ءانسار قالپە
ءانسار ءبىر-اق كۇندە باسىنا تاباقتاي سالدە وراپ، قولىنا تاسبيح ۇستاپ، كىسى تانىماستاي وزگەرىپ شىعا كەلدى. ايەلىنىڭ ايتۋىنشا ول ءتۇس كورىپتى، تۇسىندە اق ساقالى بەلۋارىنا تۇسكەن كىسى وعان قاسيەت دارىپ، جىن قوناتىنىن ايتىپ، ايان بەرىپتى. سول تۇستەن كەيىن ءانساردىڭ دەنە قىزۋى كوتەرىلىپ اۋىرىپ، بىرنەشە كۇن توسەك تارتىپ جاتىپ قالىپتى. اۋرۋىنان ايىققان سوڭ ءانسار ايەلىنە ءتور الدىندا جۇك جيناۋلى تۇراتىن ءداۋ قارا ساندىقتى الدىرىپ، ىشىندەگى اق ماتانى قايشىمەن قاق ايىرىپ، جارتىسىن باسىنا وراپ، جارتىسىن قيقىمىن شىعارىپ قيىپ-قيىپ، ەسىگىنىڭ الدىنداعى بالاپان تەرەكتىڭ بۇتاعىنا بايلاتتىرىپتى.
«ءانسار ءايتىپتى، ءانسار ءبۇيتىپتى» دەگەن ءسوز اۋىل ىشىندە جەلدەي ەستى. «جەر ورتاسى جاسقا كەلگەندە قۇتىرىپ ءجۇر مە قاقپاس» دەدى بىرەۋلەر. «وتكەندە اۋىرىپ، قينالعان سوڭ ءانسارعا بارىپ ەدىم، تامىرىمدى ۇستاپ، دەرتىمدى قولمەن قويعانداي ايتتى. وعان بىردەڭە قونعانى راس» دەدى تاعى بىرەۋلەرى. از كۇندە «ءانسار كالپە» اتى الىسقا كەتتى. اتتىلى-جاياۋ اعىلعان ادام قاراسى كۇننەن كۇنگە كوبەيىپ، ءانساردىڭ ۇزەڭگى باۋى سەگىز قاباتتانىپ، شىرەنە باستادى. قۇمالاق شاشىپ، شاشىلعان قۇمالاققا كوزىنىڭ قيىعىمەن قاراعان وعان ەشكىم باتىپ سويلەي الماي، ءالىپتىڭ ارتىن باعادى. ايتقىسى كەلگەنىن ايتادى، ايتقىسى كەلمەسە باسىن شايقاپ، شالقايادى قالپە. «بىلمەيتىنى جەردىڭ استىندا» دەپ قۇتىرتقان دا جۇرتتىڭ ءوزى.
التايدا قاتتى جۇت بولىپ، تاۋدىڭ بۇعىسىنىڭ ءوزى ەتەككە ءتۇسىپ، ەلدىڭ قوراسىنداعى شوپكە موليە قاراعان جىلى ءانساردىڭ ايبىنى تىپتەن اسقاقتادى. اسقاقتايتىن دا ءجونى بار. قوڭىر كۇزدە ەن دالاعا قاراپ تۇرىپ قالپە:
— بيىل ەسى بار ادام دالادا جاتقان ءبىر تال ءشوپتى قويماي جيناپ العانى دۇرىس. ءتۇس كوردىم، جامان بولايىن دەپ تۇر. اقىرعان اياز بەن ۇسكىرىك جەل قالىڭ قاردى قاساتقا اينالدىرىپ، اق سۇيەك جۇت جۇرەدى، — دەيدى.
جانىندا تۇرعان ماكەي:
— مەن دە وتكەن ءتۇنى ءتۇس كوردىم. بيىلعى قىس كەرەمەت جايلى، جاقسى بولاتىن ءتۇرى بار. مال بىتكەن قولعا قاراماي، ورىسكە جايىلىپ-اق قىستان شىعادى، — دەيدى كىسىمسىنىپ تۇرعان كالپە قۇرداسىنا جاقتىرماي قاراپ.
قۇرداسىمەن ءسوز تالاستىرماي ءانسار اۋلاققا كوز تاستاپ، ءۇنسىز تاسبيحىن تارتادى.
جۇتتان جۇتاپ جاتقان ەلدىڭ قۇلاعىنا ءانساردىڭ كۇزدە ايتقان ساۋەگەيلىگى جەتپەي قويسىن با، جەتتى. «اۋليەم!» دەپ اياعىنا جىعىلدى. قىتىمىر قىستان قينالعان جۇرت:
— ۋا، دانىشپان اۋليە! مىنا جۇتتان قاشان قۇتىلامىز؟ بۇلاي جالعاسا بەرسە، تىگەرگە تۇياعىمىز قالمايدى عوي قورامىزدا، — دەپ ءانساردىڭ الدىنا جينالدى.
— جاپپار يە جۇتتىڭ بولاتىنىن ءبىلدىردى، قانشاعا سوزىلاتىنى دا ءبىر قۇدايدىڭ قولىندا. كۇننىڭ قۇلاعىنداعى قىزىل قايتپاي تۇر، ءالى ءبىرازعا سوزىلادى-اۋ بۇل جۇت! — دەپ جۇمىلعان كوزىن اشپاي، ءتاسبيح تارتتى.
— اۋزىڭنان جاقسى ءسوز شىقپايتىن، بارىپ تۇرعان جاعىڭا جىلان جۇمىرتقالاعىر ەكەنسىڭ ءوزىڭ! — دەپ ماكەي كالپەنىڭ ەسىگىن تارس جاۋىپ شىعىپ كەتتى. قالپە اقىرىپ قالسا، اسپان ايىرىلىپ الدارىنا تۇسەتىندەي جينالعان ەل ءانسارعا جاپاقتاپ قاراپ، قۇرداسىنا اشۋلانباۋىن تىلەدى ىشتەي. بالشىقتان قۇيعان الىپ پۇتتاي ەتتى-جەڭدى ءانسار دا مۇلگىگەن قالپىنان جازعان جوق...
***
بىرەر جىل داۋرەندەپ، قولى ۇزارىپ، قاراڭ-قۇراڭ مال بىتكەن ءانساردىڭ باسىنا كۇن تۋدى. قالپە ۇيىنەن ۇزىلمەيتىن ناۋقاسقا كوبىندە ءشوپ قايناتىپ، قۇمىرسقا بۇقتىرىلعان سۋ ىشكىزەدى. ونى ىشكەن ناۋقاستىڭ ءبىرى جازىلىپ، ءبىرى جازىلماي الدىنان كەتىپ جاتادى. جازىلعانى مال جەتەكتەپ جەتەدى، جازىلماعانى دا قالپەنى جامانداماي، جاقسىلىعىن اسىرادى.
ماكەيدىڭ ايتۋىنشا ءانسار قىرسىققا ءوزى شاتىلىپتى. ەكەۋى قىلتاماقپەن اۋىرىپ، تاماعىنان تامشى سۋ جۇرمەي، اۋرۋحانا شىعارىپ سالعان بوكەي شالدىڭ كوڭىلىن سۇراپ بارعان جولى ءانسار:
— مىنا اكەلەرىڭدى مەن ەمدەپ جازام. اللا ءساتىن سالسا، دەرتتىڭ شيپاسىن تابام، — دەپ بالالارىنىڭ الدىندا كەۋدەسىن ۇرادى.
ونىڭ سوزىنە سەنگەن بالالارى مال اتاپ سويىپ، كالپەنى قوشامەتتەپ، قوناق قىلىپ، سىي-سياپاتىن جاساپتى. ءوزى ولگەلى جاتقان ادامنىڭ اۋزىنا قۇمىرسقا بۇقتىرىلعان سۋ قۇيعان ساتتە تۇشكىرىپ-پىسقىرعان بوكەي شال اتتانىپ كەتە بارادى.
اكەلەرىن كوز الدىندا قۇرتقان قالپەنى بالالارى جابىلىپ كەپ ساباپ، بايلاپ-ماتاپ ساقشىعا تاپسىرىپ، ۇستىنەن ارىز جازدى. اۋىلدىڭ ۇلكەن-كىشىسى بوكەي شالدىڭ بالالارىنا بارىپ:
— ارتىق ايتساق، كەشىرىڭدەر! ونسىز دا اكەلەرىڭنىڭ اجالى «بۇگىن، ەرتەڭ» دەپ كۇن ساناتىپ وتىرعان جوق پا ەدى! ءانساردى سوتتاتقاننان نە مارقادام تاباسىڭدار! ايىبىن جۋسىن، ارىزدارىڭدى قايتارىپ الىڭدار! — دەپ جالىنىپ ءجۇرىپ الىپ قالدى.
— وي، اكەڭنىڭ اۋزىن!.. جەڭىل-جەلپى اۋرۋ، تىماۋ-سىماۋدى كورىپ جۇرە بەرمەي، اتى جامان دەرتتە نە اتاڭنىڭ باسى بار-ەي! قىلتاماقتى سەنى قويىپ، بۇكىل الەم جابىلىپ ەمىن تاپپاي جاتىر. ساعان نە جوق، انتۇرعان! قايتا بوكەيدىڭ بالالارى جۋاس ەكەن، مەن بولسام سۇيەگىڭدى تۇرمەدە شىرىتەر ەدىم، ەسى اۋىسقان نەمە!.. — دەپ ماكەي قالپە قۇرداسىن كوزگە شۇقىدى.
سول وقيعادان كەيىن ءانسارعا قاپيادا قونعان قاسيەت عايىپ بولدى. تاباقتاي سالدەسىن شەشىپ، تاسبيحىن تاستادى...
***
ەل ءتور جايلاۋعا بارعان ۋاقىت. ءبىر اي قاتتى جاڭبىر جاۋىپ، اياعى قارعا ۇلاستى. مال قىرىلىپ، مالشىلاردىڭ بەرەكەسى كەتتى. ايعا جۋىق جالعاسقان اپاتتان كەيىن كۇن اشىلىپ، جۇرت ەتەككە ءتۇسىپ تىرشىلىگىنە كىرىستى. ويىننان قولى بوسامايتىن بىزدەر دە ءبىر اي بويى ءبۇرىسىپ، ۇيدەن شىعا الماعانبىز. كۇن اشىلعان سوڭ توپ بالا اۋىل ءۇيدى كەزىپ، اسىر سالا باستادىق. ءبىر ۇيگە باس سۇققانىمىزدا توپ ادامدى اۋزىنا قاراتىپ ءانسار قالپە:
— بۇلت شاقىرىپ، جاڭبىر جاۋعىزاتىنىمدى بىلەسىڭدەر. جازدىڭ باسىندا كۇن قاتتى ىسىپ، ەلدىڭ مازاسى كەتكەن سوڭ جاڭبىر جاۋعىزاتىن دۇعامدى وقىدىم. قانشا وقىسام دا ءبىر تامشى تامبادى. سوسىن ۇلكەن امالعا جۇگىنۋگە تۋرا كەلدى. باياعىدا قاراعايدى قاق جارىپ، نايزاعاي تۇسكەندە جەردى قازىپ، جايدىڭ وعىن سۋىرىپ الىپ ەدىم. سونى بۇلاق سۋىنا ءسال عانا مالىپ قويىپ وقىپ ەدىم، كۇنىڭ الاي-دۇلەي بولدى دا كەتتى. «جارىقتىق ءبىراز كۇن جاۋسىن» دەدىم دە ۇيگە تارتتىم. قاڭسىعان جۇرتتىڭ قۋانىشىندا شەك جوق، ءبارى الاقايلاپ ءجۇر. بىرنەشە كۇننەن كەيىن شارۋالارىم بوپ، ەتەككە ءتۇسىپ كەتىپ ەدىم، ويناپ جۇرگەن بالالار ۇشى عانا سۋعا مالىنىپ تۇرعان جايدىڭ وعىن سۋعا باتىرىپ جىبەرىپتى. وي، اللا! سونى بۇلاقتان ءبىر اي ىزدەپ، ارەڭ تاپپادىم با! ەندى تابىلماعاندا كۇللى عالامدى سۋ الىپ كەتەر ەدى، — دەپ اڭگىمەنى جىبەرىپ، شايىن سوراپتاپ وتىر. «تابىلعانى جاقسى بولعان ەكەن» دەپ ءبىز دە بىر-بىرىمىزگە قاراپ، باس شۇلعىستىق.
— ماكەڭ كەلدى، ماكەڭ كەلدى. تورلەت، ماكە! — دەپ قورالانعان جۇرت قوزعالاقتاپ، ەسىكتەن كىرىپ كەلگەن ماكەيگە قوشامەت كورسەتە باستاعاندا ءانساردىڭ اڭگىمەسى وزگەردى. جوعالتقان مالىن ايتىپ، ءبىر اي بويى توپەلەپ جاۋعان جاڭبىردى سىبادى...
You Might Also Like
-
قازاقتا ءبىر جاقسى ءسوز بار «قۇدايدان ءۇمىتى بار» دەيتىن. ۇلتتىڭ ءبولمىس-بىتىمى، ەتيكالىق ولشەمدەرى، ادام دەگەن اتقا يە تىرلىك كەشۋدىڭ بۇكىل شارتتارى بۇل ءسوزدىڭ توڭىرەگىندە جاسالىپ جاتادى. ...
-
ومبى ۋەزىندەگى كوشەن قاراۋىل، شابار — شانشار اۋىلى ناعاشىم ەدى. حابارلاسۋعا ادرەسىن بىلمەيمىن. بىلەتىن قۇربىلارىمنىڭ ءبىرى جىگىتتىك قىلىپ جازىپ جىبەرسە، قانداي العىس ايتار ەدىم.
