العىسىم شەكسىز...
العىسىم شەكسىز...
العىس ايتۋ – بۇل ەڭ الدىمەن ەلىمىزدە تىنىشتىق پەن ۇندەستىك جانە ءوز ارا سەنىمدىلىك پەن قۇرمەت كورسەتۋ ياعني كۇردەلى زاماندا يىق تىرەسە بىرگە ەڭسەرىپ، قىسقا مەرزىم ىشىندە سول باياعى سەنىڭ جان دۇنيەڭدەگى الاسۇرىپ لاۋلاپ ءورت بولىپ جاتقان قيىنشىلىعىڭدى بىرگە ارقالاپ، الدىعا جەتەلەپ، ءاردايىم جانىڭنىڭ جارشىسى ءبىر سوزبەن ايتقاندا «جايىلساڭ جاستار جاستىق، كوسىلسەڭ كولدەنەڭ كورپە» بولا بىلگەن بارلىق جاندارعا شىن كوڭىلىڭنەن العىسىمەن راحمەتىن ايتۋى، جۇرەك جاردى جىلى لەبىز ءسوزىن تىلگە تيەك ەتۋى دەپ بىلەمىن.
پەندەشىلىكپەن ءبىلىپ ءيا بىلمەي جاقىنىمىزدىڭ كوڭىلىنە قاياۋ سالىپ جاتاتىنىمىز دا راس. مەن جاقتان قانداي ءبىر قاتەلىك كەتسە، وسى ورايدى پايدالانا وتىرىپ كەشىرىم سۇراۋدى ءجون كوردىم. ۋاقىتتىڭ وتەتىنى راس، كوپ نارسەنىڭ ۇمىتىلاتىنى راس. ءبىراق ءومىر ءبىراق رەت بەرىلەدى دەگەن بارشامىزعا ايان قاعيدا بار. ول قانداي زاماندا، قانداي جاعدايدا وتسە دە ءبارىبىر قىمبات. اينالامىزداعى جانىمىزدا جۇرگەن جاقسى جانداردىڭ ءقادىرىن ءبىلۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. بارىنشا وسى اينالامداعىلاردىڭ تاڭداي قاعىپ سۇيسىنتەتىندەي قاسيەتتەرىن ونە بويىما سىڭىرۋگە تىرىسامىن.
ريزاشىلىق ادامنىڭ باسقا ادامنان كورگەن جاقسىلىعى، كومەگى، كوڭىلى ءۇشىن قاناعاتتانۋشىلىق جانە العىس بىلدىرۋشىلىك سەزىمى. العىس – ادامنىڭ ادامعا جاساعان جاقسىلىعى، كومەگى، كوڭىلى ءۇشىن ريزاشىلىق ءبىلدىرۋى، سونداي - اق ونىڭ ويى مەن ءىس - ارەكەتىنە جاساعان ىستەرىنە جوعارى باعا بەرۋى. «ريزاشىلىق» اتتى اكسيانىڭ نەگىزىن قالاۋشى سارا الپىس قىزى ەكەنىن ءبىرى بىلسە دە، ءبىرى بىلە بەرمەيتىندىگى وكىنىشتى - اق. جىلدىڭ ءبىر كۇنىندە نە ءۇشىن راحمەت ايتۋ كەرەك ەكەنىمىزدى كوكەيىمىزگە تۇيە جۇرسەك ارتىق ەتپەيتىن مويىندايتىنىمىز حاق.. كوپتەگەن ادامدار العىس ايتا بىلمەگەنى ءۇشىن رۋحاني جاعىنان كەدەي وسال توپقا ساي كەلەتىنى بارىمىزگە ءمالىم. قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى «1 - ناۋرىز – العىس ايتۋ كۇنى» ريزاشىلىق پەن العىس، سىيلاستىق قۇندىلىعى تۋرالى تۇسىنىكتەرىن كەڭەيتۋ، ۇلكەن كىشىگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن، سىپايىلىق قارىم - قاتىناسىن دامىتۋ، ادەپتىلىككە، كىشىپەيىلدىككە، ىزەتتىلىككە تاربيەلەۋ ماقساتىندا ارنايى ءبىر كۇندى بەكىتىپ، جوعارى دەڭگەيدە مەرەكەلەۋدى ۇردىسكە اينالدىرعان ەلدەردىڭ ءبىرى.
«ادام بالاسى ادام بالاسىنان اقىل، عىلىم، ار، مىنەز دەگەن نارسەلەرمەن وزادى» - دەپ. اباي قۇنانباي ۇلىنىڭ جىر شۋماعى ەرىكسىز ەسىڭە تۇسكەندەي، ەڭ الدىمەن «جاقسى ادامدار» دەسە وي ەلەگىمە ءبىرىنشى انام، باۋىرلارىم، تۋىسقاندارىم جانە ەكىنشى ارىپتەستەرىم تۇسەدى. انامنىڭ ورنى ەرەكشە، شەكسىز جاقسى كورەمىن، ويتكەنى ماعان جانى اشيتىن جانداردىڭ ءبىرى، بارلىق قاجەتتىلىگىمدى تاۋىپ بەرىپ، ەشكىمگە قول جايىپ مۇقتاج قىلماي « قاناتتىعا قاقتىرماي، تۇمسىقتىعا شوقىتتىرماي» الپەشتەپ تاربيەلەگەن، ەشكىمنەن كەم قىلماي قاتارىمنىڭ الدى قىلىپ وسىرگەن ارينە بۇل مەنىڭ انام! اناعا - ءومىر سىيلاعانى ءۇشىن، ەكىنشىدەن ۇجىمعا – جىلى قۇشاعى مەن دەمەۋى ءۇشىن العىسىم شەكسىز.
ەكىنشى كوشباسشىم! كوشباسشىمىز ۇلكەن كىشى دەمەي بارلىعىنا ءسىز دەپ ەلجىرەپ تۇرۋى بارلىعىنىڭ قامىن ويلاپ، قولىنان كەلگەنشە كومەكتەسۋى ادامي قاسيەتىنىڭ جوعارى، ۇلى تۇلعا ەكەنىن ايقىنداپ تۇرعانداي. ءبىلىم دەگەن ونەر تەڭىزىندە قىرانداي قالىقتاپ ۇشۋ، كەمەدەي ءجۇزۋ جولىندا كورسەتەر قىرۋار قارجى ەڭبەكتەرىن ايتپاي اتتاپ ءوتۋ مۇمكىن ەمەس. ول كىسى حالقىمىز ءۇشىن بار كۇشىن سارپ ەتىپ، بۇكىل ءومىرى مەن ەرەڭ ەڭبەگىن تەك وسى جولعا ارناپ جۇمىس جاساۋدا. «ءار قاراكوز مەنىڭ باستى بايلىعىم، جەتىستىككە جەتۋى ماقساتىم. ءبىرىمىز ءبارىمىز ءۇشىن، ءبارىمىز ءبىرىمىز ءۇشىن» دەگەن ۇستانىمداعى كوشباسشىمىز بارلىق جاعدايدى جاساپ، تىنىش دا جايلى، قولايلى جۇمىس جاساۋعا مۇمكىندىك جاساپ وتىر.
ادامنىڭ باسشىسى – اقىل،
جەتەكشىسى – تالاپ.
جولۋشىسى – وي.
جولداسى – كاسىپ.
قورعانى – سابىر.
قورعاۋشىسى – مىنەز.
سىناۋشىسى – حالىق دەپ اتا - بابامىز بەكەر جىرلاماسا كەرەك. ادام بوس سوزبەن حاننىڭ سارايىن سالىپ، جەكە مەملەكەت ورناتىپ تاستايدى. ال ءىسىڭدى دالەلدەۋ ءۇشىن كوپ جىلدار مەن توككەن ماڭداي تەرلەرىڭىزبەن قاجىماس قايرات، كۇش - جىگەرلەرىڭىزدىڭ الدىندا باسىمدى ءيىپ تاعزىم ەتەمىن. ال سىزدەر تەك قانا جاقسى جاعىمنان قولداپ قولپاشتاپ ءارى تىلەۋشىم، ءارى تىرەۋىشىم بولدىڭىزدار مەنىڭ اينالامداعى ادامداردىڭ بارلىعى سانالى، ءبىلىمدى جانە مەيىرىمدى جاندار. سوندىقتان جانىمىزدا جۇرگەن جاقسى تۇلعالاردى قادىرلەي بىلەيىك. ساپالى دا سانالى جاقسى وقۋ جايىنان ءبىلىم الام دەسەڭىز، تاڭداۋىڭىز تەك جوعارى ساۋدا - ەكونوميكالىق كوللەدجى بولسىن!!!
«ەرتە مە، كەش پە، جۇيرىك اتتار سۇرىنەدى. تىك يىقتار بۇگىلەدى. قارا شاشتار – اعارادى. سۇلۋ كەلبەت – ءاجىم ءتۇسىپ قارتايادى. وتكىر جانار - سۋالادى. ءبىراق يماندى جۇرەك، ەشقاشان وزگەرمەيدى دە قارتايمايدى» دەگەن ولەڭ شۋماقتارى ەرىكسىز ەسىڭە تۇسىرەدى. ءتۇرلى جاعدايلاردان قورعاپ، جانىما دەمەۋ بولعان جاندار كوپ - اق دەگەنمەن سونىڭ ىشىندە ورنى ەرەكشە جانداردىڭ اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەپ ءوتۋدى ءجون كوردىم. حالقىمىز قاي زاماندا دا ونەردى الدىڭعى ورىنعا قويىپ قاستەرلەگەندىگى بەسىكتەگى بالادان الپىستاعى قارياعا دەيىن بىلەتىندىگىن تىلگە تيەك ەتپەۋ مۇمكىن ەمەس. سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى ونەر ادامدارى ن سىيلاپ، «ونەر الدى - قىزىل ءتىل» دەپ باعالاۋ ادامزاتتىق بورىشىم دەپ بىلەمىن. ونەر ادامدارىن ارداقتاپ، قابىلەتتەرى مەن دارىندارىن ۇرپاققا ۇلگى ەتىپ وتىراتىن جاندارعا العىس ايتپاۋ، دىنىمىزگە، تىلىمىزگە جانە سالت - داستۇرىمىزگە جات دۇنيە. سوندىقتان «جانىمدا ءجۇر جاقسى ادام» دەپ كوكىرەگى وياۋ، رۋحى بيىك، جۇرەگى تازا تۇلعالاردىڭ مەرەيىنىڭ ۇستەم بولۋىن شىن جۇرەگىممەن تىلەيمىن. مەن ءۇشىن ۇلگى تۇتارلىق جاندار سىزدەرسىزدەر ياعني مەنىڭ اسىل قازىنام، تىرەگىم، جۇرەگىمنىڭ تورىنەن ورىن العان جانسىزدار. باسشىمىز كۇجىموۆ مىرزابەك، جانار سەيتوۆا، س. سۋيۋينديكوۆا، گ. ۋستيمەنكو، ب. حۋداباي جانە ل. ايفوۆنا جانە س. سمايلوۆا، ج. سالييەۆا، س. بارامبايەۆا، ءۇ. ادىربەكوۆا، د. كۋساينوۆا، ن. كۋرمانگالييەۆا، ج. وسپانوۆا، م. نۋريتدينوۆا، ا. ساگينبايەۆا، ن. كايپبايەۆ، ز. كوجاگەلدينا، گ. كاريپوۆا ت. ب. اتى اتالماعان بارلىق ۇجىمعا راحمەتىمدى ايتا كەلە سىزدەرگە تىلەرىم:
شاڭىراقتارىڭىز شاتتىققا تولسىن!
وتباستارىڭىزعا ب ا ق ورناسىن!
ىرىس - نەسىبە ۇيلەرىڭىزدەن كەتپەسىن!
ۇل - قىزدارىڭىز امان بولسىن!
ابىرويلارىڭىز اسقاقتاي بەرسىن!!!
ىزگى تىلەك، جىلى لەبىزىن ءبىلدىرۋشى جاكەي جىرعاعان
العىس ايتۋ – بۇل ەڭ الدىمەن ەلىمىزدە تىنىشتىق پەن ۇندەستىك جانە ءوز ارا سەنىمدىلىك پەن قۇرمەت كورسەتۋ ياعني كۇردەلى زاماندا يىق تىرەسە بىرگە ەڭسەرىپ، قىسقا مەرزىم ىشىندە سول باياعى سەنىڭ جان دۇنيەڭدەگى الاسۇرىپ لاۋلاپ ءورت بولىپ جاتقان قيىنشىلىعىڭدى بىرگە ارقالاپ، الدىعا جەتەلەپ، ءاردايىم جانىڭنىڭ جارشىسى ءبىر سوزبەن ايتقاندا «جايىلساڭ جاستار جاستىق، كوسىلسەڭ كولدەنەڭ كورپە» بولا بىلگەن بارلىق جاندارعا شىن كوڭىلىڭنەن العىسىمەن راحمەتىن ايتۋى، جۇرەك جاردى جىلى لەبىز ءسوزىن تىلگە تيەك ەتۋى دەپ بىلەمىن.
پەندەشىلىكپەن ءبىلىپ ءيا بىلمەي جاقىنىمىزدىڭ كوڭىلىنە قاياۋ سالىپ جاتاتىنىمىز دا راس. مەن جاقتان قانداي ءبىر قاتەلىك كەتسە، وسى ورايدى پايدالانا وتىرىپ كەشىرىم سۇراۋدى ءجون كوردىم. ۋاقىتتىڭ وتەتىنى راس، كوپ نارسەنىڭ ۇمىتىلاتىنى راس. ءبىراق ءومىر ءبىراق رەت بەرىلەدى دەگەن بارشامىزعا ايان قاعيدا بار. ول قانداي زاماندا، قانداي جاعدايدا وتسە دە ءبارىبىر قىمبات. اينالامىزداعى جانىمىزدا جۇرگەن جاقسى جانداردىڭ ءقادىرىن ءبىلۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. بارىنشا وسى اينالامداعىلاردىڭ تاڭداي قاعىپ سۇيسىنتەتىندەي قاسيەتتەرىن ونە بويىما سىڭىرۋگە تىرىسامىن.
ريزاشىلىق ادامنىڭ باسقا ادامنان كورگەن جاقسىلىعى، كومەگى، كوڭىلى ءۇشىن قاناعاتتانۋشىلىق جانە العىس بىلدىرۋشىلىك سەزىمى. العىس – ادامنىڭ ادامعا جاساعان جاقسىلىعى، كومەگى، كوڭىلى ءۇشىن ريزاشىلىق ءبىلدىرۋى، سونداي - اق ونىڭ ويى مەن ءىس - ارەكەتىنە جاساعان ىستەرىنە جوعارى باعا بەرۋى. «ريزاشىلىق» اتتى اكسيانىڭ نەگىزىن قالاۋشى سارا الپىس قىزى ەكەنىن ءبىرى بىلسە دە، ءبىرى بىلە بەرمەيتىندىگى وكىنىشتى - اق. جىلدىڭ ءبىر كۇنىندە نە ءۇشىن راحمەت ايتۋ كەرەك ەكەنىمىزدى كوكەيىمىزگە تۇيە جۇرسەك ارتىق ەتپەيتىن مويىندايتىنىمىز حاق.. كوپتەگەن ادامدار العىس ايتا بىلمەگەنى ءۇشىن رۋحاني جاعىنان كەدەي وسال توپقا ساي كەلەتىنى بارىمىزگە ءمالىم. قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى «1 - ناۋرىز – العىس ايتۋ كۇنى» ريزاشىلىق پەن العىس، سىيلاستىق قۇندىلىعى تۋرالى تۇسىنىكتەرىن كەڭەيتۋ، ۇلكەن كىشىگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن، سىپايىلىق قارىم - قاتىناسىن دامىتۋ، ادەپتىلىككە، كىشىپەيىلدىككە، ىزەتتىلىككە تاربيەلەۋ ماقساتىندا ارنايى ءبىر كۇندى بەكىتىپ، جوعارى دەڭگەيدە مەرەكەلەۋدى ۇردىسكە اينالدىرعان ەلدەردىڭ ءبىرى.
«ادام بالاسى ادام بالاسىنان اقىل، عىلىم، ار، مىنەز دەگەن نارسەلەرمەن وزادى» - دەپ. اباي قۇنانباي ۇلىنىڭ جىر شۋماعى ەرىكسىز ەسىڭە تۇسكەندەي، ەڭ الدىمەن «جاقسى ادامدار» دەسە وي ەلەگىمە ءبىرىنشى انام، باۋىرلارىم، تۋىسقاندارىم جانە ەكىنشى ارىپتەستەرىم تۇسەدى. انامنىڭ ورنى ەرەكشە، شەكسىز جاقسى كورەمىن، ويتكەنى ماعان جانى اشيتىن جانداردىڭ ءبىرى، بارلىق قاجەتتىلىگىمدى تاۋىپ بەرىپ، ەشكىمگە قول جايىپ مۇقتاج قىلماي « قاناتتىعا قاقتىرماي، تۇمسىقتىعا شوقىتتىرماي» الپەشتەپ تاربيەلەگەن، ەشكىمنەن كەم قىلماي قاتارىمنىڭ الدى قىلىپ وسىرگەن ارينە بۇل مەنىڭ انام! اناعا - ءومىر سىيلاعانى ءۇشىن، ەكىنشىدەن ۇجىمعا – جىلى قۇشاعى مەن دەمەۋى ءۇشىن العىسىم شەكسىز.
ەكىنشى كوشباسشىم! كوشباسشىمىز ۇلكەن كىشى دەمەي بارلىعىنا ءسىز دەپ ەلجىرەپ تۇرۋى بارلىعىنىڭ قامىن ويلاپ، قولىنان كەلگەنشە كومەكتەسۋى ادامي قاسيەتىنىڭ جوعارى، ۇلى تۇلعا ەكەنىن ايقىنداپ تۇرعانداي. ءبىلىم دەگەن ونەر تەڭىزىندە قىرانداي قالىقتاپ ۇشۋ، كەمەدەي ءجۇزۋ جولىندا كورسەتەر قىرۋار قارجى ەڭبەكتەرىن ايتپاي اتتاپ ءوتۋ مۇمكىن ەمەس. ول كىسى حالقىمىز ءۇشىن بار كۇشىن سارپ ەتىپ، بۇكىل ءومىرى مەن ەرەڭ ەڭبەگىن تەك وسى جولعا ارناپ جۇمىس جاساۋدا. «ءار قاراكوز مەنىڭ باستى بايلىعىم، جەتىستىككە جەتۋى ماقساتىم. ءبىرىمىز ءبارىمىز ءۇشىن، ءبارىمىز ءبىرىمىز ءۇشىن» دەگەن ۇستانىمداعى كوشباسشىمىز بارلىق جاعدايدى جاساپ، تىنىش دا جايلى، قولايلى جۇمىس جاساۋعا مۇمكىندىك جاساپ وتىر.
ادامنىڭ باسشىسى – اقىل،
جەتەكشىسى – تالاپ.
جولۋشىسى – وي.
جولداسى – كاسىپ.
قورعانى – سابىر.
قورعاۋشىسى – مىنەز.
سىناۋشىسى – حالىق دەپ اتا - بابامىز بەكەر جىرلاماسا كەرەك. ادام بوس سوزبەن حاننىڭ سارايىن سالىپ، جەكە مەملەكەت ورناتىپ تاستايدى. ال ءىسىڭدى دالەلدەۋ ءۇشىن كوپ جىلدار مەن توككەن ماڭداي تەرلەرىڭىزبەن قاجىماس قايرات، كۇش - جىگەرلەرىڭىزدىڭ الدىندا باسىمدى ءيىپ تاعزىم ەتەمىن. ال سىزدەر تەك قانا جاقسى جاعىمنان قولداپ قولپاشتاپ ءارى تىلەۋشىم، ءارى تىرەۋىشىم بولدىڭىزدار مەنىڭ اينالامداعى ادامداردىڭ بارلىعى سانالى، ءبىلىمدى جانە مەيىرىمدى جاندار. سوندىقتان جانىمىزدا جۇرگەن جاقسى تۇلعالاردى قادىرلەي بىلەيىك. ساپالى دا سانالى جاقسى وقۋ جايىنان ءبىلىم الام دەسەڭىز، تاڭداۋىڭىز تەك جوعارى ساۋدا - ەكونوميكالىق كوللەدجى بولسىن!!!
«ەرتە مە، كەش پە، جۇيرىك اتتار سۇرىنەدى. تىك يىقتار بۇگىلەدى. قارا شاشتار – اعارادى. سۇلۋ كەلبەت – ءاجىم ءتۇسىپ قارتايادى. وتكىر جانار - سۋالادى. ءبىراق يماندى جۇرەك، ەشقاشان وزگەرمەيدى دە قارتايمايدى» دەگەن ولەڭ شۋماقتارى ەرىكسىز ەسىڭە تۇسىرەدى. ءتۇرلى جاعدايلاردان قورعاپ، جانىما دەمەۋ بولعان جاندار كوپ - اق دەگەنمەن سونىڭ ىشىندە ورنى ەرەكشە جانداردىڭ اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەپ ءوتۋدى ءجون كوردىم. حالقىمىز قاي زاماندا دا ونەردى الدىڭعى ورىنعا قويىپ قاستەرلەگەندىگى بەسىكتەگى بالادان الپىستاعى قارياعا دەيىن بىلەتىندىگىن تىلگە تيەك ەتپەۋ مۇمكىن ەمەس. سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى ونەر ادامدارى ن سىيلاپ، «ونەر الدى - قىزىل ءتىل» دەپ باعالاۋ ادامزاتتىق بورىشىم دەپ بىلەمىن. ونەر ادامدارىن ارداقتاپ، قابىلەتتەرى مەن دارىندارىن ۇرپاققا ۇلگى ەتىپ وتىراتىن جاندارعا العىس ايتپاۋ، دىنىمىزگە، تىلىمىزگە جانە سالت - داستۇرىمىزگە جات دۇنيە. سوندىقتان «جانىمدا ءجۇر جاقسى ادام» دەپ كوكىرەگى وياۋ، رۋحى بيىك، جۇرەگى تازا تۇلعالاردىڭ مەرەيىنىڭ ۇستەم بولۋىن شىن جۇرەگىممەن تىلەيمىن. مەن ءۇشىن ۇلگى تۇتارلىق جاندار سىزدەرسىزدەر ياعني مەنىڭ اسىل قازىنام، تىرەگىم، جۇرەگىمنىڭ تورىنەن ورىن العان جانسىزدار. باسشىمىز كۇجىموۆ مىرزابەك، جانار سەيتوۆا، س. سۋيۋينديكوۆا، گ. ۋستيمەنكو، ب. حۋداباي جانە ل. ايفوۆنا جانە س. سمايلوۆا، ج. سالييەۆا، س. بارامبايەۆا، ءۇ. ادىربەكوۆا، د. كۋساينوۆا، ن. كۋرمانگالييەۆا، ج. وسپانوۆا، م. نۋريتدينوۆا، ا. ساگينبايەۆا، ن. كايپبايەۆ، ز. كوجاگەلدينا، گ. كاريپوۆا ت. ب. اتى اتالماعان بارلىق ۇجىمعا راحمەتىمدى ايتا كەلە سىزدەرگە تىلەرىم:
شاڭىراقتارىڭىز شاتتىققا تولسىن!
وتباستارىڭىزعا ب ا ق ورناسىن!
ىرىس - نەسىبە ۇيلەرىڭىزدەن كەتپەسىن!
ۇل - قىزدارىڭىز امان بولسىن!
ابىرويلارىڭىز اسقاقتاي بەرسىن!!!
ىزگى تىلەك، جىلى لەبىزىن ءبىلدىرۋشى جاكەي جىرعاعان
You Might Also Like
