ءان كوگىنىڭ سۇنقارى - ءشامشى
«ءان كوگىنىڭ سۇڭقارى - ءشامشى»
ءشامشى قالداياقوۆتىڭ ەسكە الۋعا ارنالعان ءان كەشىنىڭ سەنارييى.
1 – جۇرگىزۋشى:
سول كۇندەر عوي جۇرەكتىڭ اڭساعانى،
ساعان شولدەپ، ايىزىم تامسانادى.
وكىنىش پە بىلمەيمىن، قۋانىش پا؟
ءوز - وزىمنەن جۇرەگىم ءان سالادى.
ءانسىز ءومىر - ءومىر مە، قاڭسىماي ما؟
وزەگىڭدى ورتەپ دەرت، جانشىماي ما،
ماحابباتقا ارناپ ءبىر ءان شىعارسىن
ءشامىل – اۋ، ءشامشى قايدا؟ ءشامشى قايدا؟
شامشىگە ايت، تاعى دا ءبىر تاڭداندىرسىن،
جىنداندىرسىن جۇرەكتى، جانداندىرسىن.
ماڭگى ولمەس ماحابباتىم ايتا جۇرەر
ماڭگىلىك ولمەيتۇعىن ءان قالدىرسىن.
- قۇرمەتتى ونەر سۇيەر قاۋىم، ءاندى ءقادىر تۇتاتىن اعايىن.
2 – جۇرگىزۋشى: اياۋلى انا، ءمولدىر ماحاببات، شىنايى باقىت تۋرالى تاماشا اندەر جازىپ، ءان الەمىنىڭ پاديشاسى اتانعان بىرەگەي تالانت يەسى، قازاق حالقىنىڭ ۇلى ماقتانىشى، ءوزى ەلەۋسىز دە ايانىشتى تىرلىك كەشكەن قايران ءشامشى!
1 – جۇرگىزۋشى: ءبىراق ءبىز - ءان سۇيەر قاۋىم، ونىڭ ءومىرى ءدال وسىلاي باقىتسىز وتكەنىن بىلمەدىك، ءان الەمىنىڭ پاديشاسى اتانعان تالانت يەسى سوسياليستىك جۇيەنىڭ ەلەۋسىز قۇربانىنا اينالدى. «ەشتەن كەش جاقسى» دەمەكشى، ەگەمەنىمىزدىڭ ارقاسىندا بۇگىندە «ۆالس كارولى» اتانىپ وتىرعان ءبىر – اق ادام. ول – قالداياقوۆ ءشامشى! ەندەشە، سول شامشىگە ارنالعان «ءان كوگىنىڭ سۇڭقارى – ءشامشى » اتتى كەشىن باستاۋعا رۇقسات ەتىڭىزدەر.
2 – جۇرگىزۋشى:
كىم ءبىلسىن، قانشاما ءالى شىرقارىمدى،
كىم ءبىلسىن، قاي كۇنى سەن قىرقارىندى.
مۇقاعالي جوعالسا قايتەر دەيسىڭ،
جوعالتپاسام بولعانى ۇرپاعىمدى، - دەپ
مۇقاعالي اقىن جىرلاعان ۇرپاقتارى مىنا سىزدەر مەن بىزدەر. ءمۇقاعاليدىڭ ۇرپاعى ءشامشىنىڭ ۇرپاعى ەمەس پە؟ وسىلار تۇرعاندا ۇلى ادامداردىڭ اتتارى ەش ۋاقىتتا وشپەك ەمەس. كەلەسى كەزەكتى جاس ۇرپاقتارىنا بەرەيىك.
ءان «اق بانتيك» ورىندايتىندار تولعاناي، گۇلدەن، مۇراتوۆا ايگەرىم قابىل الىڭىزدار
1 – جۇرگىزۋشى:
ادام جىلاپ تۋادى،
جاتادى ونى جۇباتىپ.
جانە جىلاپ وتەدى،
وزگەنى دە جىلاتىپ.
جىلايتىنى تۋا ساپ،
جاماندار بار قينايتىن.
جىلايتىنى ولگەندە،
جاقسىلار بار قيمايتىن.
وسىلاي دەگەن ۋا، قادىر اعا نەتكەن ەرسىڭ!
قازاق حالقىنىڭ ءبىرتۋار پەرزەنتى، ۆالس پاديشاسى اتانعان ءشامشى قالداياقوۆ.
2 – جۇرگىزۋشى: دەگەنمەن، ۇلى دارىن ومىردەن وتكەنىمەن، كوڭىلدەن كەتپەدى. حالقىمىزدى اسەم اۋەنىمەن الديلەگەن ۇلىن، اتامەكەنى الديلەپ ءجۇر. وعان دالەل قىستىڭ قۇلازىتار قارا سۋىعىندا جىلىتاتىن ءشامشى اۋەندەرى بولماق.
ءشامشى قالداياقوۆتىڭ ءومىرى تۋرالى 6 «ا» كلاسس وقۋشىسى ساپاروۆا ايسۇلۋ بايانداپ بەرەدى.
بەينەبايان «ءشامشىنىڭ ءومىرى»
1 – جۇرگىزۋشى:
تابادى اسىل ءسوزدى ەر داناسى،
شىعادى بىلىمدىدەن ءسوز ساراسى.
سالشى ءبىر اسەم انگە شارىقتاتىپ،
تىڭداسىن مىنا حالىق شابىتتانىپ.
ساحناعا قۋانىش ايدانانى ورتاعا شاقىرايىق.ايدانانىڭ ورىنداۋىندا تۇمانباي مولداعالييەۆتىڭ سوزىنە جازىلعان ءان
«باقىت قۇشاعىندا» قابىل الىڭىزدار.
كورىنىس:
قالقوجا جولدىقپايەۆ – باگداۋلەت 5 «ا» كل
ءشامشى قالداياقوۆ – مۋستافين مارات
قاسىنداعى جىگىتتەر – نۋرداۋلەت، تەميرلان، نۋربەك
2 – جۇرگىزۋشى: ءبىر كۇنى شامشىگە ءبىر قارا تورى، دەمبەلشە جىگىت جولىقتى دا «مەن قالقوجا جولدىقپايەۆپىن» دەدى
- ە، بولساڭ بول. ونى ماعان نەسىن، ايتىپ وتىرسىن؟
- ەكەۋمىز دە ارىستىڭ بويىندا تۋىپپىز. ءبىر وزەننىڭ سۋىن ءىشىپپىز. ارتىمدا ارىس تۇرعاندا الدىمدا سەسكەنبەيمىن. وسى وزەننىڭ جاعاسىندا مەن ءوزىمنىڭ ەڭ سۇلۋ ناق سۇيەرىمدى تاۋىپپىن. ءشامشى دەگەن اتىڭىز بار، قالايشا وسى وزەننىڭ بويىندا ءبىر سۇلۋ جولىقپادى سىزگە؟
- نەگە ولاي دەيسىڭ؟ ونداي سۇلۋ مەنىڭ قيالىمدا وسى ارىستىڭ بويىندا تۋدى.
- ولاي بولسا، اندەرىڭىزدە نەگە ارىس جوق ؟ اينالايىن ەركە وزەننىڭ ارۋلارىن نەگە ءان ەتپەدىڭىز؟ ولاردى الدە جاقتىرمايسىز با؟
- ءاي، بالا، سەن قالاي – قالاي سويلەيسىڭ؟ مەن كىمدى ءان قىلام، كىمدى....وندا شارۋاڭ بار؟
- شارۋام بار! وسكەن جەرىڭىزدىڭ سۇلۋلارىن نەگە جىرلامايسىز؟ مەن قالقوجا، سونى ايتۋعا كەلدىم – دەدى دە تايىپ تۇردى.
- ءوي، الگى يت نە دەپ كەتتى؟ – دەدى قاسىمداعىلار.
- ول مەنىڭ ناعىز اۋرۋ جەرىمدى ءتۇرتىپ كەتتى، - دەدىم مەن. ءشامشىنىڭ
«ارىس جاعاسىندا» ءاننىڭ جازىلۋىنا الگى جىگىت سەبەپ بولدى. ونىڭ كوز الدىنداعى نەبىر ارۋلاردى كەلتىرىپتى.
ءان «ارىس جاعاسىندا» ورىندايتىن نۋربەك جانە تولگاناي. قابىل الىڭىزدار.
1 – جۇرگىزۋشى:
و، زاماندا اشقان قازاق ونەر سىرىن،
شاقىرعان كەشتەرىنە ءبىرىن – ءبىرىن.
كورەيىك تاماشالاپ كورەرمەندەر،
جاس ءبيشى ارۋلارىمىزدىڭ ونەرىنە.
ساحناعا 3 «ءا» كلاسس وقۋشىلارىن شاقىرايىق «قارا جورعا»ءبيى
قابىل الىڭىزدار.
2 – جۇرگىزۋشى:
40 جىلدان استام شىعارماشىلىق قىزمەتىندە ءشامشى قالداياق ۇلى 300 – گە جۋىق ءان جازعان. ش.قالداياق ۇلىنىڭ اندەرى تۇنىپ تۇرعان ليريكا، ماحاببات تاقىرىبىندا بولعان. بۇل اندەردى جۇرتشىلىق بارلىق جەردە: ستۋدەنتتىك جانە وتباسىلىق كەشتەردە، جۇمىس ورنىندا، دەمالىس كەزىندە اۋەلەتە شىرقايتىن.
ماراتوۆا ايگەريم، تولگاناي، كۋانىش ايدانانىن ورىنداۋىندا تۇمانباي مولداعالييەۆتىڭ سوزىنە جازىلعان ءان
«ءانىم سەن ەدىڭ» قابىل الىڭىزدار.
1 – جۇرگىزۋشى: ءار ادامعا الەمنىڭ جارىعىن سىيلاعان كىم؟
2 – جۇرگىزۋشى: جەر بەتىندەگى تىرشىلىكتىڭ قاينار بۇلاعى، ءنار بەرۋشى سول انا !
انا – تەڭدەسى جوق تاۋسىلمايتىن جىر. ونەر قايراتكەرىنىڭ قاي – قايسىسى بولماسىن ءوز شىعارمالارىندا ارنايى ءسوز ەتپەي كەتپەيتىن بولعان.
«انا تۋرالى جىردىڭ» تۋۋى
ءاننىڭ شىعۋىنا سەبەپ بولعان ءشامشىنىڭ ءان دۇنيەسىنە جەتەلەگەن اياۋلى اناسى ساقىپجامال بۇقارباي قىزىنىڭ مەزگىلسىز دۇنيە سالۋى. انانىڭ ارماندا كەتۋى ءشامشىنى قاتتى تەبىرەنتتى. جازىلماستاي دەرتكە شالدىققان اناسى الماتىداعى بالاسىن شاقىرتادى.
- بالام، - دەدى كوزىنە جاس الىپ، - جالعىز تىلەگىم سەن امان بول. بۇل ومىردە سالعان ءانىڭ ايتىلماي جاتىپ ۇزىلمەسىن. ول ءانىڭ ۇزاققا جەتسىن. باقىتتى بول، بالام.
- اپا، قارىزدارمىن ساعان....قارىزدارمىن، اپا!...سەنىڭ باسىڭا كەسەنەدەن ەسكەرتكىش ورناتۋ مەنىڭ قولىمنان كەلە قويماس. ءبىراق ساعان اسەم ءاننىڭ ەڭ اسىلىنان ەشقاشان ۇمىت بولمايتىن ەسكەرتكىش قالدىرامىن، - دەدى ءشامشى.
1959 جىلدىڭ 4 قىركۇيەگى بولاتىن. ءشامشى اناسىنا بەرگەن ۋادەسىن 2 جىلدان سوڭ، 1961 جىلى ورىندادى.
بۇل ءان انا الدىنداعى ەشقاشان وتەلمەيتىن بورىشىن سەزىنگەن بالانىڭ توگىلگەن كوز جاسى ەدى. بۇل ءان انالار تۋرالى ءانۇران بولاتىن.
تولعاناي، گۇلدەن جانە حور
ديانا، گۋلدەن، ارۋ، بالجان، بەكزات، ديانا، اياجان
«انا تۋرالى جىر»
1 – جۇرگىزۋشى: بىردە ءبىر قۋانىش داستارحانى اۋەزدى اندەرىنسىز وتپەيتىن، ەشكىمدى توسىرقامايتىن كەڭ پەيىلدى ءشامشىنىڭ تاعدىرى قاتالداۋ بولدى. ءۇي – كۇيسىز جۇرگەن كەزدەرى دە بولعان. ءشامشى قالداياقوۆتىڭ جامبىلدىڭ تۇبىندەگى دۇنگەندەر اۋىلىندا تۇرعان كەزىندە شىعارعان «دۇنگەن قىزى» اتتى ءانىن .جۇمابەكوۆ نۇربەكتىڭ ورىنداۋىندا قابىل الىڭىزدار.
2 – جۇرگىزۋشى: ءان دە ادام سەكىلدى ءوز تاعدىرىمەن تۋادى. 1963 جىلى قىزىلوردا وبلىستىق كوميتەتىنىڭ حاتشىسى جارقىمبەك قارجاۋبايەۆتىڭ نۇسقاۋىمەن ءان – بي ءانسامبلىن قۇرۋ كەرەك بولدى. باعدارلاما دايىن بولعاندا ءانسامبلدىڭ شىققان تەگىن، زاتىن، بىلدىرەتىن، جالاۋ ەتىپ ۇستايتىن ءان جوق ەكەن. سول كىسىنىڭ تاپسىرماسىمەن الماتىدان ءشامشى قالداياقوۆتىڭ شاقىرىپ الىپ، «سىر سۇلۋى» ءانىن جازعىزادى. ءسوزىن زەينوللا شۇكىروۆ جازعان.
ماراتوۆا ايگەرىمدى شاقىرايىق. ايگەرىمنىڭ ورىنداۋىندا
ءان «سىر سۇلۋ» قابىل الىڭىزدار.
1 – جۇرگىزۋشى: پروفەسسور قۇلبەك ەرگوبەكتىڭ زەرتتەۋلەرىنە قاراعاندا ءشامشى قالداياكوۆتىڭ «نان»، «اراق»، ت.ب.بىرنەشە پوەما جازعان. بالكىم، قولجازباسى تابىلىپ قالار. جوقتاۋشىسى دا جوق ەمەس. اكادەميك «حالىق قاھارمانى» م.الييەۆ ش.قالداياقوۆ اتىنداعى «شاراپات» قورىن قۇرىپ، ءبىرشاما ىزگىلىكتى جۇمىس اتقاردى. كوشە بەرىلدى، ەسكەرتكىش ورناتىلدى.
ق ر پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى امالبەك تشانوۆ وتكىزىپ وتىرعان ش.قالداياقوۆ اتىنداعى حالىقارالىق ءان فەستيۆالدەرىنەن كەيىن شوقتىعى بيىك جۇلدىزداردىڭ پايدا بولۋى ەل ءۇشىن ۇلكەن جەتىستىك.
2 – جۇرگىزۋشى:
ءالى دە بۇل كەۋدەمدە تولماي ارمان،
جاس كوڭىل ەش نارسەگە بولماي الاڭ.
بەيحابار ءجۇر ەدىم عوي ماحابباتتان،
قول سوزىپ قۇشاق جايعان قانداي ادام؟
جۇرەگىم ساۋلەسىنەن دىرىلدەگەن،
كوكتەگى كۇنىم بە ەكەن كۇلىمدەگەن
ءالى ءبىر كوكتەمدەگى ساندۋعاش پا؟
جانىمدى ەلجىرەتكەن ۇنىمەنەن؟
قالايشا جۇرەگىمدى الداي الام،
مەن ونى جالعىز سوعان ارناي الام.
بەيحابار ءجۇر ەدىم عوي ماحابباتتان،
داريعا – اي، قۇشاق جايعان قانداي ادام؟
1 – جۇرگىزۋشى: ءشامشى قالداياقوۆ تەك قانا كومپوزيتور ەمەس، باتا بەرۋگە دە وتە شەبەر بولعان. ءبىر عاجابى، ونىڭ بەرگەن باتالارى ءبىر – بىرىنە ۇقسامايدى ەكەن. وسىنداي ءبىرتۋار، قازاقتىڭ ۇلى ادامىنىڭ باتالارىنىڭ بىرەۋىن سىزدەرگە ءبىز بەرەيىك.
(ءشامشىنىڭ باتاسىن تەمىرلان ايتىپ بەرەدى:)
كورگەنىڭ راحات بولسىن،
جۇرگەن جەرىڭ رابات بولسىن.
ەكى تويىڭ قابات بولسىن،
داستارحانىڭ بەرەكەلى بولسىن،
ءار كۇنىڭ مەرەكەلى بولسىن.
شايىڭ قىزىل بولسىن،
عۇمىرىن ۇزىن بولسىن،
نەسىبەڭ تاسا بەرسىن،
دۇشپانىڭ قاشا بەرسىن!
شاڭىراعىڭ كرەملدىڭ سارايىنداي بيىك بولسىن!
بوساعاڭ – اقساق تەمىردىڭ داربازاسىنداي بەرىك بولسىن
بەتتەرىڭە تۇسكەن ءاجىم قاسىرەت تابى ەمەس،
شاتتىق كۇلكىنىڭ ءىزى بولسىن. ءاۋمين
2– جۇرگىزۋشى:
ءشامشى، ءشامشى بولعالى ءوتتى نەبىر زاماندار،
ءبىرىن – ءبىرى كۇندەۋمەن ءوتىپ جاتىر ادامدار.
قۋلار مەنەن زۇلىمدار ءومىر سۇرە بىلەدى،
قاي زاماندا بولسا دا سولار عانا كۇلەدى.
شىندىقپەنەن جۇرسەڭ سەن جەكسۇرىن بوپ قالاسىڭ،
ەتەك – جەڭنەن تارتقىلاپ قايدا قازاق باراسىڭ؟
86 قىرعىناڭ ەسىڭە الشى كەشەگى،
جەلتوقساندى ەسىڭە جاستار شىققان كوشەگە!
1 – جۇرگىزۋشى:
مۇقاعالي، شامشىلەر ءتىرى شاقتا شىركىن – اي!
قوشەمەتىن قازاقتىڭ كورمەدى عوي ءبىر كۇنى – اي!
«ەشتەن – داعى كەش جاقسى» دەدى قازاق بابامىز،
ەگەمەندىك الىپ اپ، گۇلدەپ جاتىر دالامىز!
قولىمىزدان كەلگەنى وسى بولدى بىزدەردىڭ،
ويىڭىزدان شىقتىق پا، بىلمەيمىز ءبىز سىزدەردىڭ؟!
وسىمەنەن ءشامشىنى زەرتتەپ بىتتىك دەمەيمىز،
جالعاستىرار بولساڭىز، ءبىز دە سىزگە كەلەمىز!
1 – جۇرگىزۋشى: (ش.قالداياقوۆتىڭ «پوپپۋري» ءانى ورىندالادى.)
جۋمابەكوۆ نۋربەك، ماراتوۆا ايگەريم، مۋكانگالييەۆا تولگاناي
2 – جۇرگىزۋشى:
قوش ءشامشى!
قوش ءشامشى! «قوش!» - دەگەن ءسوز اۋىر قانداي!
جان، جۇرەك، ميىڭ قوسا اۋىرعانداي،
قان تۋلاپ، قۇلاق شۋلاپ، كوز بۇلدىراپ،
تال، تۇستە اقىل - ەستەن جاڭىلعانداي،
«جوق» دەگەن «وق» دەگەنمەن بىردەي بولىپ،
وتىرمىن وي تانتىراپ، ءالى نانباي.
اققۋدىڭ جەردە جۇرگەن ءبىر بالاسى، -
جىگىت ەڭ ءوزىڭ قانداي، ءانىڭ قانداي.
قىرىق جىل بار قازاقتى بالقىتىپ ەڭ،
راحات تەڭىزىنە مالىنعانداي.
سەن بولىپ بۇكىل دالا جىرلاۋشى ەدى
قۇدايدان تىلەگەنى تابىلعانداي.
شارشاماي شابىتىڭنىڭ اق سۇڭقارى
سامالدا سامعاۋشى ەدى سابىر قالماي،
و، دۇنيە، ويدا جوقتا عايىپ دۇنيە،
بۇلبۇلدى كۇن تۋدى ما ساعىنعانداي!
1 – جۇرگىزۋشى:
قوش، ءشامشى! كوڭىل ايتتىق دالاعا ءبىز،
ارداقتاپ سەن جىرلاعان اناعا ءبىز.
جاستىققا، ماحابباتقا، سابيلەرگە،
الدىمەن قازاق دەگەن – داناعا ءبىز.
دۇنيەدەن جۇمساق قانا، جۇمباق قانا،
جەلدەي بوپ وتە شىقتىڭ، قايران ابىز،
الەمدە ءان ءولۋى مۇمكىن ەمەس، -
ولمەيدى سەن تۋرالى قالعان اڭىز!
2 – جۇرگىزۋشى:قۇرمەتتى ونەر سۇيەر قاۋىم، ءاندى ءقادىر تۇتاتىن اعايىن.
1 – جۇرگىزۋشى: اياۋلى انا، ءمولدىر ماحاببات، شىنايى باقىت تۋرالى تاماشا اندەر جازىپ، ءان الەمىنىڭ پاديشاسى اتانعان بىرەگەي تالانت يەسى، قازاق حالقىنىڭ ۇلى ماقتانىشى، ش.قالداياقوۆتىڭ «ءان كوگىنىڭ سۇنقارى - ءشامشى» اتتى كەشتى جابىق دەپ جاريالايمىز. كەلگەندەرىڭىزگە كوپ – كوپ راحمەت.
ءشامشى قالداياقوۆتىڭ ەسكە الۋعا ارنالعان ءان كەشىنىڭ سەنارييى.
1 – جۇرگىزۋشى:
سول كۇندەر عوي جۇرەكتىڭ اڭساعانى،
ساعان شولدەپ، ايىزىم تامسانادى.
وكىنىش پە بىلمەيمىن، قۋانىش پا؟
ءوز - وزىمنەن جۇرەگىم ءان سالادى.
ءانسىز ءومىر - ءومىر مە، قاڭسىماي ما؟
وزەگىڭدى ورتەپ دەرت، جانشىماي ما،
ماحابباتقا ارناپ ءبىر ءان شىعارسىن
ءشامىل – اۋ، ءشامشى قايدا؟ ءشامشى قايدا؟
شامشىگە ايت، تاعى دا ءبىر تاڭداندىرسىن،
جىنداندىرسىن جۇرەكتى، جانداندىرسىن.
ماڭگى ولمەس ماحابباتىم ايتا جۇرەر
ماڭگىلىك ولمەيتۇعىن ءان قالدىرسىن.
- قۇرمەتتى ونەر سۇيەر قاۋىم، ءاندى ءقادىر تۇتاتىن اعايىن.
2 – جۇرگىزۋشى: اياۋلى انا، ءمولدىر ماحاببات، شىنايى باقىت تۋرالى تاماشا اندەر جازىپ، ءان الەمىنىڭ پاديشاسى اتانعان بىرەگەي تالانت يەسى، قازاق حالقىنىڭ ۇلى ماقتانىشى، ءوزى ەلەۋسىز دە ايانىشتى تىرلىك كەشكەن قايران ءشامشى!
1 – جۇرگىزۋشى: ءبىراق ءبىز - ءان سۇيەر قاۋىم، ونىڭ ءومىرى ءدال وسىلاي باقىتسىز وتكەنىن بىلمەدىك، ءان الەمىنىڭ پاديشاسى اتانعان تالانت يەسى سوسياليستىك جۇيەنىڭ ەلەۋسىز قۇربانىنا اينالدى. «ەشتەن كەش جاقسى» دەمەكشى، ەگەمەنىمىزدىڭ ارقاسىندا بۇگىندە «ۆالس كارولى» اتانىپ وتىرعان ءبىر – اق ادام. ول – قالداياقوۆ ءشامشى! ەندەشە، سول شامشىگە ارنالعان «ءان كوگىنىڭ سۇڭقارى – ءشامشى » اتتى كەشىن باستاۋعا رۇقسات ەتىڭىزدەر.
2 – جۇرگىزۋشى:
كىم ءبىلسىن، قانشاما ءالى شىرقارىمدى،
كىم ءبىلسىن، قاي كۇنى سەن قىرقارىندى.
مۇقاعالي جوعالسا قايتەر دەيسىڭ،
جوعالتپاسام بولعانى ۇرپاعىمدى، - دەپ
مۇقاعالي اقىن جىرلاعان ۇرپاقتارى مىنا سىزدەر مەن بىزدەر. ءمۇقاعاليدىڭ ۇرپاعى ءشامشىنىڭ ۇرپاعى ەمەس پە؟ وسىلار تۇرعاندا ۇلى ادامداردىڭ اتتارى ەش ۋاقىتتا وشپەك ەمەس. كەلەسى كەزەكتى جاس ۇرپاقتارىنا بەرەيىك.
ءان «اق بانتيك» ورىندايتىندار تولعاناي، گۇلدەن، مۇراتوۆا ايگەرىم قابىل الىڭىزدار
1 – جۇرگىزۋشى:
ادام جىلاپ تۋادى،
جاتادى ونى جۇباتىپ.
جانە جىلاپ وتەدى،
وزگەنى دە جىلاتىپ.
جىلايتىنى تۋا ساپ،
جاماندار بار قينايتىن.
جىلايتىنى ولگەندە،
جاقسىلار بار قيمايتىن.
وسىلاي دەگەن ۋا، قادىر اعا نەتكەن ەرسىڭ!
قازاق حالقىنىڭ ءبىرتۋار پەرزەنتى، ۆالس پاديشاسى اتانعان ءشامشى قالداياقوۆ.
2 – جۇرگىزۋشى: دەگەنمەن، ۇلى دارىن ومىردەن وتكەنىمەن، كوڭىلدەن كەتپەدى. حالقىمىزدى اسەم اۋەنىمەن الديلەگەن ۇلىن، اتامەكەنى الديلەپ ءجۇر. وعان دالەل قىستىڭ قۇلازىتار قارا سۋىعىندا جىلىتاتىن ءشامشى اۋەندەرى بولماق.
ءشامشى قالداياقوۆتىڭ ءومىرى تۋرالى 6 «ا» كلاسس وقۋشىسى ساپاروۆا ايسۇلۋ بايانداپ بەرەدى.
بەينەبايان «ءشامشىنىڭ ءومىرى»
1 – جۇرگىزۋشى:
تابادى اسىل ءسوزدى ەر داناسى،
شىعادى بىلىمدىدەن ءسوز ساراسى.
سالشى ءبىر اسەم انگە شارىقتاتىپ،
تىڭداسىن مىنا حالىق شابىتتانىپ.
ساحناعا قۋانىش ايدانانى ورتاعا شاقىرايىق.ايدانانىڭ ورىنداۋىندا تۇمانباي مولداعالييەۆتىڭ سوزىنە جازىلعان ءان
«باقىت قۇشاعىندا» قابىل الىڭىزدار.
كورىنىس:
قالقوجا جولدىقپايەۆ – باگداۋلەت 5 «ا» كل
ءشامشى قالداياقوۆ – مۋستافين مارات
قاسىنداعى جىگىتتەر – نۋرداۋلەت، تەميرلان، نۋربەك
2 – جۇرگىزۋشى: ءبىر كۇنى شامشىگە ءبىر قارا تورى، دەمبەلشە جىگىت جولىقتى دا «مەن قالقوجا جولدىقپايەۆپىن» دەدى
- ە، بولساڭ بول. ونى ماعان نەسىن، ايتىپ وتىرسىن؟
- ەكەۋمىز دە ارىستىڭ بويىندا تۋىپپىز. ءبىر وزەننىڭ سۋىن ءىشىپپىز. ارتىمدا ارىس تۇرعاندا الدىمدا سەسكەنبەيمىن. وسى وزەننىڭ جاعاسىندا مەن ءوزىمنىڭ ەڭ سۇلۋ ناق سۇيەرىمدى تاۋىپپىن. ءشامشى دەگەن اتىڭىز بار، قالايشا وسى وزەننىڭ بويىندا ءبىر سۇلۋ جولىقپادى سىزگە؟
- نەگە ولاي دەيسىڭ؟ ونداي سۇلۋ مەنىڭ قيالىمدا وسى ارىستىڭ بويىندا تۋدى.
- ولاي بولسا، اندەرىڭىزدە نەگە ارىس جوق ؟ اينالايىن ەركە وزەننىڭ ارۋلارىن نەگە ءان ەتپەدىڭىز؟ ولاردى الدە جاقتىرمايسىز با؟
- ءاي، بالا، سەن قالاي – قالاي سويلەيسىڭ؟ مەن كىمدى ءان قىلام، كىمدى....وندا شارۋاڭ بار؟
- شارۋام بار! وسكەن جەرىڭىزدىڭ سۇلۋلارىن نەگە جىرلامايسىز؟ مەن قالقوجا، سونى ايتۋعا كەلدىم – دەدى دە تايىپ تۇردى.
- ءوي، الگى يت نە دەپ كەتتى؟ – دەدى قاسىمداعىلار.
- ول مەنىڭ ناعىز اۋرۋ جەرىمدى ءتۇرتىپ كەتتى، - دەدىم مەن. ءشامشىنىڭ
«ارىس جاعاسىندا» ءاننىڭ جازىلۋىنا الگى جىگىت سەبەپ بولدى. ونىڭ كوز الدىنداعى نەبىر ارۋلاردى كەلتىرىپتى.
ءان «ارىس جاعاسىندا» ورىندايتىن نۋربەك جانە تولگاناي. قابىل الىڭىزدار.
1 – جۇرگىزۋشى:
و، زاماندا اشقان قازاق ونەر سىرىن،
شاقىرعان كەشتەرىنە ءبىرىن – ءبىرىن.
كورەيىك تاماشالاپ كورەرمەندەر،
جاس ءبيشى ارۋلارىمىزدىڭ ونەرىنە.
ساحناعا 3 «ءا» كلاسس وقۋشىلارىن شاقىرايىق «قارا جورعا»ءبيى
قابىل الىڭىزدار.
2 – جۇرگىزۋشى:
40 جىلدان استام شىعارماشىلىق قىزمەتىندە ءشامشى قالداياق ۇلى 300 – گە جۋىق ءان جازعان. ش.قالداياق ۇلىنىڭ اندەرى تۇنىپ تۇرعان ليريكا، ماحاببات تاقىرىبىندا بولعان. بۇل اندەردى جۇرتشىلىق بارلىق جەردە: ستۋدەنتتىك جانە وتباسىلىق كەشتەردە، جۇمىس ورنىندا، دەمالىس كەزىندە اۋەلەتە شىرقايتىن.
ماراتوۆا ايگەريم، تولگاناي، كۋانىش ايدانانىن ورىنداۋىندا تۇمانباي مولداعالييەۆتىڭ سوزىنە جازىلعان ءان
«ءانىم سەن ەدىڭ» قابىل الىڭىزدار.
1 – جۇرگىزۋشى: ءار ادامعا الەمنىڭ جارىعىن سىيلاعان كىم؟
2 – جۇرگىزۋشى: جەر بەتىندەگى تىرشىلىكتىڭ قاينار بۇلاعى، ءنار بەرۋشى سول انا !
انا – تەڭدەسى جوق تاۋسىلمايتىن جىر. ونەر قايراتكەرىنىڭ قاي – قايسىسى بولماسىن ءوز شىعارمالارىندا ارنايى ءسوز ەتپەي كەتپەيتىن بولعان.
«انا تۋرالى جىردىڭ» تۋۋى
ءاننىڭ شىعۋىنا سەبەپ بولعان ءشامشىنىڭ ءان دۇنيەسىنە جەتەلەگەن اياۋلى اناسى ساقىپجامال بۇقارباي قىزىنىڭ مەزگىلسىز دۇنيە سالۋى. انانىڭ ارماندا كەتۋى ءشامشىنى قاتتى تەبىرەنتتى. جازىلماستاي دەرتكە شالدىققان اناسى الماتىداعى بالاسىن شاقىرتادى.
- بالام، - دەدى كوزىنە جاس الىپ، - جالعىز تىلەگىم سەن امان بول. بۇل ومىردە سالعان ءانىڭ ايتىلماي جاتىپ ۇزىلمەسىن. ول ءانىڭ ۇزاققا جەتسىن. باقىتتى بول، بالام.
- اپا، قارىزدارمىن ساعان....قارىزدارمىن، اپا!...سەنىڭ باسىڭا كەسەنەدەن ەسكەرتكىش ورناتۋ مەنىڭ قولىمنان كەلە قويماس. ءبىراق ساعان اسەم ءاننىڭ ەڭ اسىلىنان ەشقاشان ۇمىت بولمايتىن ەسكەرتكىش قالدىرامىن، - دەدى ءشامشى.
1959 جىلدىڭ 4 قىركۇيەگى بولاتىن. ءشامشى اناسىنا بەرگەن ۋادەسىن 2 جىلدان سوڭ، 1961 جىلى ورىندادى.
بۇل ءان انا الدىنداعى ەشقاشان وتەلمەيتىن بورىشىن سەزىنگەن بالانىڭ توگىلگەن كوز جاسى ەدى. بۇل ءان انالار تۋرالى ءانۇران بولاتىن.
تولعاناي، گۇلدەن جانە حور
ديانا، گۋلدەن، ارۋ، بالجان، بەكزات، ديانا، اياجان
«انا تۋرالى جىر»
1 – جۇرگىزۋشى: بىردە ءبىر قۋانىش داستارحانى اۋەزدى اندەرىنسىز وتپەيتىن، ەشكىمدى توسىرقامايتىن كەڭ پەيىلدى ءشامشىنىڭ تاعدىرى قاتالداۋ بولدى. ءۇي – كۇيسىز جۇرگەن كەزدەرى دە بولعان. ءشامشى قالداياقوۆتىڭ جامبىلدىڭ تۇبىندەگى دۇنگەندەر اۋىلىندا تۇرعان كەزىندە شىعارعان «دۇنگەن قىزى» اتتى ءانىن .جۇمابەكوۆ نۇربەكتىڭ ورىنداۋىندا قابىل الىڭىزدار.
2 – جۇرگىزۋشى: ءان دە ادام سەكىلدى ءوز تاعدىرىمەن تۋادى. 1963 جىلى قىزىلوردا وبلىستىق كوميتەتىنىڭ حاتشىسى جارقىمبەك قارجاۋبايەۆتىڭ نۇسقاۋىمەن ءان – بي ءانسامبلىن قۇرۋ كەرەك بولدى. باعدارلاما دايىن بولعاندا ءانسامبلدىڭ شىققان تەگىن، زاتىن، بىلدىرەتىن، جالاۋ ەتىپ ۇستايتىن ءان جوق ەكەن. سول كىسىنىڭ تاپسىرماسىمەن الماتىدان ءشامشى قالداياقوۆتىڭ شاقىرىپ الىپ، «سىر سۇلۋى» ءانىن جازعىزادى. ءسوزىن زەينوللا شۇكىروۆ جازعان.
ماراتوۆا ايگەرىمدى شاقىرايىق. ايگەرىمنىڭ ورىنداۋىندا
ءان «سىر سۇلۋ» قابىل الىڭىزدار.
1 – جۇرگىزۋشى: پروفەسسور قۇلبەك ەرگوبەكتىڭ زەرتتەۋلەرىنە قاراعاندا ءشامشى قالداياكوۆتىڭ «نان»، «اراق»، ت.ب.بىرنەشە پوەما جازعان. بالكىم، قولجازباسى تابىلىپ قالار. جوقتاۋشىسى دا جوق ەمەس. اكادەميك «حالىق قاھارمانى» م.الييەۆ ش.قالداياقوۆ اتىنداعى «شاراپات» قورىن قۇرىپ، ءبىرشاما ىزگىلىكتى جۇمىس اتقاردى. كوشە بەرىلدى، ەسكەرتكىش ورناتىلدى.
ق ر پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى امالبەك تشانوۆ وتكىزىپ وتىرعان ش.قالداياقوۆ اتىنداعى حالىقارالىق ءان فەستيۆالدەرىنەن كەيىن شوقتىعى بيىك جۇلدىزداردىڭ پايدا بولۋى ەل ءۇشىن ۇلكەن جەتىستىك.
2 – جۇرگىزۋشى:
ءالى دە بۇل كەۋدەمدە تولماي ارمان،
جاس كوڭىل ەش نارسەگە بولماي الاڭ.
بەيحابار ءجۇر ەدىم عوي ماحابباتتان،
قول سوزىپ قۇشاق جايعان قانداي ادام؟
جۇرەگىم ساۋلەسىنەن دىرىلدەگەن،
كوكتەگى كۇنىم بە ەكەن كۇلىمدەگەن
ءالى ءبىر كوكتەمدەگى ساندۋعاش پا؟
جانىمدى ەلجىرەتكەن ۇنىمەنەن؟
قالايشا جۇرەگىمدى الداي الام،
مەن ونى جالعىز سوعان ارناي الام.
بەيحابار ءجۇر ەدىم عوي ماحابباتتان،
داريعا – اي، قۇشاق جايعان قانداي ادام؟
1 – جۇرگىزۋشى: ءشامشى قالداياقوۆ تەك قانا كومپوزيتور ەمەس، باتا بەرۋگە دە وتە شەبەر بولعان. ءبىر عاجابى، ونىڭ بەرگەن باتالارى ءبىر – بىرىنە ۇقسامايدى ەكەن. وسىنداي ءبىرتۋار، قازاقتىڭ ۇلى ادامىنىڭ باتالارىنىڭ بىرەۋىن سىزدەرگە ءبىز بەرەيىك.
(ءشامشىنىڭ باتاسىن تەمىرلان ايتىپ بەرەدى:)
كورگەنىڭ راحات بولسىن،
جۇرگەن جەرىڭ رابات بولسىن.
ەكى تويىڭ قابات بولسىن،
داستارحانىڭ بەرەكەلى بولسىن،
ءار كۇنىڭ مەرەكەلى بولسىن.
شايىڭ قىزىل بولسىن،
عۇمىرىن ۇزىن بولسىن،
نەسىبەڭ تاسا بەرسىن،
دۇشپانىڭ قاشا بەرسىن!
شاڭىراعىڭ كرەملدىڭ سارايىنداي بيىك بولسىن!
بوساعاڭ – اقساق تەمىردىڭ داربازاسىنداي بەرىك بولسىن
بەتتەرىڭە تۇسكەن ءاجىم قاسىرەت تابى ەمەس،
شاتتىق كۇلكىنىڭ ءىزى بولسىن. ءاۋمين
2– جۇرگىزۋشى:
ءشامشى، ءشامشى بولعالى ءوتتى نەبىر زاماندار،
ءبىرىن – ءبىرى كۇندەۋمەن ءوتىپ جاتىر ادامدار.
قۋلار مەنەن زۇلىمدار ءومىر سۇرە بىلەدى،
قاي زاماندا بولسا دا سولار عانا كۇلەدى.
شىندىقپەنەن جۇرسەڭ سەن جەكسۇرىن بوپ قالاسىڭ،
ەتەك – جەڭنەن تارتقىلاپ قايدا قازاق باراسىڭ؟
86 قىرعىناڭ ەسىڭە الشى كەشەگى،
جەلتوقساندى ەسىڭە جاستار شىققان كوشەگە!
1 – جۇرگىزۋشى:
مۇقاعالي، شامشىلەر ءتىرى شاقتا شىركىن – اي!
قوشەمەتىن قازاقتىڭ كورمەدى عوي ءبىر كۇنى – اي!
«ەشتەن – داعى كەش جاقسى» دەدى قازاق بابامىز،
ەگەمەندىك الىپ اپ، گۇلدەپ جاتىر دالامىز!
قولىمىزدان كەلگەنى وسى بولدى بىزدەردىڭ،
ويىڭىزدان شىقتىق پا، بىلمەيمىز ءبىز سىزدەردىڭ؟!
وسىمەنەن ءشامشىنى زەرتتەپ بىتتىك دەمەيمىز،
جالعاستىرار بولساڭىز، ءبىز دە سىزگە كەلەمىز!
1 – جۇرگىزۋشى: (ش.قالداياقوۆتىڭ «پوپپۋري» ءانى ورىندالادى.)
جۋمابەكوۆ نۋربەك، ماراتوۆا ايگەريم، مۋكانگالييەۆا تولگاناي
2 – جۇرگىزۋشى:
قوش ءشامشى!
قوش ءشامشى! «قوش!» - دەگەن ءسوز اۋىر قانداي!
جان، جۇرەك، ميىڭ قوسا اۋىرعانداي،
قان تۋلاپ، قۇلاق شۋلاپ، كوز بۇلدىراپ،
تال، تۇستە اقىل - ەستەن جاڭىلعانداي،
«جوق» دەگەن «وق» دەگەنمەن بىردەي بولىپ،
وتىرمىن وي تانتىراپ، ءالى نانباي.
اققۋدىڭ جەردە جۇرگەن ءبىر بالاسى، -
جىگىت ەڭ ءوزىڭ قانداي، ءانىڭ قانداي.
قىرىق جىل بار قازاقتى بالقىتىپ ەڭ،
راحات تەڭىزىنە مالىنعانداي.
سەن بولىپ بۇكىل دالا جىرلاۋشى ەدى
قۇدايدان تىلەگەنى تابىلعانداي.
شارشاماي شابىتىڭنىڭ اق سۇڭقارى
سامالدا سامعاۋشى ەدى سابىر قالماي،
و، دۇنيە، ويدا جوقتا عايىپ دۇنيە،
بۇلبۇلدى كۇن تۋدى ما ساعىنعانداي!
1 – جۇرگىزۋشى:
قوش، ءشامشى! كوڭىل ايتتىق دالاعا ءبىز،
ارداقتاپ سەن جىرلاعان اناعا ءبىز.
جاستىققا، ماحابباتقا، سابيلەرگە،
الدىمەن قازاق دەگەن – داناعا ءبىز.
دۇنيەدەن جۇمساق قانا، جۇمباق قانا،
جەلدەي بوپ وتە شىقتىڭ، قايران ابىز،
الەمدە ءان ءولۋى مۇمكىن ەمەس، -
ولمەيدى سەن تۋرالى قالعان اڭىز!
2 – جۇرگىزۋشى:قۇرمەتتى ونەر سۇيەر قاۋىم، ءاندى ءقادىر تۇتاتىن اعايىن.
1 – جۇرگىزۋشى: اياۋلى انا، ءمولدىر ماحاببات، شىنايى باقىت تۋرالى تاماشا اندەر جازىپ، ءان الەمىنىڭ پاديشاسى اتانعان بىرەگەي تالانت يەسى، قازاق حالقىنىڭ ۇلى ماقتانىشى، ش.قالداياقوۆتىڭ «ءان كوگىنىڭ سۇنقارى - ءشامشى» اتتى كەشتى جابىق دەپ جاريالايمىز. كەلگەندەرىڭىزگە كوپ – كوپ راحمەت.
You Might Also Like
