InfoHub Logo

ءتىل تۋرالى شىعارما. «انا ءتىلىڭ — ارىڭ بۇل!»

انا ءتىلىڭ – ارىڭ بۇل، ۇياتىڭ بوپ تۇر بەتتە.
وزگە ءتىلدىڭ ءبارىن ءبىل، ءوز ءتىلىڭدى قۇرمەتتە.
الەمدە 2500 - دەن استام ءتىل بار. ولاردىڭ ناقتى سانىن ءدال ايتۋ مۇمكىن ەمەس. ءار جىل سايىن، ءار اي سايىن، ءتىپتى، كۇن سايىن ءبىر ءتىل جويىلىپ وتىرادى. قازىرگى تاڭدا كوپتەگەن تىلدەردىڭ جويىلىپ كەتۋ ءقاۋىپى بار. ادامدار ءوز انا ءتىلىنىڭ جويىلىپ كەتپەۋى ءۇشىن بارىن بەرۋگە دايار. وكىنىشتىسى، بيولوگيا زاڭدىلىعىنا ۇقساس ءىرى تىلدەر ۇساق تىلدەردى وزىنە كىرىكتىرىپ، جەكە دارا قۇندىلىقتارى مەن ەرەكشەلىكتەرىن جويىپ جىبەرۋدە.
ادامدار ءۇشىن ومىردەگى ەڭ باعالى قۇندىلىقتاردىڭ ءبىرى — انا ءتىلى. انا سۇتىمەن دارىعان ءتىلدىڭ قاسيەتىن سوزبەن ايتىپ جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس. ونى راسۋل حامزاتوۆتىڭ «انا ءتىلى» ولەڭىندە كوركەم سۋرەتتەيدى.
بار ادامنان جاتىرمىن تەك بولەك مەن
ءبىر داۋىستى ەستىپ قالدىم كەنەتتەن.
ەستىدىم مەن وسى ارادان ءۇنىن دە،
ەكى كىسى سويلەستى اۆار تىلىندە.
مەن جاتىرمىن قارا جەردە كوز جۇمىپ
مىنا ەكەۋى كۇبىرلەيدى ءسوز قىلىپ
عاسان دەگەن ءبىر كىسىنىڭ قۋلىعىن
الي دەگەن ءبىر كىسىنىڭ سۇمدىعىن
ەستىدىم دە ءسوزىن انا ءتىلىمنىڭ
بويىم جىلىپ لەزدە مەن ءتىرىلدىم
بالگەر دە ەمەس دارىگەر دە ەمەس ەمدەيتىن
تەك ءوزىمنىڭ ءتىلىم ەكەن سويلەيتىن
وزگە ءبىر ءتىل ەمدەر باسقالارىڭدى
مەن ونىمەن ايتا المايمىن ءانىمدى
ەگەر ءتىلىم ەرتەڭ بولسا قۇرىماق
مەن دايىنمىن وتۋگە دە بۇگىن اق
مەن جانىممەن سۇيەم وسى ءتىلىمدى
كەدەي دەپ اق ايتا بەرسىن ءبىلىمدى
اسسامبلەيادا ەستىلمەسىن ءۇنى دە
انا ءتىلى ۇلى مەنىڭ وزىمە.
ولگەن ادامدى تىرىلتەر ءتىلدىڭ عانا قۇدىرەتى بار. راسۋل عامزاتوۆتىڭ بۇل ولەڭى كۇللى اۆار حالقىنىڭ مۇڭىن جوقتاپ، اۆار ءتىلىنىڭ قۇدىرەتتىلىگىن سەزىندىرىپ تۇر. قازاق ۇلتىندا دا ءتىل تۋرالى جىرلاماعان اقىن - جازۋشى كەم دە كەم. «ال ەكىنشى باقىتىم — ءتىلىم مەنىڭ»،- دەپ جىرلاعان مۇقاعالي اقىننىڭ ولەڭى ءار قازاق بالاسىنىڭ كوكىرەگىندە سايراپ تۇر.
قازاق ءتىلى سويلەيتىن ادامدارىنىڭ سانى جاعىنان الەمدىك تىلدەر اراسىندا 70 - ءشى، ءتىل بايلىعىنان ءۇشىنشى ورىندا. سەنۋ قيىن دەسەك تە دەرەكتەر وسىلاي. ەڭ باي ءتىل سانالاتىن اراب تىلىندە 12 ميلليون 300 مىڭ ءسوز بولسا، بۇل كورسەتكىش اعىلشىن تىلىندە 750 مىڭ، قازاق تىلىندە 600 مىڭ، ال يسپان تىلىندە 300 مىڭ، ورىس تىلىندە 150 مىڭ ەكەن. ال قىتايلار بولسا 87019 يەروگليفتى قولدانادى. دەمەك، قازاق ءتىلى الەمدەگى ەڭ باي تىلدەردىڭ تورىنەن ورىن الادى (دەرەككوز: baq. kz).
قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدە قازاق ءتىلى مەن ورىس ءتىلى قاتار قولدانىپ كەلەدى. ەلىمىزدەگى ءىرى قالالاردا ورىس ءتىلىنىڭ باسىمدىلىعى بار ەكەنى جاسىرىن ەمەس. وڭتۇستىك وڭىرلەر ءتىلدىڭ مايەگىن بۇزباي قازاقىلىعىن ساقتاپ وتىر. ال سولتۇستىك وڭىرلەردە بۇل كورسەتكىش وتە تومەن. ءبىز بۇل كورسەتكىشتى كوتەرۋ ءۇشىن ءار قايسىمىز انا تىلىمىزدە سويلەپ، انا تىلىندە قارىم - قاتىناس جاساۋىمىز كەرەك. ب ا ق قۇرالدارى مەن قوعامدىق ورىنداعى ءىس - شارالار قازاق تىلىندە وتەر بولسا، تىلىمىزگە سۇرانىس ارتار ەدى. ءقازىر وزگە ۇلت وكىلى تۇگىل، قازاقتاردىڭ ءوزى انا ءتىلىن كەرەكسىز ەتىپ وتىرعانى جاسىرىن ەمەس. بۇعان مۇحتار شاحانوۆ اعامىز «ماڭگۇرتتىك» دەپ سيپاتتاما بەرگەن ەدى.
ءتىل تۇزەلمەي، قوعام تۇزەلمەيدى؛ مەملەكەتتىڭ دە، ۇلتتىڭ دا بولاشاعى كۇڭگىرتتەنە بەرەدى. سوندىقتان دا ەلىمىزدىڭ قوعامدىق - رۋحاني ومىرىندە ۇلتتىق ءتىل ساياساتىن بارىنشا باتىل قولعا الىپ، قارقىندى جۇرگىزەتىن ۋاقىت جەتتى.
اتاتۇرىكتىڭ «قاي كەزدە دە ۇلتتىق مۇرات پەن ۇلتتىق مۇددەگە باسىمدىق بەرۋىمىز كەرەك. حالىقارالىق ساياسات، ەلارالىق جاعداي – مۇنىڭ ءبارى ۇلتتىق مۇرات پەن ۇلتتىق مۇددەدەن تومەن تۇرۋى كەرەك» دەگەنىندەي، قازاقستان مەملەكەتىندە دە ونىڭ تىلىنەن باستاۋ العان رۋحاني قۇندىلىقتارىنا بەت بۇرىپ، بارىنشا حالىقتىق مۇددەگە قىزمەت ەتەتىن ۇلتتىق ساياسات جۇرگىزۋ – بۇگىنگى كۇن قاجەت ەتىپ وتىرعان باستى تالابى.