عابيت مۇسىرەپوۆ «ۇلپان» رومانى، كەيىپكەرلەر بەينەسى
قازاق ادەبيەتى 9 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ع. مۇسىرەپوۆ «ۇلپان» رومانى، كەيىپكەرلەر بەينەسى
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: رومانداعى كەيىپكەرلەر بەينەسىن اشۋ ارقىلى وقۋشىلارعا روماننىڭ مازمۇنىن، يدەياسىن، تاقىرىبىن ۇعىندىرۋ؛ «ۇلپان» رومانىنىڭ قازاق پروزاسىنىڭ ىشىندەگى انا بەينەسىن جاساۋداعى شوقتىعى بيىك ونەر تۋىندىسى ەكەنىن تانىتۋ.
دامىتۋشىلىق وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، شىعارماشىلىققا باۋلۋ، باستى كەيىپكەرلەر ومىردە بولعاندىعىن، ونىڭ تاريحي تيپتىك وبرازدارىن ءوزارا كەڭەسە وتىرىپ، جەكە جانە توپتىق جۇيەدە تالقىلاۋ جۇمىسىنا ۇيرەتۋ، وقۋشىلاردى پروبلەمالىق سۇراقتاردى شەشۋگە باۋلىپ، لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتىن، سويلەۋ مادەنيەتىن، ادەبي ءتىلىن دامىتۋ.
تاربيەلىك اسىلدىڭ سىنىعىنداي ارداقتى، كيەلى تاريحي ادامداردىڭ بەينەسىن تاني بىلۋگە باۋلۋ، ۇلپان انانىڭ بويىنداعى جاقسى قاسيەتتەردى دارىپتەي وتىرىپ، ۇلگى ەتۋ، مەيرىمدىلىككە، انانى سۇيۋگە، وقۋشىلاردى ادامدىق رۋحاني قاسيەتتەردى قادىرلەۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتا قولدانىلاتىن ءادىس - تاسىلدەر: ديالوگتىك ءادىس، سۇراق،،،، جاۋاپ، توپتاستىرۋ، سالىستىرۋ، “موزايكا” ءادىسى، “دەتالقوس” ءادىسى، “ادەبي كوكپار” ويىنى، سەمانتيكالىق كارتا، كۋبيزم ءتاسىلى، “ۆەنن دياگرامماسى” ت. ب.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: تاقىرىپقا ساي ادەبي كىتاپتار، رەفەراتتار، پلاكاتتار، سلايدتار، ءسوزجۇمباقتار، كۋبيك، ت. ب.
ساباقتىڭ ءتۇرى: شىعارماشىلىق - ىزدەنىس ساباعى
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ءبىلىمدى بەكىتۋ
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح، گەوگرافيا
ساباقتىڭ بارىسى:
I ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
1. وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ، كەزەكشى مالىمەتىن تىڭداۋ، سىنىپ تازالىعىنا كوڭىل ءبولۋ، وقۋشىلاردىڭ ساباققا دايىندىعىن تەكسەرۋ، نازارلارىن ساباققا اۋدارۋ.
2. كىرىسپە: ورەسى بيىك ونەر يەسى، ادەبيەتكە 20 - جىلداردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا كەلگەن جازۋشى عابيت ماحمۇت ۇلى مۇسىرەپوۆتىڭ قالامىنان تۋعان بىرنەشە شىعارمالارىمەن، مازمۇنىمەن، تاقىرىبىمەن تانىسىپ كەلدىك.
ع. مۇسىرەپوۆ ءوز شىعارماشىلىعىندا اياۋلى، اسىل، قاسيەتتى انالار وبرازىن بەينەلەۋگە ەرەكشە نازار اۋدارعان سۋرەتكەر جازۋشى. ع. مۇسىرەپوۆتىڭ شىعارمالارى قانداي تاقىرىپتارعا ارنالادى؟
جاۋاپ: وتان، تۋعان جەر، ءونىدىرىس، تابيعات، ماحاببات، ەرلىك.
انا، ايەل تاقىرىبىندا: “ءولىمدى جەڭگەن انا”، «ەر انا»، اقليما، «انانىڭ اناسى»، «ۇلپان»، «انانىڭ اراشاسى».
«ۇلپان» رومانىن قىسقاشا قايتالاۋ ماقساتىندا «دەتال قوس» ويىنىن جۇرگىزۋ. (ۇلپان....)
“موزايكا” ءادىسى بويىنشا وقۋشىلارعا جاسىرىنعان سۋرەتتى دۇرىس قۇراستىرۋ ارقىلى ءوز توپتارىن تابۋ، توپ ەرەجەسىمەن تانىستىرۋ. (“ەسەنەي” جانە “ۇلپان” توبى) بۇگىنگى ساباق تاقىرىبىمەن تانىستىرىپ، «ۇلپان» رومانىنداعى كەيىپكەرلەردى تالداپ، كىم ەكەندەرىن تانيتىنىمىزدى ەسكەرتەمىن.
قانداي كەيىپكەرلەردى بىلەمىز؟ (ۇلپان، ەسەنەي، ەمەنالى، ارتىقباي، تۇركپەن مۇسىرەپ، اڭشى مۇسىرەپ، تورسان، شىنار، جاۋكە، نەسىبەلى، بىجىكەن، ت. ب.)
II ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
“ۇلپان” رومانىن وقۋ، سيۋجەتتىك جوسپار قۇرۋ.
سيۋجەتتىك جوسپار:
1. قالىڭ كەرەي - ۋاقتىڭ بيلىگىن قولىندا ۇستاعان - ەسەنەي مەن ارتىقباي باتىردىڭ دوستىعى، ەسەنەيدىڭ ارتىقبايدىڭ ۇيىنە كەلۋى.
2. ۇلپاندى قۇتقارۋى.
3. ۇلپاندى ايتتىرۋى.
4. توي قامى، ەسەنەيدىڭ بيلىك قۇرۋى.
5. ەل قارىزىن وتەۋى.
6. ورىس ۇيىنە كەلۋى، تىرشىلىك بەينەسى.
7. ەسەنەيدىڭ قۇلاۋى، ۇلپاننىڭ اقنار اتانۋى، اينالاسى ون - ون بەس جىلدا ۇلپان ءدۇيىم ەلدى بيلەيتىن اقىلدى انا بولادى.
8. قورلىققا شىداي الماعان – ۇلپان.
9. ۇلپاننىڭ قارعىسىنا ۇشىراعان - تورسان
«ۇلپان» رومانى 3 بولىمنەن، 24 تاراۋدان تۇرادى. «ۇلپان» رومانىندا نەگىزگى قوسالقى، ۇلكەندى كىشىلى توقسانعا جۋىق كەيىپكەر بار. شىعارمانىڭ وقيعاسى XIX عاسىردا قازاق دالاسىندا بولعان تاريحي شىندىقتارعا نەگىزدەلگەن. روماننىڭ ۇلپان، ەسەنەي، مۇسىرەپ، ءتارىزدى كەيىپكەرلەرى ومىردە بولعان ادامدار. روماننىڭ اتىنا لايىق، ونىڭ ەڭ باستى كەيىپكەرى - ۇلپان. ۇلپان - رومانتيكالىق حاراكتەر. ۇلپانداي تاريحي ادام ءومىرىنىڭ تاريحي شىندىعىن جازۋشى اسقان دالدىكپەن سۋرەتتەپ، ءوز ورتاسىنان وقشاۋ شىققان ادام ەكەنىن كورسەتىپ، قاھارماندىق قاسيەتتەرىمەن ارلەيدى. باتىردىڭ ەركە قىزى شاڭىراقتىڭ بەرەكەسى، ءۇيدىڭ كيەسى بولىپ، جوقتى بار، ازدى كوپ ەتىپ وتىرادى. ون ساۋساعىنان ونەر تامعان نەسىبەلى انانىڭ ۇيادا بەرگەن تاربيەسىنىڭ ارقاسىندا ۇلپانعا تەك ەسەنەي عانا ەمەس، بۇكىل ەل قىزىعىپ، سۇيسىنگەن. «ۇلپان» رومانىن جازۋدان بۇرىن جازۋشى 1941 جىلى قىزىلجاردان قوجاباي كولىنىڭ ماڭىنداعى لەبياجى تەمىرجول ستانسياسىنا الىپ كەلەدى. وسى ستانسيا سيبان زيراتىنىڭ ماڭىنان وتكەن ەكەن. سول كەزدە زيرات ارالاپ ءجۇرىپ يساحمەت مولداعا كەزدەسەدى… قازىردە بۇل “ۇلپان” ستانسياسى دەپ اتالادى ەكەن. 1974 جىلى رومان دۇنيەگە كەلەدى. روماندا 100 جىلدىق تۇرمىس سۋرەتتەلەدى.
نەگىزگى وقيعا جەلىسى: ۇلپاننىڭ اقىلدىلىعى ارقاسىندا بۇكىل سيبان ەلىنىڭ ەل قاتارىنا قوسىلۋى. ۇلپاننىڭ ەرەن ەڭبەگى، اقىلدى جومارتتىعىنىڭ ارقاسىندا ەل اناسى اتانىپ، دۇنيەدەن باقىتسىز بولىپ ءوتۋى.
III جاڭا ساباق
ا) جاڭا ساباقتى وربىتۋگە كۋبيزم ءتاسىلىن قولدانامىن. وقۋشىنىڭ كوزقاراسى مەن ءوز پىكىرىن قورعاۋ شەبەرلىگى ەسەپكە الىنادى.
1. سۋرەتتەڭىز: رومانعا ساتىلاي كەشەندى تالداۋ جاسا
(شىعارمانى ساتىلاي كەشەندى تالداۋ:
شىعارمانىڭ اتى: «ۇلپان» رومانى
شىعارمانىڭ اۆتورى. ع. مۇسىرەپوۆ
شىعارمانىڭ تاقىرىبى: ءحىح عاسىردا قازاق دالاسىندا بولعان تاريحي شىندىقتار سۋرەتتەلەدى.
يدەياسى: قازاق ايەلدەرىنىڭ بويىنداعى پاراساتتىلىق پەن كورەگەندىكتى، مەيىرىمدىلىك پەن شىدامدىلىقتى، جارىنا، ەلىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتى، ۇرپاق تاربيەسىن بەكەم ۇستانعان اسىل انالاردى دارىپتەگەن.
جانرى: پروزا (رومان)
2. سالىستىرىڭىز: 20 - جىلداردا جازىلعان انا، ايەل بەينەسى كورىنەتىن شىعارمالار مەن «ۇلپان» رومانىن سالىستىرىڭىز. (م. اۋەزوۆتىڭ «اباي جولى» رومانىنداعى ۇلجان انا مەن ۇلپان بەينەلەرىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى مەن ورتاق قاسيەتىن انىقتاۋ.
عابيت مۇسىرەپوۆ «ۇلپان» رومانى، كەيىپكەرلەر بەينەسى. جۇكتەۋ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ع. مۇسىرەپوۆ «ۇلپان» رومانى، كەيىپكەرلەر بەينەسى
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: رومانداعى كەيىپكەرلەر بەينەسىن اشۋ ارقىلى وقۋشىلارعا روماننىڭ مازمۇنىن، يدەياسىن، تاقىرىبىن ۇعىندىرۋ؛ «ۇلپان» رومانىنىڭ قازاق پروزاسىنىڭ ىشىندەگى انا بەينەسىن جاساۋداعى شوقتىعى بيىك ونەر تۋىندىسى ەكەنىن تانىتۋ.
دامىتۋشىلىق وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، شىعارماشىلىققا باۋلۋ، باستى كەيىپكەرلەر ومىردە بولعاندىعىن، ونىڭ تاريحي تيپتىك وبرازدارىن ءوزارا كەڭەسە وتىرىپ، جەكە جانە توپتىق جۇيەدە تالقىلاۋ جۇمىسىنا ۇيرەتۋ، وقۋشىلاردى پروبلەمالىق سۇراقتاردى شەشۋگە باۋلىپ، لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتىن، سويلەۋ مادەنيەتىن، ادەبي ءتىلىن دامىتۋ.
تاربيەلىك اسىلدىڭ سىنىعىنداي ارداقتى، كيەلى تاريحي ادامداردىڭ بەينەسىن تاني بىلۋگە باۋلۋ، ۇلپان انانىڭ بويىنداعى جاقسى قاسيەتتەردى دارىپتەي وتىرىپ، ۇلگى ەتۋ، مەيرىمدىلىككە، انانى سۇيۋگە، وقۋشىلاردى ادامدىق رۋحاني قاسيەتتەردى قادىرلەۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتا قولدانىلاتىن ءادىس - تاسىلدەر: ديالوگتىك ءادىس، سۇراق،،،، جاۋاپ، توپتاستىرۋ، سالىستىرۋ، “موزايكا” ءادىسى، “دەتالقوس” ءادىسى، “ادەبي كوكپار” ويىنى، سەمانتيكالىق كارتا، كۋبيزم ءتاسىلى، “ۆەنن دياگرامماسى” ت. ب.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: تاقىرىپقا ساي ادەبي كىتاپتار، رەفەراتتار، پلاكاتتار، سلايدتار، ءسوزجۇمباقتار، كۋبيك، ت. ب.
ساباقتىڭ ءتۇرى: شىعارماشىلىق - ىزدەنىس ساباعى
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ءبىلىمدى بەكىتۋ
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح، گەوگرافيا
ساباقتىڭ بارىسى:
I ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
1. وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ، كەزەكشى مالىمەتىن تىڭداۋ، سىنىپ تازالىعىنا كوڭىل ءبولۋ، وقۋشىلاردىڭ ساباققا دايىندىعىن تەكسەرۋ، نازارلارىن ساباققا اۋدارۋ.
2. كىرىسپە: ورەسى بيىك ونەر يەسى، ادەبيەتكە 20 - جىلداردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا كەلگەن جازۋشى عابيت ماحمۇت ۇلى مۇسىرەپوۆتىڭ قالامىنان تۋعان بىرنەشە شىعارمالارىمەن، مازمۇنىمەن، تاقىرىبىمەن تانىسىپ كەلدىك.
ع. مۇسىرەپوۆ ءوز شىعارماشىلىعىندا اياۋلى، اسىل، قاسيەتتى انالار وبرازىن بەينەلەۋگە ەرەكشە نازار اۋدارعان سۋرەتكەر جازۋشى. ع. مۇسىرەپوۆتىڭ شىعارمالارى قانداي تاقىرىپتارعا ارنالادى؟
جاۋاپ: وتان، تۋعان جەر، ءونىدىرىس، تابيعات، ماحاببات، ەرلىك.
انا، ايەل تاقىرىبىندا: “ءولىمدى جەڭگەن انا”، «ەر انا»، اقليما، «انانىڭ اناسى»، «ۇلپان»، «انانىڭ اراشاسى».
«ۇلپان» رومانىن قىسقاشا قايتالاۋ ماقساتىندا «دەتال قوس» ويىنىن جۇرگىزۋ. (ۇلپان....)
“موزايكا” ءادىسى بويىنشا وقۋشىلارعا جاسىرىنعان سۋرەتتى دۇرىس قۇراستىرۋ ارقىلى ءوز توپتارىن تابۋ، توپ ەرەجەسىمەن تانىستىرۋ. (“ەسەنەي” جانە “ۇلپان” توبى) بۇگىنگى ساباق تاقىرىبىمەن تانىستىرىپ، «ۇلپان» رومانىنداعى كەيىپكەرلەردى تالداپ، كىم ەكەندەرىن تانيتىنىمىزدى ەسكەرتەمىن.
قانداي كەيىپكەرلەردى بىلەمىز؟ (ۇلپان، ەسەنەي، ەمەنالى، ارتىقباي، تۇركپەن مۇسىرەپ، اڭشى مۇسىرەپ، تورسان، شىنار، جاۋكە، نەسىبەلى، بىجىكەن، ت. ب.)
II ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
“ۇلپان” رومانىن وقۋ، سيۋجەتتىك جوسپار قۇرۋ.
سيۋجەتتىك جوسپار:
1. قالىڭ كەرەي - ۋاقتىڭ بيلىگىن قولىندا ۇستاعان - ەسەنەي مەن ارتىقباي باتىردىڭ دوستىعى، ەسەنەيدىڭ ارتىقبايدىڭ ۇيىنە كەلۋى.
2. ۇلپاندى قۇتقارۋى.
3. ۇلپاندى ايتتىرۋى.
4. توي قامى، ەسەنەيدىڭ بيلىك قۇرۋى.
5. ەل قارىزىن وتەۋى.
6. ورىس ۇيىنە كەلۋى، تىرشىلىك بەينەسى.
7. ەسەنەيدىڭ قۇلاۋى، ۇلپاننىڭ اقنار اتانۋى، اينالاسى ون - ون بەس جىلدا ۇلپان ءدۇيىم ەلدى بيلەيتىن اقىلدى انا بولادى.
8. قورلىققا شىداي الماعان – ۇلپان.
9. ۇلپاننىڭ قارعىسىنا ۇشىراعان - تورسان
«ۇلپان» رومانى 3 بولىمنەن، 24 تاراۋدان تۇرادى. «ۇلپان» رومانىندا نەگىزگى قوسالقى، ۇلكەندى كىشىلى توقسانعا جۋىق كەيىپكەر بار. شىعارمانىڭ وقيعاسى XIX عاسىردا قازاق دالاسىندا بولعان تاريحي شىندىقتارعا نەگىزدەلگەن. روماننىڭ ۇلپان، ەسەنەي، مۇسىرەپ، ءتارىزدى كەيىپكەرلەرى ومىردە بولعان ادامدار. روماننىڭ اتىنا لايىق، ونىڭ ەڭ باستى كەيىپكەرى - ۇلپان. ۇلپان - رومانتيكالىق حاراكتەر. ۇلپانداي تاريحي ادام ءومىرىنىڭ تاريحي شىندىعىن جازۋشى اسقان دالدىكپەن سۋرەتتەپ، ءوز ورتاسىنان وقشاۋ شىققان ادام ەكەنىن كورسەتىپ، قاھارماندىق قاسيەتتەرىمەن ارلەيدى. باتىردىڭ ەركە قىزى شاڭىراقتىڭ بەرەكەسى، ءۇيدىڭ كيەسى بولىپ، جوقتى بار، ازدى كوپ ەتىپ وتىرادى. ون ساۋساعىنان ونەر تامعان نەسىبەلى انانىڭ ۇيادا بەرگەن تاربيەسىنىڭ ارقاسىندا ۇلپانعا تەك ەسەنەي عانا ەمەس، بۇكىل ەل قىزىعىپ، سۇيسىنگەن. «ۇلپان» رومانىن جازۋدان بۇرىن جازۋشى 1941 جىلى قىزىلجاردان قوجاباي كولىنىڭ ماڭىنداعى لەبياجى تەمىرجول ستانسياسىنا الىپ كەلەدى. وسى ستانسيا سيبان زيراتىنىڭ ماڭىنان وتكەن ەكەن. سول كەزدە زيرات ارالاپ ءجۇرىپ يساحمەت مولداعا كەزدەسەدى… قازىردە بۇل “ۇلپان” ستانسياسى دەپ اتالادى ەكەن. 1974 جىلى رومان دۇنيەگە كەلەدى. روماندا 100 جىلدىق تۇرمىس سۋرەتتەلەدى.
نەگىزگى وقيعا جەلىسى: ۇلپاننىڭ اقىلدىلىعى ارقاسىندا بۇكىل سيبان ەلىنىڭ ەل قاتارىنا قوسىلۋى. ۇلپاننىڭ ەرەن ەڭبەگى، اقىلدى جومارتتىعىنىڭ ارقاسىندا ەل اناسى اتانىپ، دۇنيەدەن باقىتسىز بولىپ ءوتۋى.
III جاڭا ساباق
ا) جاڭا ساباقتى وربىتۋگە كۋبيزم ءتاسىلىن قولدانامىن. وقۋشىنىڭ كوزقاراسى مەن ءوز پىكىرىن قورعاۋ شەبەرلىگى ەسەپكە الىنادى.
1. سۋرەتتەڭىز: رومانعا ساتىلاي كەشەندى تالداۋ جاسا
(شىعارمانى ساتىلاي كەشەندى تالداۋ:
شىعارمانىڭ اتى: «ۇلپان» رومانى
شىعارمانىڭ اۆتورى. ع. مۇسىرەپوۆ
شىعارمانىڭ تاقىرىبى: ءحىح عاسىردا قازاق دالاسىندا بولعان تاريحي شىندىقتار سۋرەتتەلەدى.
يدەياسى: قازاق ايەلدەرىنىڭ بويىنداعى پاراساتتىلىق پەن كورەگەندىكتى، مەيىرىمدىلىك پەن شىدامدىلىقتى، جارىنا، ەلىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتى، ۇرپاق تاربيەسىن بەكەم ۇستانعان اسىل انالاردى دارىپتەگەن.
جانرى: پروزا (رومان)
2. سالىستىرىڭىز: 20 - جىلداردا جازىلعان انا، ايەل بەينەسى كورىنەتىن شىعارمالار مەن «ۇلپان» رومانىن سالىستىرىڭىز. (م. اۋەزوۆتىڭ «اباي جولى» رومانىنداعى ۇلجان انا مەن ۇلپان بەينەلەرىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى مەن ورتاق قاسيەتىن انىقتاۋ.
عابيت مۇسىرەپوۆ «ۇلپان» رومانى، كەيىپكەرلەر بەينەسى. جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
العىس ايتۋ – بۇل ەڭ الدىمەن ەلىمىزدە تىنىشتىق پەن ۇندەستىك جانە ءوز ارا سەنىمدىلىك پەن قۇرمەت كورسەتۋ ياعني كۇردەلى زاماندا يىق تىرەسە بىرگە ەڭسەرىپ، قىسقا مەرزىم ىشىندە سول باياعى سەنىڭ جان دۇنيەڭدەگ...
