سوڭعى جاڭارتۋ

(وزگەرتىلگەن ۋاقىتى 3 كۇن بۇرىن)
اعىلشىن تىلىندە ءان ۇيرەتۋدىڭ ماڭىزدىلىعى (بايانداما)
اقتوبە وبلىسى، ويىل اۋدانى،
قاراوي مەكتەپ-بالا باقشاسىنىڭ
اعىلشىن ءتىلى ءپانى ءمۇعالىمى
مىرزاگالييەۆا سانديگۋل سانديگالييەۆنا

اعىلشىن تىلىندە ءان ۇيرەنۋدىڭ ماڭىزدىلىعى
«مەكتەپ ءبىتىرىپ شىققان بالا بۇكىل الەمگە، وزگەنىڭ جانە ءوزىنىڭ ومىرىنە ءبىلىم جۇزىمەن اشىلعان سانالى اقىل كوزىمەن قاراي بىلسە،مىنە، ءبىلىمنىڭ كوزدەيتىن تۇپكى ماقساتى وسى. مەكتەپ وسى باعىتتا بالانىڭ كەلەشەكتە جەتىلۋىنە مىقتى نەگىز سالۋى كەرەك» (ج. ايماۋىتوۆ)

شەت ءتىلىن جاڭا زامانعا ساي وقىتۋ بارىسىندا ءتىل ۇيرەنۋشىلەردىڭ كوممۋنيكاتيۆتىك قۇزىرلىعىن قالىپتاستىرۋ باستى ماقسات بولىپ تابىلادى. نەگىزىندە شەت ءتىلىن ۇيرەتۋدە ەكى جاڭا كومپونەنتتى قوسۋ ماڭىزدى ءارى ءتيىمدى: مادەنيەتتانۋ جانە وزىندىك. ءبىرىنشىسىن قاراستىرايىق.
شەت ءتىلى – قوسىمشا قارىم-قاتىناس قۇرالى، اتادان بالاعا بەرىلىپ كەلە جاتقان ادامنىڭ تانۋ،دامۋ جانە اڭگىمەلەسۋ مۇمكىندىگىنە يە اسىل مۇراسى.

ءتىل – قانداي تىلدە سويلەمەسىن ادام ءۇشىن قۇدىرەت،بايلىق،حالىق مادەنيەتى، تاريحى. ءتىل ۇيرەنۋ ارقىلى ادام وزگە ۇلتتىڭ مادەنيەتىن، تاريحىن، ءسالت-داستۇرى مەن ادەت-عۇرپىن تانىپ بىلەدى. وزگە ۇلتتىڭ ءسالت-داستۇرى مەن ادەت-عۇرپىن، مادەنيەتىن ناسيحاتتايتىن ادامنىڭ اسىل مۇراسى – ءان. قاي حالىق بولماسىن انمەن ءومىر سۇرەدى. «ادام ءان سالۋدى توقتاتسا، ءومىر ءسۇرۋدى دە توقتاتقانى» دەپ قاھارمان باۋىرجان اتامىز سوزىمەن ايتساق، ادام تىرشىلىكتە انمەن ءومىر سۇرەدى. كوڭىل قۇلازىعاندا دا، كوڭىل شاتتانعاندا دا ادامنىڭ سەرىگى - اۋەزدى ءان. وسىنداي ءاننىڭ ءتىل ۇيرەنۋگە قانداي ۇلەسى، قانداي ماڭىزدىلىعى بار؟ وسى سۇراققا جاۋاپ قاراستىرايىق. قازاق حالقىنىڭ سالت-داستۇرگە، ادەت-عۇرىپقا، ءداستۇرلى مەرەكەلەرگە بايلانىستى ورىندالاتىن قويىلىمدىق اندەرى سياقتى ءار حالىقتىڭ ءوز مەنتاليتەتىنە ساي ءان تۇرلەرى بولادى.

جاڭادان ءتىلدى ۇيرەنىپ جاتقان وقۋشىلارعا ءان ۇيرەنۋ – جاڭا ءبىر ەلدىڭ جاڭالىعىن اشقانمەن تەڭ. ولار ول ءان ارقىلى سوزدىك قورىن مولايتادى، گرامماتيكالىق بىلىمدەرىن كەڭەيتەدى. انمەن جۇمىس جاساۋ ءمۇعالىم ءۇشىن ءبىرشاما ۋاقىت الاتىن جۇمىس. ءاندى ۇيرەتىپ، سوزدەرىن جاتتاتسام بولدى دەگەن ويدان اۋلاق بولۋ كەرەك. ەڭ الدىمەن ماتەريالمەن تولىق تانىسىپ الىپ، انگە بايلانىستى قوسىمشا دەرەكتەر جيناپ، ونداعى كەزدەسەتىن سوزدەر مەن سويلەمدەرگە ساي لەكسيكالىق، گرامماتيكالىق تاپسىرمالار دايىنداۋ قاجەت. كەيبىر اندەردىڭ ءوزى بەيتانىس، كۇردەلى بولىپ كەلەدى. مۇنداي اندەر ءبىرشاما ۋاقىت قاجەت ەتەدى. ول ءاندى تولىق ءتۇسىنىپ، تاريحى مەن مازمۇنىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن ءمۇعالىم ءوزى ءتۇسىنىپ، ءوزى دايىن بولۋى كەرەك.

انمەن جۇمىس جاساۋ ادەتتە مىناداي جولدارمەن ياعني ەرەجە ارقىلى جۇزەگە اسادى.
- تىڭداۋعا دەيىن
- تىڭداۋ كەزىندە
- تىڭداۋدان كەيىن
ءاندى تىڭداتپاس بۇرىن ءمۇعالىم اۋەلى ءاننىڭ تاريحىمەن تانىستىرىپ نەمەسە قىسقاشا دەرەك بەرىپ وتسە وقۋشىلاردىڭ ءاندى ۇيرەنىپ، ەستە ساقتاۋلارىنا زور ىقپال ەتەدى. كەزدەسەتىن قيىنشىلىقتاردىڭ الدىن الۋ ءۇشىن جاڭا لەكسيكانى تانىستىرىپ العاندا ءجون. مۇنداي جاعدايدا ۇيرەنۋشىلەر ءاننىڭ مازمۇنىن جارتىلاي ءبىلىپ وتىرادى. ءاندى تىڭداۋعا نازارىن بۇرىپ،ءاندى تىڭداپ جاتقان كەزدەگى وقۋشىلار زەيىنىن نازاردان تىس قالدىرماي باقىلاۋ قاجەت. ءاندى تىڭداعاننان كەيىن ءاننىڭ شۋماقتارىمەن جۇمىس جاساپ، ءار سويلەمدى تالداپ، انگە بايلانىستى تاپسىرمالار بەرىپ وقۋشىلاردىڭ تىلدىك قورىن مولايتادى.

شەت ءتىلى ساباقتارىندا بەرىلەتىن ءان مۇقيات تاڭدالىپ الىنۋى ءتيىس. ءان ساباقتىڭ نەگىزگى تاقىرىبى بولا المايدى، ونى نەگىزىنەن جاڭا لەكسيكانى نەمەسە گرامماتيكالىق ماتەريالدى بەكىتكەن كەزدە قولدانامىز جانە انگە بەرىلەتىن تاپسىرمالار ءتىل ۇيرەنۋشىلەردىڭ دەڭگەيىنە قاراي تاڭدالىپ الىنادى.
«Sing and learn» CD-دە اعىلشىن جانە امەريكان حالىقتارىنىڭ 28 ءان جيناعى بار. بۇل مۋلتيمەديالىق ديسكىدە تەك اندەردى ورىنداپ قانا قويمايدى، سونداي-اق سۋرەتتى انيماسيالار مەن سوزدىكتەر، ءان تۋرالى قىزعىلىقتى قىسقاشا دەرەكتەر، ءاننىڭ نوتاسى جانە فرازالار بەرىلگەن. مۋلتيمەديالىق CDء-دى ينتەرتاقتادا پايدالانۋعا ىڭعايلى. ءاننىڭ ءماتىنىن وقىپ ۇيرەنىپ بولعاننان كەيىن، كاراوكەدە ايتىپ تاسپاعا جازىپ ءوزى دە تىڭداۋعا بولاتىنداي قىزىقتى باعدارلاماسى دا ەنگىزىلگەن. ءتىپتى تۇتىنۋشىعا ءاننىڭ ءماتىنىن، سوزدىكتى، سويلەمدەردىڭ اۋدارماسىمەن، ءاننىڭ نوتاسىن پرينتەردەن شىعارىپ الۋعا مۇمكىندىك جاسالعان. ءاننىڭ ءماتىنىن، ونداعى ايتىلاتىن فرازا مەن جاڭا سوزدەردى وقۋشىلارعا پرينتەردەن شىعارىپ تاراتىپ بەرۋگە دە بولادى.

«Spring is green» ءانىن ۇيرەتۋ كەزىندە سۋرەتتەگى تۇلكىنى تىشقان ارقىلى باتىرمانى باسىپ بەرىلگەن فرازالاردى تىڭداۋعا بولادى. كوكتەم مەزگىلىندەگى كەزدى تۇرتكەندە:
Spring is a nice season. - كوكتەم ەڭ ادەمى جىل مەزگىلى.
The sun is not very hot. -كۇن اسا ىستىق ەمەس.
Nature wakes up. -تىرشىلىك ويانادى.
Leaves are small and green and the first flowers appear. -جاپىراقتار كىشكەنتاي ءارى جاسىل جانە العاشقى گۇلدەر شەشەك جارادى. .
I like flowers very much. -مەن گۇلدەرى وتە جاقسى كورەمىن.

جاز مەزىلىندەگى كەزدى تۇرتكەندە:
Usually، the weather is hot in summer. - ادەتتە جازدا اۋا-رايى ىستىق بولادى.
Forests and fields are green and full of life. - ورمان، دالا جاپ-جاسىل جانە تىرشىلىككە تولى.
You can gather flowers and berries. - گۇلدەر مەن جەمىس-جيدەكتەر تەرۋگە بولدى.
I like to hunt butterflies. - مەن كوبەلەك اۋلاعاندى جاقسى كورەمىن.
But it is not so easy. - بۇل وڭاي ەمەس.

كۇز مەزىلىندەگى كەزدى تۇرتكەندە:
I like autumn- مەن كۇزدى جاقسى كورەمىن.
The leaves on the trees are all different colours - green، yellow، orange، red and brown. - اعاشتىڭ جاپىراقتارى ءارتۇرلى تۇستە - جاسىل، سارى، سارعىش، قىزىل جانە قوڭىر.
And if you are lucky، you can gather a full basket of mushrooms in the forest. - ەگەر جولىڭ بولسا سەبەتىڭدى ساڭىراۋقۇلاقتان تولتىرۋعا بولادى.
But it often rains in autumn. - ءبىراق كۇزدە جاڭبىر ءجيى جاۋادى.

قىس مەزگىلىندەگى كەزدى تۇرتكەندە:
Winter is my favourite season. –قىس - مەنىڭ سۇيىكتى جىل مەزگىلىم.
The ground is white with snow. - جەر بەتىن اق قار جاپقان.
The weather is freezing. - اۋا-رايى سۋىق.
The sun shines brightly and ice sparkles in the rays of the sun. - كۇن جارقىراپ، مۇزدار كۇن ساۋلەسىنە شاعىلىسىپ جالتىرايدى.

I like to ski in winter. - مەن قىستا شاڭعى تەپكەندى ۇناتامىن.
وسىنداي فرازالاردى تىڭداپ ەستە ساقتاۋ ارقىلى وقۋشىلار ءوز بەتتەرىمەن جىل مەزگىلىنە بايلانىستى توپيكتەر جازۋعا ۇيرەنەدى، سوزدىك قورى مولايىپ اڭگىمەلەۋگە بەيىمدەلەدى. ديالوگ قۇرىپ سويلەسۋگە، پىكىرىن ايتۋعا داعدىلانادى.

انمەن جۇمىس تۇرلەرىنە وسىنداي كوپتەگەن مىسالدار كەلتىرە بەرۋگە بولادى. جاڭادان ءتىل ۇيرەنۋدى باستاعان وقۋشىلارعا جىل مەزگىلىنە بايلانىستى «Season» تاقىرىبىنداعى ساباقتا «Spring is green» ءانىن ۇيرەتۋ بارىسىندا مىناداي تاپسىرمالار قولدانۋعا بولادى.
Listen and complete the song with pairs of rhyming words.
_______is green،-------------spring is ______
_______ is bright. -----------Summer is _____
_______ is yellow------------autumn is _____
_______ is white. ------------Winter is ______

تاجىريبەدە قولدانۋ ارقىلى زەرتتەۋلەر انىقتاعانداي ءبىلىم بەرۋدىڭ جاڭا تەحنولوگيالارىنىڭ بەلگىلى ءبىر ءپاندى مەڭگەرۋ بارىسىندا ءداستۇرلى ساباقتارمەن سالىستىرعاندا بەرەرى مول جانە وقۋشىلاردىڭ ينتەللەكتۋالدى ەپتىلىكتەردىڭ قالىپتاسۋىنا اسەرىن تيگىزەرى انىق. جوعارىدا قاراستىرىلعان ماسەلەلەر شەت ءتىلى ساباقتارىن قىزعىلىقتى، تارتىمدى جانە جوعارى دەڭگەيدە وتكىزۋگە سەپتىگىن تيگىزەرى انىق. مۇنى ءوزىمنىڭ ىس-تاجىريبەدە قولدانۋ ارقىلى كوزىمدى جەتكىزگەننەن كەيىن عانا ويىمدى ورتاعا سالىپ وتىرمىن. كوڭىل قويىپ تىڭداعاندارىڭىزعا راحمەت!

پايدالانىلعان ادەبيەتتەر:
1. مولدوبايەۆا ك. ە. كوممۋنيكاتيۆتىك داعدىلاردى قالىپتاستىرۋ بارىسىندا انمەن جۇمىس جۇرگىزۋدىڭ ءرولى. /مەكتەپتەگى شەت ءتىلى، №4/2008، 53-55ب

You Might Also Like

جاڭالىقتار

جارناما