سوڭعى جاڭارتۋ

(وزگەرتىلگەن ۋاقىتى 4 كۇن بۇرىن)
پاتشا ۇكىمەتىنىڭ ءحىح ع. ەكىنشى جارتىسىنداعى وتارلىق ساياساتى.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: پاتشا ۇكىمەتىنىڭ ءحىح ع. ەكىنشى جارتىسىنداعى وتارلىق ساياساتى.
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: قازاقستاننىڭ رەسەيگە قوسىلۋىنىڭ سالدارى مەن ماڭىزى، قازاقستانداعى پاتشا اكىمشىلىگىنىڭ وتارلاۋ ساياساتىنىڭ كۇشەيۋى، قازاقستان اۋماعىنداعى (جايىقتىق، سىبىرلىك، ورىنبورلىق جانە جەتىسۋلىق) كازاك اسكەرلەرى، قازاقستاننىڭ رەسەيگە قوسىلۋىنىڭ تاريحي ماڭىزىنا توقتالۋ.
دامىتۋشىلىق: بىلىمگەرلەردىڭ وتكەن ساباق تاقىرىپتارىمەن بايلانىس جاساي وتىرىپ، قورىتىندىلاۋ، وزىندىك پىكىرىن ءبىلدىرۋ، ويلاۋ قابىلەتتەرىن جەتىلدىرۋ.
تاربيەلىك: بىلىمگەرلەردى پاتريوتتىق رۋحقا، ەڭبەكسۇيگىشتىككە، ساباق بارىسىندا ناقتىلىققا، ىزدەنىمپازدىققا، جولداستىق كومەككە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، تۇسىندىرمەلى - بايانداۋ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: تەست، پروەكتور، كومپيۋتەر، تاقتا، بور، سلايد، ۇلەستىرمەلى پاراقشالار، بەينەروليك، ءسوزجۇمباق، وقۋلىق، كارتا.
ءپان ارالىق بايلانىس: گەوگرافيا، الەۋمەتتانۋ، مادەنيەتتانۋ، ساياساتتانۋ.

ساباقتىڭ ءوتۋ بارىسى
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى – 3 مين
2. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ - 30 مين
ا) بەينەروليك - 3 مين
3. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ – 25 مين
ا) بەينەروليك – 2 مين
4. جاڭا تاقىرىپتى مەڭگەرگەنىن تەكسەرۋ: – 7 مين (تەست)
5. ساباقتى بەكىتۋ (ءسوزجۇمباق): - 5 مين
6. رەفلەكسيا – 7 مين
7. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ – 2 مين
8. سەرگىتۋ ءسات -- 3 مين
9. ءبىلىمدى باعالاۋ – 3 مين

ءۇي تاپسىرماسى: (30 مين)
ا) بىلىمگەرلەردەن ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرمانى اۋىزشا سۇراۋ (15مين)
ءا) 15 مينۋت ۋاقىت بەرىلەدى: جىلدامدىققا ارنالعان سۇراقتار:
1. ىشكى وردا حانى جاڭگىر حاننىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن اشىلعان مەكتەپتە ساباق قانداي تىلدە ءجۇردى؟ ورىس جانە تاتار تىلىندە
2. «بەكەي مەن ماۋلەن» پوۆەسىن جازىپ، ورىنبور ولكەسىندەگى قازاقتاردىڭ تۇرمىس جاعدايىن زەرتتەگەن كىم؟ ۆ. ي. دال
3. ا. س. پۋشكين ورالدا قانداي پوەمامەن تانىستى؟ “قوزى كورپەش – بايان سۇلۋ”
4. 1837 جىلى قانداي وقۋ ورنى اشىلدى؟ ءسىبىر كادەت كورپۋسى
5. رەسەيلىك بيلەۋ اكىمشىلىگى ءۇشىن شەنەۋنىكتەر دايارلاۋمەن اينالىساتىن ورىنبور قالاسىنداعى اسكەري ۋچيليششە اشىلعان جىل؟ 1825 جىل
6. ۆ. ي. دال قاي جىلدارى ورىنبور اسكەري گۋبەرناتورىنىڭ جانىندا ارنايى تاپسىرمالاردى ورىندايتىن شەنەۋنىك قىزمەتىن اتقارعان؟ 1833 - 1841 جج.
7. 1813ج. قانداي قالادا اسكەري ۋچيليششە اشىلدى؟ ومبى
8. قازاق جەرىن توپوگرافيالىق زەرتتەۋمەن اينالىسقان ورىس ساياحاتشىلارى؟ پ. كوۆاليەۆسكيي، ن. ا. سيەۆەرسيەۆ، پ. ي. نەبولسين
9. بوكەي ورداسىنداعى جاڭگىر حاننىڭ مەكتەبى قاي جىلى اشىلدى؟ 1841 جىل

10. قاي جىلدارى گ. س. كارەلين كاسپيي تەڭىزىن زەرتتەۋمەن شۇعىلداندى؟ 1848 - 1849 جج
11. 1831ج. 18 - قىركۇيەكتە قاي قالادا اسكەري ۋچيليششە اشىلدى؟ سەمەي قالاسى
12. ۆ. ي. دال قاي جىلدارى جانە قانداي كوتەرىلىستى باسقارعان باتىرلارعا جاناشىرلىق ءبىلدىردى؟ يساتاي مەن ماحامبەت

ءۇي تاپسىرماسىن بەكىتۋ: بەينەروليك – 3 مين
جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ: (25 مين)
1747 جىلى 10 ساۋىردە قول قويعان شەتەل ءىسى جونىندەگى كوللەگيانىڭ №220 - شى «قىرعىزدار (قازاقتار) تاراپىنان تۋاتىن قارسىلىققا وراي جوسپار جاساۋ» تۋرالى قۇپيا جارلىعىندا: «قىرعىزدارمەن كۇرەستى ءوزىمىزدىڭ اسكەرگە ەمەس، كورشى تۇراتىن قالماق، باشقۇرت، كازاك جانە ءسىبىر گۋبەرنياسىنىڭ تۇرعىندارىنا تاپسىرىپ، قازاقتاردى ولتىرۋىنە كوز جۇمىپ قاراۋ كەرەك» دەپتى.

سونداي - اق، 1768 جىلى 17 اقپاندا قابىلدانعان №80 جوعارى جارعىدا: «قازاق حالقىنىڭ بوستاندىعىن جويۋ ءۇشىن، حان سايلاۋىن حالىق ەمەس ءبىز ءوزىمىز شەشەتىن بولۋىمىز كەرەك» دەپ بەكىتكەن. 1779 جىلى 4 قازان كۇنى قاتىن پاتشا ءىى ەكاتەريناعا ساراي قىزمەتكەرلەرى جازعان جوعارى دارەجەلى بايانداۋ حاتتا: «ابىلاي سۇلتاندى پەتروپاۆلوۆسك قورعانىسىنا شاقىرىپ، اق پاتشانىڭ قۇزىرىنا باعىنۋعا باس ءيدىرۋ كەرەك، سوڭعى كەزدەرى شاقىرۋعا، گراموتالارىمىزعا جانە ماراپاتتارعا ءار ءتۇرلى سىلتاۋ ايتىپ كەلمەي ءجۇر جانە جىبەرگەن ەلشىلەرمەن دورەكى قاتىناسادى، ولاردى قابىلدامايدى. بارلاۋ مالىمەتتەرىنە قاراعاندا ابىلاي سۇلتان قىتايمەن جاقىن قارىم قاتىناستا بولعاندىعى انىقتالدى. ءوز ادامدارىنا ورىس كوپەستەرىن توناۋعا رۇقسات بەرىپ وتىر. پاتشالىقتىڭ قۇزىرىنا كىرمەۋ ارقىلى ول ورىستارعا قارسى ارەكەت جاساپ، قازاق حالقىنىڭ ازاتتىعىن قورعاپ قالماقشى. سوندىقتاندا ابىلايعا گراموتالار، حاندىق ماراپاتتار جانە دە تاعى باسقا سياپاتتاردى بەرمەۋ كەرەك. بۇدان بىلاي ابىلايدىڭ ورداداعى دارەجەسىن تومەندەتىپ، وعان تەڭ بولارلىقتاي قارسىلاس تابۋ كەرەك. قازاق ورداسىنداعى وسى جاعدايلار تۇزەلگەنشە ورىستارعا ورداعا بارۋعا تيىم سالىنسىن!» دەلىنگەن.

1781 جىلى ابىلاي قايتىس بولعاننان كەيىن ونىڭ مۇراگەرى ءۋاليدىڭ بەدەلىن السىرەتۋ ءۇشىن پاتشا ۇكىمەتى ءبىر قاتار سۇلتاندارعا قولداۋ كورسەتە باستايدى. 1815 جىلى ۋاليگە قارسى پاتشا جانسىزدارى بۇلىك ۇيىمداستىرىپ، ورنىنا باراقتىڭ ۇرپاعى بوكەيدى حاندىققا سايلايدى.

كەشىكپەي ساراي شەنەۋنىگى م. سپەرانسكيي مىرزا «ۋستاۆ و سيبيرسكيح كيرگيزاح» دەگەندى ويلاپ تابادى. بۇل شەشىمگە 1822 جىلى 22 شىلدەدە پاتشا قول قويعان. وسىدان كەيىن قازاق دالاسىندا حاندىق بيلىك جويىلادى. پاتشانىڭ ىعىنا جىعىلاتىن اعا سۇلتاندار پايدا بولادى. جوعارىداعى شەشىم بويىنشا ورتا ءجۇزدى باتىس ءسىبىر ايماعىنىڭ ءبىر بولىگى رەتىندە تانيدى. 1839 جىلعا دەيىن باتىس ءسىبىر ايماعىنىڭ استاناسى توبىل قالاسى بولادى. 1839 جىلدان كەيىن ومبى قالاسى بولىپ وزگەردى.

جوعارداعى «ءسىبىر قىرعىزدارى تۋرالى» قاۋلىنىڭ نەگىزىندە 1822 باستاپ جىلدان 1839 جىلعا دەيىن قازاق دالاسىن باسقارۋدى 7 وكرۋگكە ءبولىپ تاستادى. سونىڭ ىشىندە اقمولا وكرۋگى 1832 جىلى قۇرىلادى. 50 - 70 قوجالىق (وتباسى) بىرىگىپ 1 اۋىل بولدى. 10 - 12 اۋىل ءبىر بولىس. 15 - 20 بولىس ءبىر وكرۋگكە بىرىكتىرىلدى. وكرۋگ باسشىلىعىنا سۇلتان وتىردى. سۇلتاننىڭ قول استىندا 4 كەڭەسشىسى بولدى. ولاردىڭ ەكەۋى ورىس، ەكەۋى قازاقتان دەلىندى. ولاردى 2 جىل مەرزىمگە گۋبەرناتور تاعايىندادى. سۇلتان بولسا 3 جىل مەرزىمگە سايلاندى.

1824 جىلى ابىلاي سۇلتاننىڭ بالاسى قاسىم باستاعان ءبىر توپ ەل باسشىلارى پاتشا ۇكىمەتىنىڭ جوعارداعى قاۋلىسىنا قارسى شىعادى. ولار پاتشا ۇكىمەتىنە جىبەرگەن حاتىڭدا: «سۇلتاندارعا ابىلاي كەزىندەگىدەي ەركەندىك بەرىلىپ، ەمىن - ەركىن تۇرۋىمىزعا مۇمكىندىك جاسالسىن» دەپتى. پاتشا بۇنى قۇپتاماعاندىقتان قاسىم سۇلتان قول باستاپ ابىلايدىڭ ورداسى ورنالاسقان بۋراباي، شورتاندى (ششۋچە) قالالارىن باسىپ الادى. سول جەردەن اقمولا وكرۋگىنا شابۋىلدار ۇيىمداستىرۋدى جوسپارلايدى. 1836 جىلى وڭتۇستىك وڭىرگە ىعىسىپ بارعان سارجان، ەسەنگەلدى، قاسىم سۇلتانداردى پاتشانىڭ تاپسىرماسىمەن تاشكەنت تورەسى ءولتىردى.

قازاقتاردىڭ باس كوتەرۋىنەن قورىققان پاتشا ۇكىمەتى قازاق دالاسىنا بەكىنىس سانىن كوبەيتە باستادى. اقمولادان وڭتۇستىككە قاراي اقتاۋ بەكىنىسى سالىنادى. بەكىنىستەر اراسىنا 20 - 30 شاقىرىم قاشىقتىقتا شاعىن بەكەتتەر ورىن تەپتى. كەشىكپەي اقمولا ماڭىنا ورىستاردى كوشىرىلىپ اكەلۋ ناۋقانى جەدەل جۇرگىزىلدى. رەسەي ءوزىنىڭ وتارلاۋ كۇشىن اقمولا ماڭىنا توپتاستىردى.
پاتشا ۇكىمەتىنىڭ ءحىح ع. ەكىنشى جارتىسىنداعى وتارلىق ساياساتى. جۇكتەۋ

You Might Also Like

جاڭالىقتار

جارناما