اكە مەن ەر ەسىمى – ەگىز
تاربيە ساباعىنىڭ تاقىرىبى: اكە مەن ەر ەسىمى – ەگىز
ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ بويىندا اتا - اناعا دەگەن ەرەكشە جىلى سەزىم قالىپتاستىرۋ، اتا - انانىڭ بالا ومىرىندەگى ءرولىن ءتۇسىندىرۋ، اتا - انانى قۇرمەتتەي، سىيلاي بىلۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: وي قوزعاۋ، جاعداياتتاردى تالداۋ.
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتادا سلايدتار، قيما قاعازدار، ت. ب.
ءمۇعالىمنىڭ كىرىسپە ءسوزى.
حالقىمىز «جاقسى اكەنىڭ دانالىعى بالاعا مىڭ جىلدىق ازىق»، «اكەگە باعىنۋ – تاڭىرگە باعىنۋ» دەپ اكەنى دارىپتەگەن. ەندەشە بۇگىنگى تاربيە ساعاتىمىز بالانىڭ اكەسىن ارداق تۇتىپ، ءوزىنىڭ پەرزەنتتىك پارىزىن ءبىر ساتكە دە ەسىنەن شىعارماۋىنا ارنالادى.
توپتاستىرۋ ستراتەگياسى.
– اكە سەن ءۇشىن كىم؟ اكەنىڭ وتباسىنداعى، قوعامداعى ءرولى قانداي؟ (بارلىق وقۋشى ءبىر - بىردەن جاۋاپ بەرەدى).
اكە – وتباسىنىڭ قامىن ويلايتىن تىرەگى، جاۋاپكەرشىلىكتى بيىك ۇستايتىن، ءبىر ءسوزدى، قاتال، ەڭبەكقور، تاباندى، پاراساتتى، جۇرەكتى، باتىر، سونىمەن قاتار مەيىرىمدى، كەشىرىمدى، جۇمساق، قامقورشى، اقىلشى، قيىنشىلىقتى جەڭە بىلۋگە ۇيرەتۋشى ت. ب.
– اكە تۋرالى قانداي ولەڭدەردى بىلەسىڭدەر؟
– «اكە» سوزىنە لايىق بولۋ ءۇشىن ادام قانداي بولۋى كەرەك؟
سەندەردىڭ مىنا جاعداياتتارعا قاتىستى پىكىرلەرىڭدى بىلگىم كەلەدى.
1. ەرتەدە ءبىر ۇلكەيگەن قارت كىسى سىرقاتتانىپ جاتسا، جالعىز ۇلى كەلىپ:
– اكە، مەن سەنى ايشىلىق جەردەگى اتى شىققان تاۋىپكە اپارىپ ەمدەتەمىن، – دەپ اكەسىن ارقاسىنا سالىپ، جولعا شىعىپتى. ولار ۇزاق ءجۇرىپ، قاس قارايعان كەزدە، اكەسى بالاسىنان:
– بالام، اناۋ نە؟ – دەپ سۇراپتى.
سوندا بالاسى: – ول – اي، – دەپ جاۋاپ بەرىپتى.
ءسال جۇرگەننەن كەيىن اكەسى الگى نارسەنى تاعى سۇراپتى. اكەسى ءۇشىنشى رەت سۇراعاندا، اكەسىنىڭ اۋىر سالماعى ارقاسىنا باتىپ، ارەڭ كەلە جاتقان بالاسى:
– اي عوي، اي! نەگە سۇراي بەرەسىڭ؟ ءوزىم شارشاپ، ارەڭ كەلە جاتىرمىن، – دەپ ايقايلاپتى.
سوندا اكەسى: – سەن مەنى جەرگە تۇسىرە عوي. سەن كىشكەنە كەزىڭدە مەن اۋىر تىرلىكتەن قانشالىقتى شارشاپ كەلىپ وتىرسام دا، سەنىڭ «اناۋ نە؟» دەپ كۇنىنە ءجۇز رەت سۇرايتىن سۇراعىڭا بەتى قايتپاسىن دەپ جاۋاپ بەرەتىنمىن. ال، سەن مەنىڭ ءبىر ەركەلىگىمدى كوتەرە المادىڭ. سەنەن اۋىر ءسوز ەستىگەنشە، قارتتىقتان دۇنيەدەن وزعانىم ارتىق، – دەپتى.
ەندى سەندەردىڭ سانالارىڭا مىنانداي سۇراق كەلۋى مۇمكىن:
– شارشاپ كەلە جاتقاندا اكەگە قاتتى سويلەگەندە تۇرعان نە بار؟
وي تۇيىندەپ، ويلارىڭدى ورتاعا سالىڭدار.
2. بىردە ءبىر جىگىت پايعامبارىمىزعا مىناداي وتىنىشپەن كەلىپتى:
اكەم قارتايعاننىڭ سالدارىنان جايسىز بولىپ كەتتى. ۇيىمە كەلىپ، قولىنا نە ىلىنسە، سونى الىپ كەتە بەرەدى، – دەپتى. مۇنى ەستىگەن راسۋلاللا بالانىڭ اكەسىن ءوزىنىڭ قۇزىرىنا شاقىرتتى. الدىنا كەلگەن قاريانىڭ ۇستىندەگى كيىمى ابدەن توزعان، ءوزى بەيشارا حالگە تۇسكەن ەكەن.
– ۇلىڭنىڭ ءسوزى راس پا؟ – دەپ ودان سۇرايدى.
ول: – ءيا، دۇرىس. مەن ۇلىمدى باقتىم، قاقتىم، ءوسىردىم. ازامات بولسىن دەپ جالعىز ءوزىم تاربيەلەدىم. اناسى ەرتە دۇنيە سالعان ەدى. ءوزىم جەمەگەندى ۇلىما جەگىزدىم، ءوزىم كيمەگەندى ۇلىما كيگىزدىم. قارتايعان كەزىمدە باعادى عوي دەگەن زور ءۇمىتىم دە بولعان. ءبىراق ۇلىم اناسىز وسكەننەن بە، مەيىرىم - شاپاعاتى جوق بولىپ شىقتى. ماعان قارايلامايدى، سوندىقتان ءوز كۇنىمدى ءوزىم امالداپ ءجۇرمىن. ۇلىمنىڭ ۇيىنە بارا قالسام، قولىما ىلىنگەن زاتتى الا كەتەمىن. ول زاتتى ساتىپ، اقشاسىنا تاماق جەپ كۇنەلتەمىن...
– ەگەر سەن بي بولساڭ، مۇنداي جاعدايدا قانداي شەشىم شىعارار ەدىڭ؟
– اتا - انا الدىنداعى بالا پارىزى دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
– مىنەزىنە، ءىس - ارەكەتىنە قاراي اكەنى سىيلاماۋ دۇرىس پا؟
ەسسە.
اكە دەگەن – ۇلى ەسىم! بولاشاقتا ءبارىمىز اكە بولامىز. ەگەر سەن اكە بولساڭ، قانداي اكە بولار ەدىڭ؟
قورىتىندى.
اكە قاشان دا اكە. ول سەنى دۇنيەگە اكەلدى. سوندىقتان ءوزىمىزدىڭ پەرزەنتتىك پارىزىمىزدى ەشقاشان ۇمىتپايىق.
ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ بويىندا اتا - اناعا دەگەن ەرەكشە جىلى سەزىم قالىپتاستىرۋ، اتا - انانىڭ بالا ومىرىندەگى ءرولىن ءتۇسىندىرۋ، اتا - انانى قۇرمەتتەي، سىيلاي بىلۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: وي قوزعاۋ، جاعداياتتاردى تالداۋ.
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتادا سلايدتار، قيما قاعازدار، ت. ب.
ءمۇعالىمنىڭ كىرىسپە ءسوزى.
حالقىمىز «جاقسى اكەنىڭ دانالىعى بالاعا مىڭ جىلدىق ازىق»، «اكەگە باعىنۋ – تاڭىرگە باعىنۋ» دەپ اكەنى دارىپتەگەن. ەندەشە بۇگىنگى تاربيە ساعاتىمىز بالانىڭ اكەسىن ارداق تۇتىپ، ءوزىنىڭ پەرزەنتتىك پارىزىن ءبىر ساتكە دە ەسىنەن شىعارماۋىنا ارنالادى.
توپتاستىرۋ ستراتەگياسى.
– اكە سەن ءۇشىن كىم؟ اكەنىڭ وتباسىنداعى، قوعامداعى ءرولى قانداي؟ (بارلىق وقۋشى ءبىر - بىردەن جاۋاپ بەرەدى).
اكە – وتباسىنىڭ قامىن ويلايتىن تىرەگى، جاۋاپكەرشىلىكتى بيىك ۇستايتىن، ءبىر ءسوزدى، قاتال، ەڭبەكقور، تاباندى، پاراساتتى، جۇرەكتى، باتىر، سونىمەن قاتار مەيىرىمدى، كەشىرىمدى، جۇمساق، قامقورشى، اقىلشى، قيىنشىلىقتى جەڭە بىلۋگە ۇيرەتۋشى ت. ب.
– اكە تۋرالى قانداي ولەڭدەردى بىلەسىڭدەر؟
– «اكە» سوزىنە لايىق بولۋ ءۇشىن ادام قانداي بولۋى كەرەك؟
سەندەردىڭ مىنا جاعداياتتارعا قاتىستى پىكىرلەرىڭدى بىلگىم كەلەدى.
1. ەرتەدە ءبىر ۇلكەيگەن قارت كىسى سىرقاتتانىپ جاتسا، جالعىز ۇلى كەلىپ:
– اكە، مەن سەنى ايشىلىق جەردەگى اتى شىققان تاۋىپكە اپارىپ ەمدەتەمىن، – دەپ اكەسىن ارقاسىنا سالىپ، جولعا شىعىپتى. ولار ۇزاق ءجۇرىپ، قاس قارايعان كەزدە، اكەسى بالاسىنان:
– بالام، اناۋ نە؟ – دەپ سۇراپتى.
سوندا بالاسى: – ول – اي، – دەپ جاۋاپ بەرىپتى.
ءسال جۇرگەننەن كەيىن اكەسى الگى نارسەنى تاعى سۇراپتى. اكەسى ءۇشىنشى رەت سۇراعاندا، اكەسىنىڭ اۋىر سالماعى ارقاسىنا باتىپ، ارەڭ كەلە جاتقان بالاسى:
– اي عوي، اي! نەگە سۇراي بەرەسىڭ؟ ءوزىم شارشاپ، ارەڭ كەلە جاتىرمىن، – دەپ ايقايلاپتى.
سوندا اكەسى: – سەن مەنى جەرگە تۇسىرە عوي. سەن كىشكەنە كەزىڭدە مەن اۋىر تىرلىكتەن قانشالىقتى شارشاپ كەلىپ وتىرسام دا، سەنىڭ «اناۋ نە؟» دەپ كۇنىنە ءجۇز رەت سۇرايتىن سۇراعىڭا بەتى قايتپاسىن دەپ جاۋاپ بەرەتىنمىن. ال، سەن مەنىڭ ءبىر ەركەلىگىمدى كوتەرە المادىڭ. سەنەن اۋىر ءسوز ەستىگەنشە، قارتتىقتان دۇنيەدەن وزعانىم ارتىق، – دەپتى.
ەندى سەندەردىڭ سانالارىڭا مىنانداي سۇراق كەلۋى مۇمكىن:
– شارشاپ كەلە جاتقاندا اكەگە قاتتى سويلەگەندە تۇرعان نە بار؟
وي تۇيىندەپ، ويلارىڭدى ورتاعا سالىڭدار.
2. بىردە ءبىر جىگىت پايعامبارىمىزعا مىناداي وتىنىشپەن كەلىپتى:
اكەم قارتايعاننىڭ سالدارىنان جايسىز بولىپ كەتتى. ۇيىمە كەلىپ، قولىنا نە ىلىنسە، سونى الىپ كەتە بەرەدى، – دەپتى. مۇنى ەستىگەن راسۋلاللا بالانىڭ اكەسىن ءوزىنىڭ قۇزىرىنا شاقىرتتى. الدىنا كەلگەن قاريانىڭ ۇستىندەگى كيىمى ابدەن توزعان، ءوزى بەيشارا حالگە تۇسكەن ەكەن.
– ۇلىڭنىڭ ءسوزى راس پا؟ – دەپ ودان سۇرايدى.
ول: – ءيا، دۇرىس. مەن ۇلىمدى باقتىم، قاقتىم، ءوسىردىم. ازامات بولسىن دەپ جالعىز ءوزىم تاربيەلەدىم. اناسى ەرتە دۇنيە سالعان ەدى. ءوزىم جەمەگەندى ۇلىما جەگىزدىم، ءوزىم كيمەگەندى ۇلىما كيگىزدىم. قارتايعان كەزىمدە باعادى عوي دەگەن زور ءۇمىتىم دە بولعان. ءبىراق ۇلىم اناسىز وسكەننەن بە، مەيىرىم - شاپاعاتى جوق بولىپ شىقتى. ماعان قارايلامايدى، سوندىقتان ءوز كۇنىمدى ءوزىم امالداپ ءجۇرمىن. ۇلىمنىڭ ۇيىنە بارا قالسام، قولىما ىلىنگەن زاتتى الا كەتەمىن. ول زاتتى ساتىپ، اقشاسىنا تاماق جەپ كۇنەلتەمىن...
– ەگەر سەن بي بولساڭ، مۇنداي جاعدايدا قانداي شەشىم شىعارار ەدىڭ؟
– اتا - انا الدىنداعى بالا پارىزى دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
– مىنەزىنە، ءىس - ارەكەتىنە قاراي اكەنى سىيلاماۋ دۇرىس پا؟
ەسسە.
اكە دەگەن – ۇلى ەسىم! بولاشاقتا ءبارىمىز اكە بولامىز. ەگەر سەن اكە بولساڭ، قانداي اكە بولار ەدىڭ؟
قورىتىندى.
اكە قاشان دا اكە. ول سەنى دۇنيەگە اكەلدى. سوندىقتان ءوزىمىزدىڭ پەرزەنتتىك پارىزىمىزدى ەشقاشان ۇمىتپايىق.
You Might Also Like
