InfoHub Logo

فۋتبول دەگەن سان سيقىرلى، كەرەمەت تە عالامات ويىننىڭ قىر-سىرىن مەڭگەرگەن كۇللi عالامدا داڭقتىلار از ەمەس. اياقدوپشىلارىن اسپانعا كوتەرەتiن حالىقتار فۋتبولدىڭ ەڭ باستى جارىسىنا سانالاتىن الەم بiرiنشiلiگiندەگi جەڭiستەرiن جىر قىلىپ ايتىپ جۇرەدi، ءارi ونى حالىق تاريحىنىڭ بiر بولشەگi رەتiندە قارايدى. بiزدiڭ دە قازاق فۋتبولىنىڭ تاريحىندا ءدال وسىلاي ماقتانۋعا تۇرارلىق ادامدار بار.

قازاق ۇلتىنىڭ وكiلi 1999 جىلى نيگەريا جەرiندە وتكەن جاستار اراسىنداعى الەم بiرiنشiلiگiندە 30 مەتردەن گول سوققانىن وسى كۇنi بiرەۋ بiلسە، بiرەۋ بiلمەس. قازاق فۋتبولىنىڭ التىن تاريحىنا ەنەتiن بۇل جاعداي قازاقستان قۇراما كومانداسىنىڭ حورۆاتياعا قارسى وتكiزگەن كەزدەسۋiندە تiركەلگەن ەدi. وقىرمانعا وسى جايىندا ءسوز ەتپەك بولىپ، بiز بۇگiن اڭگiمەگە سول گولدىڭ اۆتورى ەرلان ورازايەۆتىڭ ءوزiن تارتقان ەدiك.

فۋتبول فيلوسوفياسىن فوميچيەۆ ۇقتىردى
– ەرلان، بۇگiنگi اڭگiمەمiزدiڭ نەگiزگi ارقاۋى بولىپ وتىرعان سول قازاق جاستارىنىڭ الەم بiرiنشiلiگiندەگi كورسەتكەن ونەرi عوي. سوندىقتان، بارلىعىن ازياداعى iرiكتەۋ ويىندارى مەن قۇرلىقتىق چەمپيوناتتان باستاساڭ. الەم بiرiنشiلiگiنiڭ فينالدىق كەزەڭiنە جولداما الۋ قالاي باستالىپ ەدi؟
- بiزدiڭ الەم بiرiنشiلiگiنە شىعىپ، سەنساسياعا پارا-پار جاڭالىق جاساعانىمىز جاستار اراسىنداعى ازيانىڭ 31ء-شى بiرiنشiلiگiنiڭ iرiكتەۋ ويىندارىنان باستاۋ الدى. بiز شري-لانكانىڭ كاندي قالاسىندا وتكەن العاشقى سىننان ءمۇدiرمەي، كەلەسi كەزەڭگە كوشتiك. بiزبەن قاتار سول توپتا شري-لانكا، بانگلادەش جانە ءتاجiكستان كوماندالارى بولدى. سوڭعىسىن 5:0 ەسەبiمەن تاس-تالقان ەتiپ ۇتتىق. ودان كەيiن الاڭ يەسi – شري-لانكانى 1:0 ەسەبiمەن تiزەرلەتتiك. ءۇشiنشi ويىندا 2:3 ەسەبiمەن بانگلادەشكە جەڭiلسەك تە، توپتا بiرiنشi ورىنعا يە بولدىق.

– بانگلادەشتi ارتتا قالدىرىپ، قازاقستان قۇراماسى الەم بiرiنشiلiگiنە جولداما بەرەتiن ەكiنشi توپتىق كەزەڭگە ءتۇستi. سوندا كورسەتكەن ونەرلەرiڭiز جايىندا ايتا كەتسەڭiز.
- بۇل كەزەڭ بiز ءۇشiن ەڭ قيىن دا، ەڭ اۋىر ويىندارعا تولى بولدى. قازاقستان فۋتبولىندا بۇرىن-سوڭدى مۇنداي جەتiستiككە جەتكەن ەشكiم جوق ەكەنiن بiزگە باس باپكەر ۆلاديمير فوميچيەۆ بiردەن ۇقتىردى. بiز ءوزiمiزگە “قالايدا الەم بiرiنشiلiگiنە جولداما الۋ كەرەك” دەپ، ماقسات قويدىق. ول ءۇشiن كومانداداعى بارلىق جiگiتتەر جۇمىلعان جۇدىرىقتاي بiرiكتi. تايلاندتىڭ چيانگماي قالاسىندا بولعان ماچتاردا بiزدiڭ قارسىلاستارىمىز - ءۇندiستان، كۋۆەيت، تايلاند جانە ساۋد ارابيا قۇراما كوماندالارى بولدى. ءۇندiستان مەن كۋۆەيتتi ۇتىپ، تايلاندپەن تەڭ ءتۇستiك. ساۋد ارابياسىنا قارسى ويىندا مەن 12ء-شى مينۋتتا گول سوعىپ، كوماندانى العا شىعاردىم. بiراق ولار 90-شى مينۋتتا ەكiنشi گولدارىن سالىپ، جەڭiسكە جەتتi. ايتپەگەندە، كەم دەگەندە ءبىر ۇپاي قورجىندا تۇرعان. ەڭ باستىسى، ەكiنشi ورىنعا قول جەتكiزiپ، الەم بiرiنشiلiگiنە بەرiلەتiن جولدامانى ۇتىپ الدىق. سول 1998 جىل بiز ءۇشiن تابىستى ءوتتi دەسەك، ارتىق ەمەس.
– وسىلاي جارقىراپ ونەر كورسەتiپ، كوپشiلiكتi تاڭداندىرىپ جەڭiسكە جەتۋ ءۇشiن Ciزدەرگە قانداي جاعدايلار اسەر ەتتi دەپ ويلايسىز؟
– ەڭ الدىمەن ءساتتiلiك جولداس بولدى بiزگە. سپورتتا وسىنداي ءساتتiلiك بولماسا قيىن. ودان سوڭ باس باپكەر ۆلاديمير فوميچيەۆتiڭ اتقارعان ەڭبەگi اۋقىمدى. ول كiسi بولماعاندا بiز بالكiم جەڭiسكە جەتە الماس پا ەدiك. باس باپكەر بiزدiڭ ءارقايسىمىزعا جەڭiسكەردiڭ رۋحىن ۇقتىردى. ءوزiنiڭ بار جيعان-تەرگەن اقىل-كەڭەستەرiن ەش اياماي، جاتتىعۋلاردى وتە تياناقتى وتكiزدi. بiرiنشi كەزەڭدi ءمۇدiرمەي وتكەننەن كەيiن، شەشۋشi ويىندارعا دايىندىقتى تىڭعىلىقتى جاسادىق. جالپى، جەتكەن جەتiستiگiمiزگە قوسقان ماڭىزدى ۇلەس وسىندا دا بار. بiز اراب ءامiرلiكتەرiندە وقۋ-جاتتىعۋ جيىندارىن وتكiزدiك. سونىڭ سەپتiگi جاقسى تيدi. ارينە، ول كەزدەرi كوماندا بولىپ جاعدايى جاقسى ەلدەردە جاتتىعۋ ەكiنiڭ بiرiنiڭ قولىنان كەلە بەرمەيتiن جاعداي-تىن. ايتەۋiر، سول كەزدە بiزدi قازاقستان فۋتبول فەدەراسياسى قولداپ، دەمەۋ بiلدiردi. “سەنساسيا” دەپ باعالانعان سول ناتيجەگە بiز كوماندا بولىپ جەتتiك. ول كوماندادا داۆيد لوريا سەكiلدi مىقتى قاقپاشى، ايدار كۇمiسبەكوۆ سەكiلدi قورعاۋشى، ءالي الييەۆ سەكiلدi جارتىلاي قورعاۋشى، ەۆگەنيي تاراسوۆ سەكiلدi مىقتى شابۋىلشىلار وينادى. مەنiڭ ويىمشا، سول ۇجىمدا ويناعان بارلىق جiگiتتەر قازاقستان فۋتبولىنداعى ەڭ ءۇزدiكتەر-تiن.

باستى ماقسات – الەم بiرiنشiلiگiنە شىعۋ
– توپتان ەكiنشi ورىن العاننان كەيiن سiزدەر جارتىلاي فينالعا شىقتىڭىزدار… 
- ءيا، ازيا قۇرلىعىنداعى ءتورت ءۇزدiك قۇراما كوماندا مەدالداردى ساراپقا سالۋعا كوشتi. بiز وڭتۇستىك كورەياعا ءتۇستiك. ويىن بارىسىندا 2:0 ەسەبiمەن ۇتىپ جاتتىق. تەك 83ء-شى مينۋتتا عانا گول جiبەرiپ الدىق. ال، سوسىن تاعى دا 90-شى مينۋتتىڭ زاردابىن شەكتiك. كارiستەر قويماي ءجۇرiپ ويىندى پەنالتيگە جەتكiزدi. فۋتبول لوتورەياسىندا 3:4 ەسەبiمەن كارiستەرگە جەڭiلiپ قالدىق. ايتپەگەندە، بiز كەم دەگەندە ازيا قۇرلىعىندا جاستار قۇرامالارى اراسىندا ەكiنشi كوماندا سانالار ەدiك. 
– بۇل تۇستا Ciز ايتقان ءساتتiلiك جولداس بولماعان سەكiلدi؟
– ول دا بار. بiراق، ەڭ باستى كiءنارات وندا ەمەس. بiزگە سول جىلدارى الدىمىزعا ماقسات قويىپ، قاداعالايتىن ادام بولمادى. جاناشىر، دەمەۋ كورسەتەتiن كiسiلەر دە جوقتىڭ قاسى ەدi. جالپى، قازاق فۋتبولى باسىنان قيىن كەزەڭدi كەشiپ جۇرگەن كەز بولاتىن. بiزگە باس باپكەر فوميچيەۆ قارسى شىققان قارسىلاستىڭ ويىنىنا بايلانىستى وزگەرمەلi تاكتيكانى قولدانۋ ارقىلى الەم بiرiنشiلiگiنە جولداما الۋدى عانا الدىمىزعا ماقسات ەتiپ قويدى. بiز سوعان ۇمتىلدىق. ازيا بiرiنشiلiگiنەن مەدال الىپ قايتۋ جايلى ەشقانداي اڭگiمە دە بولعان ەمەس. سوندىقتان بولار، بiزدiڭ كورەيادان بايقاماي جەڭiلiپ قالعانىمىز. سول بiرiنشiلiكتەن بiرشاما ۋاقىت وتكەننەن كەيiن باپكەرiمiز بiزگە قاتەلiك جىبەرگەن سەكiلدiمiن دەپ ايتتى. ونىڭ ويىنشا، بiزگە ودان كەيiن دە مەدال الۋ ماقساتىن قويۋ كەرەك ەدi. سوندا كورەيانى جەڭiپ، فينالعا شىعار ەدiك. ودان كەيiنگi جاعداي ءتۇسiنiكتi. فينالدا كەز-كەلگەن دۇنيە بولۋى مۇمكiن. ال، نەگiزi، سول ۇجىمنىڭ وسىنداي بيiك بەلەسكە جەتۋiنە فوميچيەۆتiڭ بiر بiلiكتiلiگi iسكە استى. ول كوماندانىڭ نەگiزگi ويىنشىلارىن بiر جەردەن الدى. الماتىدا كۋزنەسوۆ دەگەن باپكەردiڭ قولاستىندا بiرگە ويناعان 7-8 جiگiتتەن قۇرامانىڭ نەگiزiن جاسادى. ول تiزiمدە مەن دە بار ەدiم. ويىن ءۇستiندە ءتۇسiنiستiك، بiرiن-بiرiن قاراماي پاسپەن تاۋىپ الۋ دەگەن فۋتبولدىڭ ەڭ باستى ۇستاناتىن قاعيدالارىنىڭ بiرi عوي.

الەم بiرiنشiلiگiندە گول سوققان الاش بالاسى
- ال، ەندi 1999 جىلى نيگەريادا وتكەن الەم بiرiنشiلiگiنە دە كەلiپ جەتتiك. سول كەزدە پوستكەڭەستiك ەلدەردەن الەم بiرiنشiلiگiنiڭ اقتىق سىنىنا شىققان جالعىز قازاقستان كومانداسى بولعان ەكەن. وسى تۋرنيرگە سiزدەر قانداي كوڭiل- كۇيمەن اتتاندىڭىزدار؟
- كوڭiل-كۇي اسا مىقتى بولا قويمادى. قازاقستان فۋتبول فەدەراسياسى قولدان كەلەتiن جاعدايدىڭ ءوزiن جاسامادى. تىڭعىلىقتى دايىندىق جاساپ، مىقتى قارسىلاستارمەن جولداستىق كەزدەسۋ وتكiزە دە المادىق. ءوزiڭiز ويلاپ قاراڭىزشى، الەم بiرiنشiلiگiنiڭ اقتىق سىنىنا شىعىپ وتىرعان كوماندا الماتىنىڭ شەتiندەگi اۋىلدا جاتتىعۋ جاساپ، دايىندالۋعا ءماجبۇر. باسقا جاعداي قاراستىرىلماعان. سودان كەيiن بارىپ از كۇنگە گەرمانياعا كەتتiك. بiر عانا قارسىلاسپەن الاڭدا كۇش سىناسىپ، 8:0 ەسەبiمەن جەڭiلiپ قالدىق. وسىدان كەيiن قانداي كوڭiل-كۇي بولسىن. الەم بiرiنشiلiگiنە بارعاندا وزگە كوماندالاردان ۇيالدىرتقان جاعداي بولدى. ءۇستiمiزدە دەنi ساۋ كيiم-كەشەك بولمادى. اركiم ءوزiنiڭ اياقكيiمiن كيiپ باردى. بiزدەن قاتتى دامىماسا دا حورۆاتيا فۋتبولشىلارى كوستيۋم-شالبار كيiپ، شىرتتاي بوپ ءجۇردi. وسىنداي جايتتەردەن سوڭ بiزدەن بiردەڭە تالاپ ەتۋگە ەشكiمنiڭ دە قۇقىعى جوق ەدi.
– سiزدەردiڭ توپتاعى قارسىلاستارىڭىز بولىپ ءۇش دۇركiن الەم چەمپيونى جانە سوڭعى جاستار اراسىنداعى الەم بiرiنشiلiگiنiڭ جەڭiمپازى ارگەنتينا، افريكانىڭ چەمپيونى جانە 93ء-شى جىلعى ۆيسە-چەمپيون گانا قۇراماسى مەن ەۋروپانىڭ قولا جۇلدەگەرi حورۆاتيا كومانداسى بولدى. وسى ويىنداردىڭ iشiندە ارگەنتينا مەن گاناعا قارسى كەزدەسۋلەرگە توقتالىپ وتسەڭiز.
- ارگەنتينا، ءسوز جوق، ازۋلى كوماندا. سiز ايتىپ وتىرعان اتاق-داڭقتىڭ ءوزi بiراز ءجايتتi انىقتاپ-اق تۇر. سول كەزدەگi الەم چەمپيوندارىمەن بiز وتە كەرەمەت وينادىق. قايران، سول ويىندى ەگەر بارشا قازاقستان كورگەندە بiزدiڭ كوكەيiمiزدە ماقتانىش تۋار ەدi. الەمدiك جۇلدىزدارعا قارسى ەش ساسپاستان، سابىرلى ويناي بiلدiك. ويىننىڭ 44ء-شى مينۋتىندا كامبياسسو گول سوقتى. وسى كۇنi ەستەبان كامبياسسو ميلاندىق “ينتەردە” دوپ تەپكەن بەلدi جارتىلاي قورعاۋشى ەكەنiن بارشاڭىز بiلەسiزدەر. سول كەزدە بiزگە قارسى ويناعان ارگەنتينالىقتاردىڭ بارلىعى قازiر الەمنiڭ ءۇزدiك كلۋبتارىندا ونەر كورسەتiپ ءجۇر. ال، سول ويىندا بiزدiڭ قاقپانى قورعاعان داۆيد لوريانىڭ ونەرiنە ەلدiڭ بارلىعى ءتانتi بولدى. ول ازيا قۇرلىعىنىڭ سول كەزدەگi مىقتى قاقپاشىلارىنىڭ بiرi بولىپ سانالىپ جۇرگەن بولاتىن. الەم بiرiنشiلiگi نيگەريادا وتكەندiكتەن گانا كومانداسى جەرگiلiكتi اۋا رايىنا يكەمدiرەك ەدi. سوندىقتان بولار، سول ءۇشiنشi كەزدەسۋدە بiزدiڭ افريكالىقتارعا شامامىز جەتپەدi.

– ال ەندi ەرلان مىرزا، قازاقستان كومانداسى الەم بiرiنشiلiگiندە گول سوققان حورۆاتياعا قارسى كەزدەسۋدi بايانداپ وتسەڭiز. گولدى قالاي سالدىڭىز؟ 
– ەۋروپالىق قارسىلاسىمىز كەرەمەت جاعدايدا جاتتىققان، بارلىق جاعدايلارى تۇگەل ۇجىم ەدi. ەسەپ 3:0 بولعان كەزدە بiر گول سوقتىم. ونى بiراق تورەشi سانامادى. قاپتالداعى لاينسمەن “ويىننان تىس قالدىڭ” دەدi. بiراق ويىن بiتكەن سوڭ بەينە قايتالاۋدان قاراسام، ەشقانداي دا وفسايد بولماپتى. سونىڭ ارتىنشا بiر شابۋىل ۇيىمداستىردىق. كiم ەكەنi قازiر ەسiمە تۇسپەي وتىر، وڭ قاپتالدان بiر ءارiپتەسiم پاس بەردi. دوپ اياعىمنىڭ ىڭعايىنا كەرەمەت جاتقانىن سەزگەن بولسام كەرەك، ەشتەڭەگە قاراماستان جويقىن سوققى جاسادىم. شامامەن 30 مەتر جەردەن باعىتتاعان دوبىم حورۆاتيا قاقپاشىسى ءۇشiن الىنباستاي بولىپتى. دوپ قاقپا تورىندا تۋلاپ جاتتى. وسىلايشا قازاقستان فۋتبولىنىڭ الەم بiرiنشiلiگiندەگi سوعىلعان تۇڭعىش، ءالi كۇنگە دەيiن جالعىز بولىپ تۇرعان گولى تiركەلگەن. ەندi بار ءۇمiتiم سول گولدىڭ تەزiرەك جاڭارتىلۋى. بiزدiڭ iنi-باۋىرلارىمىز ۇلتتىق قۇراما ساپىندا ءالi تالاي گولدار سالادى دەپ سەنەمiن.

تۇركياداعىداي فۋتبولعا بارشا حالىق قىزىعۋى كەرەك
- سول قۇرامادا ونەر كورسەتكەن جiگiتتەر قازiر نەمەن اينالىسىپ ءجۇر جانە ولارمەن بايلانىسىڭىز بار ما؟
- قازiر فۋتبولدا جۇرگەندەر ساناۋلى عانا. ايدار كۇمiسبەكوۆ، اندرەي تراۆين، داۆيد لوريا، سامات سماقوۆ سەكiلدi بiرەن-ساران جiگiتتەر عانا. قالعاندارى جاراقاتتارىنا بايلانىستى فۋتبولمەن قوش ايتىستى. شابۋىلشى بولعان ەۆگەنيي تاراسوۆ وسى كۇندەرi سانكت-پەتەربۋرگتىڭ “زەنيت” كومانداسىندا جاس جەتكiنشەكتەردi جاتتىقتىرۋدا. ءاليحان اققازىنوۆ، مۇرات دينايەۆ، دميتريي گاليچ سىندى تالانتتى جiگiتتەر ءوز تiرشiلiكتەرiن جاساۋدا. وقتىن-وقتىن حابارلاسىپ تۇرامىز.
– سوڭعى كەزدە كەيبiر فۋتبول باسىنداعى ادامدار قازاقستان فۋتبولىن ازياعا قايتا كiرگiزۋ كەرەك دەپ ءجۇر. سiزدەر، كەزiندە ازيادا ابدەن وينادىڭىزدار. وسىعان دەگەن جەكە پiكiرiڭiز قالاي؟
- مەنiڭ ويىمشا، ەۋروپاعا كiرگەنiمiز وتە جاقسى شەشiم بولدى. ازيادا بىلىق-شىلىق كوپ. قازiرگiدەي فۋتبولىمىز كوتەرiلمەس ەدi. از عانا ۋاقىتتىڭ iشiندە بiراز جاعدايدى جاقسارتىپ الدىق. دەسە دە، اتقارار جۇمىستار ءالi قىرۋار. وسىدان 20 جىل بۇرىن تۇركيا فۋتبولى، تiپتi، ناشار بولاتىن. ولاردىڭ دا بiرiنشiلiكتەرiن ەشكiم كورمەيتiن. ۇلتتىق قۇرامالارى الەم بiرiنشiلiگi تۇرماق، ەۋروپا كۋبوگىنىڭ اقتىق كەزەڭiنە وتە المايتىن. بiراق، ولار حالىقتى فۋتبولمەن باۋلاپ الدى. بارشا ەل فۋتبولمەن  “اۋىراتىن” جاعدايعا جەتتi. يدەولوگياعا اينالدى دەسەك تە بولادى. ال، ەندi بiزدiڭ جiگiتتەر ەۋروپاعا كiرە سالىپ، ءبارiن شەتiنەن ۇتا بەرمەيدi عوي. بiر كۇندە جاسالىنا سالاتىن دۇنيە جوق. بارلىعى ۋاقىت ارقىلى كەلەدi. ەڭبەك، شىدامدىلىق، ءتوزiم كەرەك جانكۇيەرلەر مەن باپكەرلەرگە.

– قازاق فۋتبولىنىڭ قارقىندى دامۋىنا قانداي شارالار قولدانۋ كەرەك دەپ ويلايسىز؟ 
- فۋتبولدى دامىتۋ ءۇشiن جاسالىنۋى تيiس دۇنيەلەر جەتكiلiكتi. ەڭ الدىمەن بالالار، ءجاسوسپiرiمدەر فۋتبولىن قولعا الىپ، مەكتەپتەر اشۋ كەرەك. سپورتشىلار سوندا جاتىپ وقۋى كەرەك، تاكتيكالىق بiلiمi، تەحنيكالىق شەبەرلiگi، فيزيكالىق ءال-قۋاتىن كۇشەيتۋi كەرەك. كۇنiء-تۇنi فۋتبولمەن ءومiر ءسۇرۋi قاجەت. ولارعا جاعداي كەرەمەت جاسالىنۋى تيiس. جاتتىقتىرۋشىلاردىڭ جالاقىلارى وتە از. 50-60 مىڭ تەڭگەگە جۇمىستى كiم iستەگiسi كەلەدi؟ قانشاما جۇيكەڭدi، ۋاقىتىڭدى قۇرتىپ كiشكەنتاي بالالاردى تاربيەلەۋ – وڭاي شارۋا ەمەس. بiر جاتتىقتىرۋشى بۇكiل بiر كوماندانى تاربيەلەپ شىعا المايدى. تەك مىقتى-مىقتى دەگەن 3-4 شاكiرتi شىعادى. مىسالى، “زەنيتتە” جاستار كومانداسىنا 2-3 ويىنشى الىنسا، سونىڭ قارجىسى باپكەرلەرگە دە، سول كومانداعا جۇمىس جاساعان ادامداردىڭ بارلىعىنا سىياقى رەتiندە بەرiلەدi. بiزدە مۇنداي ءۇردiس ءالi جوق. سودان كەيiن تاعى بiر ايتا كەتەتiن ءجايت – ناسيحات. بiزدiڭ تەلەارنالار ەل بiرiنشiلiگiن از كورسەتەدi. مىسالى، الەمدiك فۋتبولدى قاراساڭىز، تەلەديداردان بiر كەرەمەت مىقتى وينايتىنداي كورiنەدi. فۋتبولشىلاردىڭ جىلدامدىعى جوعارى، سوققىلارى تەز ۇشاتىن بولىپ كورiنەدi. فۋتبولدىڭ ءوزiن ۇسىنا بiلۋ دەگەن بار. ولاردا بiر ماچتى 40 كامەرا ءتۇسiرەدi. ال، بiزدە تورتەۋ. ادەمi بەينەلەردi جىلدام، تەز اۋىستىرىپ كورگەنگە قىزىقتى قىلىپ جاساپ بەرەدi. سودان كەيiن فۋتبولعا قىزىعۋشىلىق پايدا بولادى. بiزدە ءازiرگە وسى جاعى دا اقساپ تۇرعان سەكiلدi. 
– اڭگiمەڭiزگە راحمەت!

ەرمۇحامەد ماۋلەن

دەرەككوز: http://kazfootball.kz/news/404

---