InfoHub Logo

الەمگە ايگىلى ءابۋ ناسىر مۇحامماد يبن مۇحامماد تارحان يبن ۋزلاع ءال-فارابي ات-تۇركي. ءوز ەلىنە بىلىمىمەن جانە كورگەندى قاسيەتىمەن كوزگە تۇسكەن ءال-فارابي اتامىزدىڭ ەڭبەگى بۇكىل الەمگە ۇلگى جانە التىن قازىنا. ءوز ەلىمىزدەن وسىنداي دانىشپان عۇلاما شىعۋى،ءبىز ءۇشىن ۇلكەن ماقتانىش. وسىنداي كورەگەن،فيلوسوف جانە لينگۆيست، مۋزىكا نەگىزىن قالاعان تۇلعا تۋرالى جازۋدى، جۇرەگىم شىن نيەتپەن قالادى. بەرىلگەن اتاقتىلىق جانە دانق ول كىسىگە ءبىر تاڭعالارلىعى ەش ۋاقىتتا تاكاپپارلىق قاسيەت جانىنا جۋىقتاتا قويماعان. بىلگەن، تۇيگەن دۇنيەلەرىن ءار ۋاقىتتا زامانداستارىنا جانە شاكىرتتەرىنە ۇيرەتۋدەن تالماعان ۇلى ۇستاز بولعانى، ۇلى جەڭىستىڭ باسى بولعان. بالا كەزىنەن بىلىم-ىلىمگە نازارى اۋىپ، كوپ كىتاپتىڭ باسىن شالعان بالا ءابۋ-ناسىر وتىراردا تۋىپ وسكەن ەكەن. وتىراردى ارابتار فاراب دەپ اتاعان سوڭ، ءابۋ-ناسىر اتامىزعا ءال-فارابي دەگەن ەسىم بەرىلگەن ەكەن. ارابتارعا جانە كەيىنگى ۇرپاققا ءال-فارابي دەگەن ەسىمىمەن بەلگىلى بولىپ كەتكەن. ءال-فارابي اتامىزدىڭ اكەسى مەن اناسى وتە جايسان كىسىلەر بولعان جانە قازاقيلىعىمەن، قوناقجايلىلىعىمەن پاراساتتى كىسىلەر بولعانى بالا فارابيگە كوپ سەپتىگىن تيگىزگەن. بالاسىنىڭ وسىنداي ۇشقىر ويلى جانە بىلىمگە قۇمارتقانىنا قاتتى ريزا بولىپ، بارىن ەش اياماي باسقا ەلدەرگە وقۋعا جىبەرگەن، اناسى مەن اكەسى وتە جاقسى كىسىلەر بولعان ەكەن ىزدەستىرۋىمشە. ارينە دانا حالقىمىز "اكەگە قاراپ ۇل وسەر" دەگەن سوزدەرى حالىقتىڭ تاربيەسىنە جانە اكەسىنىڭ بالا فارابيگە جەتكىزگەن ونەگەسىنەن بولار. ءال-فارابي ءوزىنىڭ تۋىپ وسكەن تۋعان جەرىنىڭ قامىن ويلاعانان بولار وسىنداي ەڭبەكتەرى جارىققا شىقتى. كوپ ىزدەنىستى تالاپ ەتكەن بۇل ەڭبەگى ءوز شاھارىنىن ءسانى دە قورعانىنا اينالعان ىسپەتتەس. ەڭبەگى ەداۋىر كوپ ۇلى ويشىل فاراب ەلىنە كوپ قىزمەت اتقارادى. بۇنى بايقاعان سول شاھاردىڭ ءامىرشىسى ونى بايقاپ، سارالاپ، باعالاي باستايدى. كەيىن ەل ىسىنە دەگەن ىسكەرلىگىن ەلەپ، ءال-فارابيدى قاسىندا جۇمىس ىستەپ، وڭ قولى بولۋىن جەتكىزەدى. ءال-فارابي ءوز ەڭبەكتەرىن سول كەزدەردە دە كىتاپ قىلىپ شىعارىپ، امىرشىگە دە بەرگەن بولاتىن. كىتاپتى وقىپ،ەل باسقارۋ ىسىنە دە كوزى شالعان بولاتىن. ءبىراق ءال-فارابي جاۋاپ رەتىندە ۇلى امىرشىگە"ءار ادامنىڭ ءوزىنىڭ سارا جولى بار ەمەس پە؟ سىزدە ەل قامىن ويلايتىن ءامىرشىسىز، ال مەن عىلىمنىڭ ادامىمىن، عىلىمنىڭ نەگىزدەرىن اشىپ، قۇپيا سىرلارىنا جاۋابىن تاپسام" دەپ ءوز امىرشىسىنە قارسىلىق تانىتادى. سەنى قيناي المايمىن، ءوز شەشىمىن دەپ 1000 دينار اقى بەرگەن ەكەن. كوپتەگەن وقيعالارىن بالا كەزىمدە وقىعانمىن. ءار- ءبىر باستان كەشكەن وقيعاسىندا ءبىر ءمان، يگى ءىس، كورگەندىلىك جاتىر. ىزدەنگەن ادامعا ءبارى كەزدەسە بەرەدى ەمەس پە؟! عىلىم جولىنا نيەت تانىتقان ادام، تۇبىندە عىلىمنىڭ ادامى بولارى حاق. عىلىم مەن ونەر جولىنا كوپ مۇمكىندىكتەر اشىلادى. ۇيىنە قوناققا كەلگەن كەرۋەنمەن ىلەسىپ، باعداد شاھارىنا ءوقۋ-بىلىم ىزدەپ جانە باي كىتاپحاناسى بار دەپ جول تارتادى. ءوز ەلى، جەرىندە دە اقىلدى مامان يەلەرى ۇستازدارى بولسا "ءال-فارابي سەن 2 جىل ءدارىس الساندا، ءبىز سەنى ءالى وقىتارمىز دەپ ويلاعانبىز، سەن بارلىعىن وزىق ويلايتىنىنا كوزىمىز جەتتى" دەپ ءوز ەلى، ۇستازدارى، باعدادقا شىعارىپ سالادى. باعداد شاھارىنا بارىپتا، كوزى اشىلعان كورەگەن شاكىرت بولا باستايدى. ءجىتى نازاردا ۇستاپ وتىرعان جاۋلارى دا كوبەيە باستايدى. سوعان قاراماستان ءوز دىتتەگەن ماقساتىنا ۇمتىلىس جاسايدى. ءار ءبىر ءىستىڭ ءبىر قايىرى بار دەگەندەي، فيلوسوفتىندا ەڭبەكتەنىپ، تىرمىسىپ جاساپ جاتقان دۇنيەلەرى، مىنەكەي ءقازىر ەلەڭ ەتكىزبەي قويمايدى. ءبىلىم قۋىپ بارعان جاس شاكىرت باعداد شاھارىندا ومىردەن وتەدى،مىنەكەي ءقازىر بىزدەر 1150 جىلدىعىن تويلاپ، مەرەيىن تويىن ۇستەم ەتىپ، ەستافەتالار وتكىزىپ جاتىرمىز. بايقاپ قاراپ بارلاۋ جاساساق سول زاماننىڭ ءحال-احۋالىن جاقسى تۇسىنگەن ادام بولعان. حالقى ءۇشىن بار جاعدايىن جاساپ بەرۋگە ۇمتىلىپ، سۋ اعىزۋ جۇيەسىنەن باستاپ ەل باسقارۋ، حالىقتىڭ شىعىنىنان گورى كىرىسىن كوبەيتىپ بەرگەن ەرەكشە تۇلعا. تىپتەن تابيعاتتىڭ سىرىندا قالت جىبەرمەي بارىنشا زەرتتەۋلەر جاساپ كەتكەن عۇلاما عالىم. بارىنشا حالقىنا جاناشىر بولۋ اركىمنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيتىن ءىس. ءابۋ ناسىر مۇحامماد جانە ۇلى كەمەڭگەر ويشىلىمىز اباي مۇرالارى كوپ جىلدان كەلە جاتقان ۇلگى جانە ۇندەستىك. كوكەيىمە ءبىر ساۋال كەلگەندە، ابدەن ىزدەنىپ ءتۇننىڭ جارىمىندا سول ساۋالىمنىڭ جاۋابىن تاپتىم. كوكەيىمە كوكەي كەستى كەلگەن ساۋال: ءابۋ ناسىر مەن رۋحاني جاعىنان بولسىن، ەڭ جاقسى جاقىن ساباقتاس ادام بولدى ما؟ ارينە!! جاۋابى اباي قۇنانبايەۆ. ارينە سول جىلدارمەن سايكەس كەلمەگەنىمەن، ولاردى مىڭجىلدىق مادەني ۇندەستىرۋ رۋحىمىزدى وياتۋ بولىپ تابىلادى. سول زامان بولسىن ياكي كوپ جىلدار وتسە دە دانا ويشىلدارىمىزدىڭ قالدىرعان رۋحاني جانە ماتەريالدىق قازىنالى كىتاپتارى وسى زامان سەكىلدى كورىنەدى. كوبىسى ايتار، زامان باسقا ادام باسقا دەپ. ءبىراق شىندىعىنا كەلگەن دە زاماننان ەمەس، ادامنان ەكەنىڭ ەستەن شىعارماۋىمىز كەرەك. دوسىمنىڭ تارتۋ ەتكەن تارالعىسىنان پايعامبارلار قيساسى تۋرالى ايتا وتسەم دەيمىن. دۇنيەنى جاراتقان، پەندەنى جاراتقان، جاراتۋشى اللا تاعالا پايعامبارلار سەكىلدى، ءار ءداۋىر وتكەن سوڭ، حالىقتىڭ ەسىندە ماڭگى ساقتالاتىن، جادىنان ماڭگى وشە قويمايتىن ءبىر پەندە سىيلاپ وتىرادى ەكەن. قازاق حالقىنىڭ دارىپتەۋىنشە ۇلى تۇلعالار ماڭگىلىك ەستە. قازاعىمىزدىڭ جارىق جۇلدىزى دا وسى ءابۋ ناسىر ءال فارابي. الەمگە ءوزىڭ مويىنداتقان، الەمنىڭ ەكىنشى ۇستازى بولۋ كىمنىڭ دە بولسىن قولىنان كەلە بەرمەيتىن دۇنيە . ءوزىمىزدىڭ ەل، تابان تىرەگەن جەر، ءدام تاتقان مەكەندە دە وسىنداي ۇلى تۇلعامىز ءال فارابي زامانىنان وزىق تۋعان پەندە. ءىس ساپارمەن حاران، مىسىر، حالەب ەلدەرىندە جۇرسەدە، ءوز تۋعان جەرىن ساعىنبادى دەسەك قاتەلىك. سوعان وراي ىزدەنىس ارقىلى تاپقان دۇنيەلەرىمنىڭ ءبىرى مىنا ولەڭ شۋماقتارى. «كەشىر مەنى، تۋعان جەر، سەنى ارتقا تاستادىم كەشىر مەنى، تۋعان ەل، جولدى الىس باستادىم كەشىرەر مەنى ار وجدانىم ءبىلىم بولدى باققانىم. » (شىمكەنت. 1992. 87 بەت بەيسەنوۆ ق) مۋزىكا سالاسىنادا اسا قىزىعىپ، ولەڭ جولدارىنا دا كوڭىل بولگەن. ارينە ءارقايسىمىزدىن ول كىسى سەكىلدى مۋزىكا الەمىنە دەگەن كوزقاراسىمىز ءار الاۋان جانە تۇسىنبەۋىمىز ابدەن مۇمكىن. «مۋزىكا تۋرالى ۇلكەن كىتابى» مۋزىكا جونىندە تراكتاتتار قالدىرعان. ەسىمە اباي اتام ورالدى: ول. . باقىرعاننىڭ ءبارى ءانشى ەمەس، ونەردەن قالۋ ءسان ەمەس، ناداندار جان ەمەس، ەڭبەكسىز بوس ءجۇرۋ ءجون ەمەس. وي تۇيەر دۇنيەلەرى كوپ ۇلگى كورسەتەردەي. فارابي اتامىزدىڭ دا قالدىرعان ءبىر ءسوزى ەسىمە ءتۇستى وسى ساتتە. «عىلىمدى كاسىپ، ونەردى ءناسىپ ەتىپ الماۋى كەرەك، ءارى ونى مول-دۇنيە تابۋ قۇرالى ەتىپ جىبەرمەۋى قاجەت» «سىي دامەتپە، بەرسە الما ەش ادامنان، نەڭ كەتەدى جاقسى ولەڭ ءسوز ايتقاننان؟ سۇيسىنەرلىك ادامدى قۇرمەت قىل، اۋلاق بول ءانىن ساتىپ نارسە العاننان. اباي ءسوزى. . . . فارابي اتامىزدا عىلىمعا بەرىلگەنىمەن،ولەڭگەدە قىزىعۋشىلىعى ارتا ءتۇسىپ:«ولەڭ جانە ۇيقاس تۋرالى ءسوز»،«پوەزيا»،«ولەڭ ىرعاعى تۋرالى»ءبىراز ەڭبەكتەرىن قالدىرىپ كەتەدى. زەرتتەگەن دۇنيەلەرى كوپ جانە دۇنيەگە دەگەن كوزقاراسى مۇلدەم بولەك بولعان. P. S بۇل ماقالا ارينە كوپ ىزدەنىستى جانە شىدامدىلىقتى تالاپ ەتتى. ءقاۋىپتى ىندەت كەزىندە ۇيدە جازعان دۇنيەمدى «اق جول»گازەتىنە جولدايمىن. اباي اتامىز ايتقانداي:. . . . . كىمدە-كىم ىشىنەن كەرەكتى ءسوز تاپسا،جازىپ السىن،ءيا وقىسىڭ،كەرەگى جوق دەسە،ءوز ءسوزىم وزىمدىكى». كەرەكتى دۇنيە تاپقان بولساڭىز،مەن ءاردايىم قۋانىشتىمىن.

اقبوپە جايلاۋ بولاشاق جۋرناليستكا 

---