InfoHub Logo

اعىباي قوڭىرباي ۇلى، اعىباي باتىر (1802-1885) — قازاقحالقىنىڭ تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن كۇرەسكەن ايگىلى باتىر، قولباسشى. قازاق حانى كەنەسارى قاسىم ۇلىنىڭ رەسەي وتارشىلدىعىنا قارسى جۇرگىزىلگەن كوتەرىلىس باسشىلارىنىڭ ءبىرى.

اعىباي باتىر جورىقتا جولى بولعىشتىعى ءۇشىن «اقجولتاي باتىر» اتانعان. ساربازدارى ابىلاي ەسىمىمەن قاتار اعىباي باتىردى دا ۇرانعا اينالدىرعان. اعىباي باتىر 1824 جىلى قارقارالى ايماعىندا رەسەي يمپەرياسىنىڭ وتارشىلدىق ساياساتىنا قارسى كوتەرىلىسكە بەلسەنە ارالاستى. 1826-1849 جىلدار ارالىعىندا رەسەي يمپەرياسىنىڭ قارقارالى، اقتاۋ، اقمولا بەكىنىستەرىنە شابۋىل جاساپ، پاتشا اسكەرلەرىن ىرعىز، توبىل بويىنداعى ۇرىستا، قىزىلجار، كوكشەتاۋ شايقاستارىندا ويسىراتا جەڭگەن. قازاق باتىرى ورمانعا قارسى سوعىستاردا ەرەكشە ەرلىك كورسەتكەن. 1847 جىلى كەنەسارى حاننىڭ كەكىلىك تاۋىنداعى قىرعىزدارمەن ۇرىسىندا ناۋرىزباي باتىرمە نبىرگە دۇشپان شەبىن بۇزىپ ەتكەن. كەنەسارى ولگەننەن كەيىن دە رەسەي وكتەمدىگىنە قارسىلىعىن توقتاتپاي، سىزدىق تورە قولى قۇرامىندا سوعىس جۇرگىزگەن. اعىباي باتىردىڭ مازارى سارىارقا مەن بەتپاق دالانىڭ شەكتەسكەن تاياتقان-شۇناق دەگەن جەرىندە، سوندا جەرلەنگەن.

كەنەسارىنىڭ باس باتىرى اعىباي باتىردىڭ ءومىر جولى قازاق تاريحشىلارى مەن قالامگەرلەرىنىڭ شىعارمالارىنا ارقاۋ بولعان. 19 عاسىردىڭ اياعىندا «اعىباي باتىر» قيسساسى شىقتى. اعىباي نىسانباي جىراۋدىڭ «ناۋرىزباي-قانشايىم» جىرىنىڭ، I. ەسەنبەرليننىڭ «قاھار» رومانىنىڭ باس كەيىپكەرى.1914 جىلى ەسىم تورەنىڭ كومەگىمەن ءاليحان بوكەيحانوۆ قازانقالاسىنان «قىزىل قاينار تەكتۇرماس» دەگەن كىتابىن شىعاردى.ساكەن سەيفۋللين «اقجولتاي باتىر» دەگەن رومان جازعان. 1992 جىلى ايىرتاۋ-سوپىدا باتىردىڭ تۋعانىنا 190 جىل تولۋىنا بايلانىستى رەسپۋبليكا دارەجەسىندە ۇلكەن توي ەتتى. ۇرپاقتارى اعىبايعا ۇلكەن كەسەنە سالدى. ول 1980 جىلى كۇردەلى جوندەۋدەن ءوتىپ، باسىنا قۇلپىتاس قويىلدى.

---