الاشوردانىڭ باتىس ءبولىمىنىڭ تاريحى - ولكە تاريحىنىڭ قۇرامداس بولىگى
الاشوردانىڭ باتىس ءبولىمىنىڭ تاريحى - ولكە تاريحىنىڭ قۇرامداس بولىگى
“الاش”تۋى استىندا
كۋا بولسىن ارىمىز!
كوركەيتۋگە الاشتى
قۇرباندىق ءبىزدىڭ جانىمىز!
جاساسىن، الاش، جاساسىن!!!
س. تورايعىروۆ.
1917 جىلى 5 - 13 جەلتوقسان ورىنبوردا ءىى - جالپىقازاق سەزى وتكىزىلدى. سەزدە ب. قۇلمانوۆ جانە ورىنباسارلارى ءا. بوكەيحانوۆ، ا. كەنەسارين، ح. دوسمۇحامەدوۆ، و. قاراشيەۆتىڭ ءتوراعالىق ەتۋىمەن
“الاشوردا” ۇكىمەتى قۇرىلدى. الاشوردانىڭ ورتالىعى - سەمەي قالاسى، حالىق كەڭەسىن (ۇكىمەتىن)- ءا. بوكەيحانوۆ باسقاردى.
سەزدەن كەيىن “الاشوردا” اۆتونومياسىنىڭ باتىس ءبولىمى – جاھانشا جانە حالەل دوسمۇحامەدوۆتار باسقارعان “ويىل ۋالاياتى” قۇرىلدى.
1913 جىل 23 مامىر - «قازاق» گازەتىندە ح. دوسمۇحامەد ۇلىنىڭ «الاش» نە ءسوز؟» اتتى ماقالاسى جاريالاندى.
1916 جىل - «قازاق» گازەتىندە ءا. بوكەيحانوۆتىڭ، ا. بايتۇرسىن ۇلىنىڭ، م. دۋلاتوۆتىڭ «الاشتىڭ ازاماتتارىنا» اتتى ۇندەۋى جارىق كوردى.
1917 جىل 21 - 26 شىلدە - ورىنبور قالاسىندا ءبىرىنشى جالپىقازاق سەزى ءوتتى. سەزدە مەملەكەتتىك كۇرىلىس، قازاق اۆتونومياسى، جەر، وقۋ، ءدىن، قازاق ساياسي پارتياسى، ايەل، قۇرىلتاي جينالىسىنا، مۇسىلماندار كەڭەسىنە دەپۋتاتتار سايلاۋ، پارتيا باعدارلاماسىن دايىنداۋ ماسەلەلەرى كوتەرىلدى.
1917 جىل 21 كاراشا - «سارىارقا» گازەتىندە س. تورايعىروۆتىڭ «الاش ۇرانى» ولەڭى جاريالاندى
1917 جىل 5 - 13 جەلتوقسان - ەكىنشى جالپىقازاق سەزى بولدى. سەزدە الاشوردا ۇكىمەتى، الاش اۆتونومياسى جاريالاندى. الاشوردانىڭ ءتوراعاسى بولىپ - ءا. بوكەيحانوۆ سايلاندى.
1917 جىل 23 جەلتوقسان - «قازاق» گازەتىندە «جالپى قازاق سەزىنىڭ قاۋلىسى» اتتى الاش وردا ۇكىمەتىن جاريالاعان جيىننىڭ قۇجاتى شىقتى.
1918 جىل 15 قاڭتار - «قازاق» گازەتىندە الاشتىڭ ەلدىك ءرامىزىن سيپاتتاعان «وردا گەربى (تاڭباسى)» اتتى ماقالا باسىلدى.
1918 جىل 5 مامىر - ومبى قالاسىندا الاش جاستارىنىڭ I سەزى ءوتتى.
1918 جىل 30 شىلدە - پەتروپاۆل كالاسىندا الاش جاستارىنىڭ تۇڭعىش گازەتى - «جاس ازامات» باسىلىمىنىڭ 1 - سانى جارىق كوردى.
1918 جىل 29 - 30 شىلدە، 2 - 3 تامىز - الاشوردا ۇكىمەتى ءسىبىردىڭ ۋاقىتشا ۇكىمەتىمەن كەلىسىم جاسادى.
1918 جىل 11 قىركۇيەك - باتىس الاشوردا ۇكىمەتى قۇرىلدى. ونىڭ ءتوراعالىعىنا ج. دوسمۇحامەد ۇلى سايلاندى.
دوسمۇحامەدوۆ جانشا (جاھانشا) — الاش قوزعالىسىنىڭ اسا كورنەكتى قايراتكەرى، الاشوردا ۇكىمەتىنىڭ مۇشەسى، الاشوردانىڭ باتىس بولىمشەسىنىڭ ءتوراعاسى، زاڭگەر.
1887 جىلى ورال وبلىسى، ورال ۋەزى، جىمپيتى بولىسىنىڭ، № 1 اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن.
1899 جىلى تامىز ايىندا ورال اسكەري رەالدىق ۋچيليششەسىنە ءتۇسىپ، وندا 1905 جىلى 31 مامىرعا دەيىن تولىق كۋرسىن وقىپ ءبىتىرىپ، سول جىلعى 27 قاراشادا جانە 1906 جىلى تامىز ايىندا، ورال وبلىسىنىڭ ستيپەندياتى رەتىندە ماسكەۋ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ زاڭ فاكۋلتەتىنە ءتۇسىپ، ونى 1910 جىلى 4 ناۋرىزدا ءبىتىرىپ شىققان.
1917 جىلعى اقپان توڭكەرىسىنە دەيىن وكرۋگتىق سوتتىڭ پروكۋرورىنىڭ ورىنباسارى مىندەتىن اتقارعان. 1917 جىلى 1 - 11 مامىر ارالىعىندا ماسكەۋدە وتكەن بۇكىلرەسەيلىك مۇسىلمان سەزىنە باسقا دا قازاق دەلەگاتتارىمەن بىرگە قاتىسىپ، مۇسىلمان ىستەرىن باسقاراتىن «شۋرو - ي - يسلام» كوميتەتى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارلىعىنا سايلانادى. سول جىلى 21 - 26 شىلدەدە ورىنبوردا وتكەن جالپىقازاق سەزىندە ورال وبلىسىنان بۇكىلرەسەيلىك قۇرىلتاي جينالىسىنا دەپۋتاتتىققا ۇسىنىلادى.
1918 جىلى 6 مامىردا جىمپيتىدا وتكەن ورال وبلىسىنىڭ 4 - قازاق سەزىندە، قۇرامىنا سىرىم باتىردىڭ ۇرپاعى سالىق جانە سەيىت يشان كىرگەن 7 ادامنان تۇراتىن «ويىل ءۋالاياتى» قۇرىلىپ، جانشا ونىڭ ۋاقىتشا ۇكىمەتىنىڭ ءتوراعاسى بولىپ سايلانادى.
ازامات سوعىسى جىلدارىندا باتىس الاشوردا جەتەكشىلەرىنىڭ ساياساتى: قازاق جۇرتشىلىعىن قورعاۋ، اۋمالى - توكپەلى زامانا اعىمىنا ورىنسىز كيلىكپەۋ جانە ارتىن باعامداۋ ۇستانىمى بولدى.
1918 جىلى قىركۇيەكتە ۋفادا وتكەن الاشوردانىڭ شۇعىل ماجىلىسىندە وزگە دە ماسەلەلەرمەن قاتار «سوعىس جاعدايى مەن جول قاتىناستارىنىڭ ناشارلىعىنان» الاش اۆتونومياسىنىڭ باتىس ولكەلەرىن باسقارۋ ءۇشىن «ويىل ءۋالاياتىنىڭ» ورنىنا الاشوردانىڭ بولىمشەسى قۇرىلادى. بولىمشەنىڭ قۇرامىنا ب. قۇلمانوۆ، ح. دوسمۇحامەدوۆ، ج. دوسمۇحامەدوۆ جانە ە. تۇرمۇحامەدوۆتەر كىرەدى. ءتوراعاسى بولىپ ج. دوسمۇحامەدوۆ سايلانادى.
باتىس الاشوردا بولىمشەسى تاراتىلىپ، ونىڭ جەتەكشىلەرى ءبىراز ۋاقىت قازاق دالاسىنان الاستاتىلعاندا، جانشا 1920 جىلى جاز ايلارىن ماسكەۋدە باس توقىما ونەركاسىبى باسقارماسىندا ينسپەكتور بولىپ، قىركۇيەك ايىندا اتالعان مەكەمەنىڭ جولداماسىمەن تاشكەنتكە جىبەرىلىپ، تۇركىستان رەسپۋبليكاسى حالىق شارۋاشىلىعى ورتالىق كەڭەسىنىڭ ءجۇن - جۇرقا ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولادى جانە تر واك قازاق ءبولىمىنىڭ حاتشىسى قىزمەتىن قوسا اتقارادى. تاشكەنتتە قازاق زيالىلارى قۇرعان مادەني - اعارتۋ «تالاپ» قاۋىمداستىعىنا مۇشە بولىپ، ونىڭ تاپسىرۋىمەن قازاق تىلىندە العاشقى قىلمىستىق كودەكس جوباسىن ازىرلەدى. ونان كەيىن ول قازاق استانالارى قىزىلوردا، الماتى قالالارىندا ءار ءتۇرلى قىزمەتتەر اتقارىپ، 1930 جىلى ماسكەۋگە قىزمەتكە اۋىسادى. سول جىلى قازان ايىندا تۇتقىندالىپ، 1932 جىلى ۆورونەجگە 5 جىل مەرزىمگە جەر اۋدارىلادى. 1938 جىلى قايتا تۇتقىندالىپ، ۇشتىكتىڭ شەشىمىمەن اتۋ جازاسىنا كەسىلەدى.
الاشوردانىڭ باتىس ءبولىمىنىڭ تاريحى - ولكە تاريحىنىڭ قۇرامداس بولىگى. جۇكتەۋ
“الاش”تۋى استىندا
كۋا بولسىن ارىمىز!
كوركەيتۋگە الاشتى
قۇرباندىق ءبىزدىڭ جانىمىز!
جاساسىن، الاش، جاساسىن!!!
س. تورايعىروۆ.
1917 جىلى 5 - 13 جەلتوقسان ورىنبوردا ءىى - جالپىقازاق سەزى وتكىزىلدى. سەزدە ب. قۇلمانوۆ جانە ورىنباسارلارى ءا. بوكەيحانوۆ، ا. كەنەسارين، ح. دوسمۇحامەدوۆ، و. قاراشيەۆتىڭ ءتوراعالىق ەتۋىمەن
“الاشوردا” ۇكىمەتى قۇرىلدى. الاشوردانىڭ ورتالىعى - سەمەي قالاسى، حالىق كەڭەسىن (ۇكىمەتىن)- ءا. بوكەيحانوۆ باسقاردى.
سەزدەن كەيىن “الاشوردا” اۆتونومياسىنىڭ باتىس ءبولىمى – جاھانشا جانە حالەل دوسمۇحامەدوۆتار باسقارعان “ويىل ۋالاياتى” قۇرىلدى.
1913 جىل 23 مامىر - «قازاق» گازەتىندە ح. دوسمۇحامەد ۇلىنىڭ «الاش» نە ءسوز؟» اتتى ماقالاسى جاريالاندى.
1916 جىل - «قازاق» گازەتىندە ءا. بوكەيحانوۆتىڭ، ا. بايتۇرسىن ۇلىنىڭ، م. دۋلاتوۆتىڭ «الاشتىڭ ازاماتتارىنا» اتتى ۇندەۋى جارىق كوردى.
1917 جىل 21 - 26 شىلدە - ورىنبور قالاسىندا ءبىرىنشى جالپىقازاق سەزى ءوتتى. سەزدە مەملەكەتتىك كۇرىلىس، قازاق اۆتونومياسى، جەر، وقۋ، ءدىن، قازاق ساياسي پارتياسى، ايەل، قۇرىلتاي جينالىسىنا، مۇسىلماندار كەڭەسىنە دەپۋتاتتار سايلاۋ، پارتيا باعدارلاماسىن دايىنداۋ ماسەلەلەرى كوتەرىلدى.
1917 جىل 21 كاراشا - «سارىارقا» گازەتىندە س. تورايعىروۆتىڭ «الاش ۇرانى» ولەڭى جاريالاندى
1917 جىل 5 - 13 جەلتوقسان - ەكىنشى جالپىقازاق سەزى بولدى. سەزدە الاشوردا ۇكىمەتى، الاش اۆتونومياسى جاريالاندى. الاشوردانىڭ ءتوراعاسى بولىپ - ءا. بوكەيحانوۆ سايلاندى.
1917 جىل 23 جەلتوقسان - «قازاق» گازەتىندە «جالپى قازاق سەزىنىڭ قاۋلىسى» اتتى الاش وردا ۇكىمەتىن جاريالاعان جيىننىڭ قۇجاتى شىقتى.
1918 جىل 15 قاڭتار - «قازاق» گازەتىندە الاشتىڭ ەلدىك ءرامىزىن سيپاتتاعان «وردا گەربى (تاڭباسى)» اتتى ماقالا باسىلدى.
1918 جىل 5 مامىر - ومبى قالاسىندا الاش جاستارىنىڭ I سەزى ءوتتى.
1918 جىل 30 شىلدە - پەتروپاۆل كالاسىندا الاش جاستارىنىڭ تۇڭعىش گازەتى - «جاس ازامات» باسىلىمىنىڭ 1 - سانى جارىق كوردى.
1918 جىل 29 - 30 شىلدە، 2 - 3 تامىز - الاشوردا ۇكىمەتى ءسىبىردىڭ ۋاقىتشا ۇكىمەتىمەن كەلىسىم جاسادى.
1918 جىل 11 قىركۇيەك - باتىس الاشوردا ۇكىمەتى قۇرىلدى. ونىڭ ءتوراعالىعىنا ج. دوسمۇحامەد ۇلى سايلاندى.
دوسمۇحامەدوۆ جانشا (جاھانشا) — الاش قوزعالىسىنىڭ اسا كورنەكتى قايراتكەرى، الاشوردا ۇكىمەتىنىڭ مۇشەسى، الاشوردانىڭ باتىس بولىمشەسىنىڭ ءتوراعاسى، زاڭگەر.
1887 جىلى ورال وبلىسى، ورال ۋەزى، جىمپيتى بولىسىنىڭ، № 1 اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن.
1899 جىلى تامىز ايىندا ورال اسكەري رەالدىق ۋچيليششەسىنە ءتۇسىپ، وندا 1905 جىلى 31 مامىرعا دەيىن تولىق كۋرسىن وقىپ ءبىتىرىپ، سول جىلعى 27 قاراشادا جانە 1906 جىلى تامىز ايىندا، ورال وبلىسىنىڭ ستيپەندياتى رەتىندە ماسكەۋ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ زاڭ فاكۋلتەتىنە ءتۇسىپ، ونى 1910 جىلى 4 ناۋرىزدا ءبىتىرىپ شىققان.
1917 جىلعى اقپان توڭكەرىسىنە دەيىن وكرۋگتىق سوتتىڭ پروكۋرورىنىڭ ورىنباسارى مىندەتىن اتقارعان. 1917 جىلى 1 - 11 مامىر ارالىعىندا ماسكەۋدە وتكەن بۇكىلرەسەيلىك مۇسىلمان سەزىنە باسقا دا قازاق دەلەگاتتارىمەن بىرگە قاتىسىپ، مۇسىلمان ىستەرىن باسقاراتىن «شۋرو - ي - يسلام» كوميتەتى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارلىعىنا سايلانادى. سول جىلى 21 - 26 شىلدەدە ورىنبوردا وتكەن جالپىقازاق سەزىندە ورال وبلىسىنان بۇكىلرەسەيلىك قۇرىلتاي جينالىسىنا دەپۋتاتتىققا ۇسىنىلادى.
1918 جىلى 6 مامىردا جىمپيتىدا وتكەن ورال وبلىسىنىڭ 4 - قازاق سەزىندە، قۇرامىنا سىرىم باتىردىڭ ۇرپاعى سالىق جانە سەيىت يشان كىرگەن 7 ادامنان تۇراتىن «ويىل ءۋالاياتى» قۇرىلىپ، جانشا ونىڭ ۋاقىتشا ۇكىمەتىنىڭ ءتوراعاسى بولىپ سايلانادى.
ازامات سوعىسى جىلدارىندا باتىس الاشوردا جەتەكشىلەرىنىڭ ساياساتى: قازاق جۇرتشىلىعىن قورعاۋ، اۋمالى - توكپەلى زامانا اعىمىنا ورىنسىز كيلىكپەۋ جانە ارتىن باعامداۋ ۇستانىمى بولدى.
1918 جىلى قىركۇيەكتە ۋفادا وتكەن الاشوردانىڭ شۇعىل ماجىلىسىندە وزگە دە ماسەلەلەرمەن قاتار «سوعىس جاعدايى مەن جول قاتىناستارىنىڭ ناشارلىعىنان» الاش اۆتونومياسىنىڭ باتىس ولكەلەرىن باسقارۋ ءۇشىن «ويىل ءۋالاياتىنىڭ» ورنىنا الاشوردانىڭ بولىمشەسى قۇرىلادى. بولىمشەنىڭ قۇرامىنا ب. قۇلمانوۆ، ح. دوسمۇحامەدوۆ، ج. دوسمۇحامەدوۆ جانە ە. تۇرمۇحامەدوۆتەر كىرەدى. ءتوراعاسى بولىپ ج. دوسمۇحامەدوۆ سايلانادى.
باتىس الاشوردا بولىمشەسى تاراتىلىپ، ونىڭ جەتەكشىلەرى ءبىراز ۋاقىت قازاق دالاسىنان الاستاتىلعاندا، جانشا 1920 جىلى جاز ايلارىن ماسكەۋدە باس توقىما ونەركاسىبى باسقارماسىندا ينسپەكتور بولىپ، قىركۇيەك ايىندا اتالعان مەكەمەنىڭ جولداماسىمەن تاشكەنتكە جىبەرىلىپ، تۇركىستان رەسپۋبليكاسى حالىق شارۋاشىلىعى ورتالىق كەڭەسىنىڭ ءجۇن - جۇرقا ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولادى جانە تر واك قازاق ءبولىمىنىڭ حاتشىسى قىزمەتىن قوسا اتقارادى. تاشكەنتتە قازاق زيالىلارى قۇرعان مادەني - اعارتۋ «تالاپ» قاۋىمداستىعىنا مۇشە بولىپ، ونىڭ تاپسىرۋىمەن قازاق تىلىندە العاشقى قىلمىستىق كودەكس جوباسىن ازىرلەدى. ونان كەيىن ول قازاق استانالارى قىزىلوردا، الماتى قالالارىندا ءار ءتۇرلى قىزمەتتەر اتقارىپ، 1930 جىلى ماسكەۋگە قىزمەتكە اۋىسادى. سول جىلى قازان ايىندا تۇتقىندالىپ، 1932 جىلى ۆورونەجگە 5 جىل مەرزىمگە جەر اۋدارىلادى. 1938 جىلى قايتا تۇتقىندالىپ، ۇشتىكتىڭ شەشىمىمەن اتۋ جازاسىنا كەسىلەدى.
الاشوردانىڭ باتىس ءبولىمىنىڭ تاريحى - ولكە تاريحىنىڭ قۇرامداس بولىگى. جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
ۇزاق مەرزىمدى جوسپار ءبولىمى: ءبىرتۇتاس قازاق مەملەكەتىنىڭ قۇرىلۋى. (2 ساعات)
