ۇشقان ۇيادا» سۋرەتتەلگەن كەيىپكەرلەر مەنىڭ مەكتەبىم بولاتىن. كىتاپتاعى باياندالعان وقيعالار مەن سۋرەتتەلگەن كورىنىستەر مەنىڭ ەستە قالعان ەستەلىكتەرىم دەپ ءبىلۋ كەرەك. وندا ويدان قوسىلعان ەش نارسە دە جوق، ءبارى دە تازا قازاقى ءوڭىردىڭ كورىنىستەرى عانا...
«مۋزەي اپا» اڭگىمەسى دە ويدان شىعارىلعان جاساندى نارسە ەمەس، قايناعان قايتالانباس ءومىردىڭ وزىنەن ويىپ الىندى. تۋعان انام ەكى جاسىمدا قازا بولدى. مۋزەي aپa، ياعني ۇلكەن اپكەم ءۇبيان مەنى اسىراۋشى شەشەم دە بولدى. مەنىڭ شىعارمالارىم ويدان قۇراستىرىلىپ جازىلعان جوق، قايناعان ءومىردىڭ قۇجاتى ءتارىزدى قوعامدىق بولمىستىڭ شىنايى شىندىعى.
«ۇشقان ۇياداعى» تەرىس مىنەزدى كىسىلەر دە سول ومىردە بار شىندىقتىڭ ءوزى. مىسالى، ايدىن كەمپىر... ونىڭ نەمەرەلەرى ءتىرى. سولار اجەلەرىن كۇلىپ ەسكە الارى انىق شىندىق...
سامايا نەسچاستنايا سەميا، كوتورايا جيۆەت — بەسكومپروميسنو، ەتو ليسەمەريا...
سەميا بەسكومپروميسنايا — نە ينتەرەسنايا، نە كراسيۆايا سەميا...
بەز كونفليكتا نەت گوسۋدارستۆا، تاك جە ي ۆ سەمە. مۇندا ءبىر جاعى كىنالى.
ەجەلدەن ەركىن وسكەن بولدىڭ پىراق،
مازدادىڭ قاراڭعىدا جانعان شىراق.
باۋىرجان قارتايعاندا كارىپ بولىپ،
كورىنەر توقالىنا جايسىزىراق.
You Might Also Like
-
ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى- الەمدىك جانە مەملەكەتتىك ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن، زايىرلىلىقتى،جاڭاشىلدىقتى قولدايتىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ بىرەگەي جوعارعى وقۋ ورنى.
-
مەن، ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ 3ء-شى كۋرس ستۋدەنتىمىن. بولاشاق «ءدىنتانۋشىمىن». قازىرگە دەيىن ءوز ماماندىعىمدى تانىستىرا باستاسام بولدى: «يمام، اۋعىز ايتاتىن اد...
