InfoHub Logo

سوناۋ ءبىزدىڭ زامانىمىزعا دەيىن سەگىزىنشى عاسىردان باستاپ ازيا ايماقتارىندا اڭداردى تۇرمىستىق زاتتارعا بەينەلەۋ - اڭدىق ستيل پايدا بولا باستاعان بولاتىن. قازىردە اڭ ءستيلى ونەرى ساندىك سيپاتتا عانا قولدانىلدى دەگەن تۇسىنىكپەن عانا كاراپ كەلە جاتىرمىز. اڭ ءستيلىنىڭ شىعۋ تاريحى مەن ورتا ازيادا كەڭ تارالۋى سەبەبىنە ءۇڭىلىپ قارايتىن بولساق "اڭ ءستيلى توتەميستتىك كوزقاراستارمەن بايلانىسى بار ما"- دەگەن سۇراق تۋىندايدى. جانە ول سۇراققا جاۋاپ ءالى كۇنگە ءالى تولىق زەرتتەۋلەردەن وتپەگەن، الايدا ءستيلدىڭ نەگىزگى تاقىرىبى - اڭداردى بەينەلەۋ بولىپ سانالدى. سول سەبەپتەن ولارعا تابۋشىلىق بولدى دەگەن ەشقانداي ايقىن دالەلدەر ايتا المايمىز. الايدا كەيبىر زەرتتەۋشىلەر اڭ ءستيلىنىڭ نەگىزى -توتەمدىك كوز قاراستاردان تۋعان دەپ اتايدى. ياعني بۇل دالەل تاۋىپ جاتسا،العاشقى توتەمدىك كوز قاراستار، جانۋارلاردى ءپىر تۇتا وتىرىپ،ولاردى شىعۋ تەكتەرىمەن بايلانىستىرۋ تۇركىلەردەن ەرتە پايدا بولدى دەۋگە بولادى. ءار ءتۇرلى اڭ بەينەلەرىمەن قولا قازانداردى، اشەكەيلەردى، قۇرباندىق شالاتىن زاتتاردى، قارۋ-جاراقتاردى، ات-ابزەلدەر مەن كيىمدەردى تاپقان بولاتىن. سول زاماندا كوشپەلى جانە دە جارتىلاي كوشپەلى نەمەسە وتىرىقشى تايپالاردىڭ اراسىندا اڭداردى بەينەلەۋ ءستيلىنىڭ كەڭ تارالىپ، دامۋىن سول كەزدە تابيعاتقا تىكەلەي تاۋەلدى بولعان ادامزاتتىڭ ونىڭ سۇلۋلىعىن وسىنداي تاسىلمەن بەينەلەپ، جەتكىزگىسى كەلدگەنىندە بولدى دەپ تۇسىنەمىن. ودان بولەك قاسيەتتى دەپ نەمەسە قۇرمەت تۇتقان جانۋارلاردى بەينەلەگەن. زەرتتەۋشىلەردىڭ كوبى اڭدىق ستيل توتەميزمنەن نەگىز الدى دەگەن بولجاۋ ايتۋدا. اڭ ءستيلى اۋەل باسىندا ساقتاردا پايدا بولعان جوق. ساقتار الدىڭعى ازيا مەن يرانعا جاساعان جورىقتارى بارىسىندا تانىسىپ، ورتا ازيا جەرىنە اكەلگەن. جانە دە جاي عانا ونەردى تاسىمالداپ قانا وتىرماي ونىە ارى قاراي داۋىنا ۇلكەن ۇلەس قوسقان. وسىعان مىسال رەتىندە يران جەرىنەن ساقتارعا "ءومىر اعاشى" دەپ اتالىتىن ارىستان بەينەسىنىڭ وزىمىزگە ۇيرەنشىكتى اڭ-قۇس پەن جانۋارلاردىڭ بەينەلەرىنە اۋىسۋىن ايتا الامىز. ودان بولەك ارى قاراي ءسوز بولاتىن اڭدار مەن ءۇي جانۋارلارىن قۇبىجىقتار مەن باسقا دا قيالدان تۋعان كەيىپكەرلەرمەن بايلانىستىرا بەينەلەگەن. اڭ ءستيلىنىڭ قايتا ورلەۋ كەزى دە تاريحتا ورىن العان. جەتىنشى عاسىردا ءسىبىر جەرىندە، ەدىل بويىندا، ەۋروپانىڭ وڭتۇستىگىنلە اڭدىق ءستيلدىڭ كورىنىسى قايتا تابىلعان بولاتىن. سوعان قاراپ اڭ ءستيلىنىڭ قايتا جاڭعىرىپ وتىرۋىن،ونىڭ ادامدار ومىرىندە ەلەۋلى ورىن الاتىنىن ايتقىم كەلەدى. قازىردە ادام مەن تابيعات بىر-بىرىنە تاۋەلسىز بولىپ ءومىر سۇرۋدە جانە دە وسى اڭ ءستيلى قايتا جاڭعىرسا ول ادامدار مەن تابيعاتتىڭ اجىراماس بولىگى جاۋارلار اراسىندا ۇزىلمەس بايلانىس ورناتۋشى فاكتور بولۋشى ەدى. تۇركى تايپالارى وزدەرىن كوكبورىنىڭ ۇرپاعى ساناعان سوعان بايلانىستى دا قاسقىر بەينەسى بۇيىمداردا كوپ كەزدەسكەن. تاعى دا كوشپەلىلەردىڭ اڭدار مەن باسقا دا قۇبىجىق دەنەلىلەردى بىرىكتىرە بەينەلەۋىن اتاپ كەتكىم كەلەدى. بۇل ولاردىڭ ۋاقىت وتە كەلە وزگەرگەن نانىمدىق دۇنيەتانىمدىق كوز قاراسىنىڭ دامۋىنان بولعان. ونداي كورىنىستەردىڭ پايدا بولۋ سەبەبىنىڭ ءبىرى رەتىندە اڭداردى جاقسىلىقپەن تەڭەستىرىپ ال قۇبىجىقتاردى جاماندىققا تەڭەستىرىپ بەينەلەۋىندە بولۋ كەرەك داپ بىلەمىن. جابايى اڭداردان بولەك ۋي جانۋارلارى مەن قۇبىجىقتاردىڭ كۇرەسىپ تۇرعانى دا كوپتەپ بەينەلەنگەن. ءۇي جانۋارلارى وتباسىنىڭ، تايپانىڭ، بالا شاعانىڭ كورىنىسى ال قۇبىجىقتاردى وعان تونگەن ءقاۋىپ نەمەسە جاۋلار رەتىندە بولۋى كەرەك دەگەن تۇسىنىك پايدا بولادى. سونىمەن بۇل دا بەلگىلى ءبىر تۇستا جامان مەن جاقسىنىڭ كۇرەسى. اڭدىق ءستيلدى ۇلى دالامىزدىڭ،كەڭ بايتاق جەرىمىزدىڭ، باي تابيعات دۇنيەمىزدىڭ سوناۋ كوشپەلىلەردەن بەرى قاراي كەلە جاتقان كورىنىسى رەتىندە ساناۋعا بولادى. توتەمدىق سەنىمنىڭ ءبىر كورىنىسى رەتىندە دە قاراستىرساق تا بولادى دەپ ەسەپتەيمىن. سەبەبى بۇل جەردە جاقسىلىق پەن جاماندىقتىڭ كۇرەسى سىندى ءدىني نانىمدىق كوز قاراستار، اڭداردى قاسيەتتەۋ ايقىن كورىنگەن.  

---