اقپاراتتى شيفرلەۋ
سىنىپ: 6 «ب»
ساباقتىڭ تاقىرىبى: اقپاراتتى شيفرلەۋ
وسى ساباقتا قول جەتكىزىلەتىن وقۋ ماقساتتارى (وقۋ باعدارلاماسىنا سىلتەمە): 6. 2. 1. 1 - ماتىندىك اقپاراتتى كودتاۋ جانە دەكودتاۋ
ساباقتىڭ ماقساتى: ماتىندىك اقپاراتتىڭ كودتاۋ جانە دەكودتاۋدى ءبىلۋ، ءارتۇرلى شيفرلەۋدى قولدانۋ، ءوز بەتىنشە شيفر قۇراستىرۋ
باعالاۋ كريتەرييى:
- ماتىندىك اقپاراتتىڭ كودتاۋ جانە دەكودتاۋدى بىلەدى
- ءارتۇرلى شيفرلەۋدى قولدانا الادى
- ءوز بەتىنشە شيفر قۇراستىرادى
تىلدىك ماقساتتار پانگە ءتان لەكسيكا مەن تەرمينولوگيا:
كود، كودتاۋ، دەكودتاۋ، ءماتىن اقپاراتى، سەزاردىڭ شيفرى
وقىتۋدىڭ تىلدىك ماقساتى:
تىڭدالىم داعدىسى ماتىندىك اقپاراتتى كودتاۋ جانە دەكودتاۋ اقپاراتىن الۋ بارىسىندا؛
وقىلىم - جازىلىم داعدىسى شيفردى پايدالانىپ ءسوز قۇراستىرۋ بارىسىندا جانە توپپەن جۇمىس بارىسىندا قالىپتاسادى.
ايتىلىم داعدىسى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ بارىسىندا قالىپتاسادى
ديالوگ پەن جازۋ ءۇشىن پايدالى سوزدەر مەن تىركەستەر:
دەكودتاۋ اقپارات بولىپ تابىلادى،... ەگەر شيفرلاۋ ەرەجەسى بەلگىلى بولسا نەمەسە كودتاۋ كەستەسى بولسا،...
قۇندىلىقتارعا باۋلۋ«ماڭگىلىك ەل» جالپىۇلتتىق يدەياسىنىڭ «قوعامىمىزداعى ۇلتتىق بىرلىك، بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىم» قۇندىلىعىنا سايكەس شيفرلاۋدى پايدالانىپ حابارلاما جازۋ بارىسىندا بىلىمدەرىن شىعارماشىلىق تۇرعىدا قولدانا ءبىلۋ قابىلەتتىلىگىن، بەرىلگەن تاپسىرمالاردى ورىنداۋ بارىسىندا توپ اراسىندا قارىم - قاتىناس جاساعاندا ءبىر - ءبىرىنىڭ كوزقاراستارىنا قۇرمەتپەن قاراۋ داعدىسىن قالىپتاستىرۋ
ءپانارالىق بايلانىس: بەينەلەۋ ونەرى (سىزباسى، بەينەلەنۋى)، تاريح (شىعۋ تاريحى)، ماتەماتيكا (كود جازۋ)
الدىڭعى ءبىلىم6. 2. 1. 3 – اقپاراتتى بەرۋشى جانە قابىلداۋشى ارنالارىنا مىسال كەلتىرۋ
ساباق بارىسى
كەزەڭ ساباقتاعى جوسپارلانعان جاتتىعۋ تۇرلەرى
ساباقتىڭ باسى – 5 مين
ۇيىمداستىرۋ
وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ، تۇگەندەۋ، ساباققا نازارىن اۋدارۋ.
ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ «سۋرەتتەر سىرى» ءادىسى ارقىلى
وتكەن تاقىرىپ بويىنشا سۋرەتتەر بەرىلەدى.
قب «جارايسىڭ!»، «كەرەمەت!»
رەسۋرستار ستيكەر
ينتەربەلسەندى تاقتا
داعدى: وقۋشىلاردىڭ زەيىنىن ساباققا شوعىرلاندىرۋ، قىزىقتىرۋ، ءبىلىمدى شىعارماشىلىق تۇرعىدان قولدانۋ داعدىلارىن دامىتۋ ماقساتىندا كەلەسى تاپسىرما بەرىلەدى
قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ، ماسەلە قويۋ («ميعا شابۋىل» ءادىسى) سلايد
ساباقتىڭ تاقىرىبىن، وقىتۋ ماقساتىن حابارلاۋ
تاقىرىپ: اقپاراتتى شيفرلەۋ
ماقسات: ماتىندىك اقپاراتتى كودتاۋ جانە دەكودتاۋ تۇرلەرىمەن تانىسۋ (سىنىپقا جاڭا تاقىرىپ پەن ماقساتىن حابارلايمىن)
ۆيدەوروليك
شيفرلاۋ (كودتاۋ)- رۇقسات ەتىلگەن تۇلعالارعا قولجەتىمدى جانە رۇقسات ەتىلمەگەن ادامداردان قۇپيا ساقتالاتىن اقپاراتتى تۇرلەندىرۋدىڭ ءبىرى. شيفرلاۋ - كودتاۋ بولىپ تابىلادى، الايدا مۇندا اقپاراتتى جىبەرۋشى مەن قابىلداۋشىعا عانا بەلگىلى ءبىر قۇپيا ءادىس قولدانىلادى.
شيفردان شىعارۋ (دەكودتاۋ)- شيفرلانعان اقپاراتتى باستاپقى قالپىنا كەلتىرۋ، ياعني العاشقى ءماتىندى الۋ ءۇردىسى.
حابارلامانى جاسىرۋدىڭ كوپتەگەن تاسىلدەرى بار. مىسالى؛ الماستىرۋ، مورزە كودى، سەزار شيفرى.
الماستىرۋ. الماستىرۋ شيفرىندا الدىن الا بەلگىلى ەرەجەلەر مەن كىلتتەردى پايدالانا وتىرىپ، ارىپتەر ءبىر - بىرىمەن الماستىرىلادى. مىسالى، سوزدەر كەرى باعىتتا جازىلۋى مۇمكىن.
مورزە كودى (مورزە الىپپەسى). مورزە كودى نەگىزىندە كود ەمەس، شيفر بولىپ تابىلادى. الىپپەنىڭ ءاربىر ءارپى، 0 - دەن 9 - عا دەيىنگى ساندار، سونىمەن قاتار تىنىس بەلگىلەرى قىسقا جانە ۇزىن دىبىستىق سيگنالدارمەن الماستىرىلادى. بۇل سيگنالداردى ادەتتە «نۇكتە جانە سىزىقشا» دەپ اتايدى. باسقا شيفرلارمەن سالىستىرعاندا مورزە كودى حابارلامالاردى جاسىرۋ ءۇشىن قولدانىلمايدى.
سەزار شيفرىن العاش يۋليي سەزار قولدانعان، سوندىقتان بۇل شيفر سەزار اتىمەن بەلگىلى. سەزار شيفرى ءارتۇرلى شيفرلاردان تۇرادى. شيفرلار سانى قولدانىلاتىن ءالىپبيدىڭ قۇرامىنا كىرەتىن ارىپتەر سانىمەن سايكەس كەلەدى.
سەزار شيفرى - ەڭ جەڭىل جانە كەڭىنەن تاراعان شيفر ءادىسى. ونى سەزار كودى، سەزار جىلجىتۋى نەمەسە جىلجىتۋ شيفرى دەپ تە اتايدى.
شيفر ورنىنا قويۋدىڭ ءبىر ءتۇرى دەپ تە اتاۋعا بولادى. شيفردە ءاربىر تاڭبا اشىق ماتىندە ءالىپبي بويىنشا تۇراقتى كولەمدە وڭعا نەمەسە سولعا جىلجىتىلىپ وتىرادى. مىسالى، جىلجىتۋ سانى 3 بولاتىن شيفردە ا ءارىبى ۆ، ءا ءارىبى گ اۋىستىرىلادى.
شيفر ريم يمپەراتورى گاي يۋليي سەزار اتىمەن اتالعان. ول وسى شيفردى ءوزىنىڭ گەنەرالدارىمەن قولدانعان.
كريپتوگرافيا. قازىرگى ۋاقىتتا بەلگىلى ءبىر اقپارات ماتىنىمەن قۇپيالىلىعى قامتاماسىز ەتۋدىڭ كوپتەگەن تاسىلدەرى بار. وسى تاسىلدەردى زەرتتەيتىن عىلىم كريپتوگرافيا بولىپ تابىلادى.
كريپتوگرافيا - ارنايى كىلتتەردىڭ كومەگىمەن شيفرلانعان اقپاراتتى جەتكىزۋ جانە قابىلداۋ ادىستەرى مەن قاعيدالارى تۋرالى عىلىم.
كىلت - حابارلامالاردى شيفرلاۋ، شيفردان شىعارۋ كەزىندە كريپتوگرافيالىق الگوريتمدە قولدانىلاتىن قۇپيا اقپارات.
ەلەكتروندى قولتاڭبا - ەلەكتروندىق ساندىق قولتاڭبا قۇرالدارىمەن جاسالعان جانە ەلەكتروندى قۇجاتتىڭ دۇرىستىعىن ءارى مازمۇننىڭ وزگەرمەيتىندىگىن راستايتىن ەلەكتروندى ساندىق نىشاندار تەرىمى.
قۇجاتتى شيفرلاۋ - شيفرلاۋ ارنايى كىلتتەرىن قولدانۋ ارقىلى قۇجات ءماتىنىن وزگەرتۋ.
قىزىلوردا وبلىسى،
قازالى اۋدانى، ايتەكە بي كەنتى،
ە. بوزعۇلوۆ اتىنداعى №249 مەكتەپ – ليسەي
ينفورماتيكا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى ايتقالييەۆا باقىت يبايدۋللا قىزى
اقپاراتتاردى شيفرلەۋ جۇكتەۋ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: اقپاراتتى شيفرلەۋ
وسى ساباقتا قول جەتكىزىلەتىن وقۋ ماقساتتارى (وقۋ باعدارلاماسىنا سىلتەمە): 6. 2. 1. 1 - ماتىندىك اقپاراتتى كودتاۋ جانە دەكودتاۋ
ساباقتىڭ ماقساتى: ماتىندىك اقپاراتتىڭ كودتاۋ جانە دەكودتاۋدى ءبىلۋ، ءارتۇرلى شيفرلەۋدى قولدانۋ، ءوز بەتىنشە شيفر قۇراستىرۋ
باعالاۋ كريتەرييى:
- ماتىندىك اقپاراتتىڭ كودتاۋ جانە دەكودتاۋدى بىلەدى
- ءارتۇرلى شيفرلەۋدى قولدانا الادى
- ءوز بەتىنشە شيفر قۇراستىرادى
تىلدىك ماقساتتار پانگە ءتان لەكسيكا مەن تەرمينولوگيا:
كود، كودتاۋ، دەكودتاۋ، ءماتىن اقپاراتى، سەزاردىڭ شيفرى
وقىتۋدىڭ تىلدىك ماقساتى:
تىڭدالىم داعدىسى ماتىندىك اقپاراتتى كودتاۋ جانە دەكودتاۋ اقپاراتىن الۋ بارىسىندا؛
وقىلىم - جازىلىم داعدىسى شيفردى پايدالانىپ ءسوز قۇراستىرۋ بارىسىندا جانە توپپەن جۇمىس بارىسىندا قالىپتاسادى.
ايتىلىم داعدىسى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ بارىسىندا قالىپتاسادى
ديالوگ پەن جازۋ ءۇشىن پايدالى سوزدەر مەن تىركەستەر:
دەكودتاۋ اقپارات بولىپ تابىلادى،... ەگەر شيفرلاۋ ەرەجەسى بەلگىلى بولسا نەمەسە كودتاۋ كەستەسى بولسا،...
قۇندىلىقتارعا باۋلۋ«ماڭگىلىك ەل» جالپىۇلتتىق يدەياسىنىڭ «قوعامىمىزداعى ۇلتتىق بىرلىك، بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىم» قۇندىلىعىنا سايكەس شيفرلاۋدى پايدالانىپ حابارلاما جازۋ بارىسىندا بىلىمدەرىن شىعارماشىلىق تۇرعىدا قولدانا ءبىلۋ قابىلەتتىلىگىن، بەرىلگەن تاپسىرمالاردى ورىنداۋ بارىسىندا توپ اراسىندا قارىم - قاتىناس جاساعاندا ءبىر - ءبىرىنىڭ كوزقاراستارىنا قۇرمەتپەن قاراۋ داعدىسىن قالىپتاستىرۋ
ءپانارالىق بايلانىس: بەينەلەۋ ونەرى (سىزباسى، بەينەلەنۋى)، تاريح (شىعۋ تاريحى)، ماتەماتيكا (كود جازۋ)
الدىڭعى ءبىلىم6. 2. 1. 3 – اقپاراتتى بەرۋشى جانە قابىلداۋشى ارنالارىنا مىسال كەلتىرۋ
ساباق بارىسى
كەزەڭ ساباقتاعى جوسپارلانعان جاتتىعۋ تۇرلەرى
ساباقتىڭ باسى – 5 مين
ۇيىمداستىرۋ
وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ، تۇگەندەۋ، ساباققا نازارىن اۋدارۋ.
ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ «سۋرەتتەر سىرى» ءادىسى ارقىلى
وتكەن تاقىرىپ بويىنشا سۋرەتتەر بەرىلەدى.
قب «جارايسىڭ!»، «كەرەمەت!»
رەسۋرستار ستيكەر
ينتەربەلسەندى تاقتا
داعدى: وقۋشىلاردىڭ زەيىنىن ساباققا شوعىرلاندىرۋ، قىزىقتىرۋ، ءبىلىمدى شىعارماشىلىق تۇرعىدان قولدانۋ داعدىلارىن دامىتۋ ماقساتىندا كەلەسى تاپسىرما بەرىلەدى
قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ، ماسەلە قويۋ («ميعا شابۋىل» ءادىسى) سلايد
ساباقتىڭ تاقىرىبىن، وقىتۋ ماقساتىن حابارلاۋ
تاقىرىپ: اقپاراتتى شيفرلەۋ
ماقسات: ماتىندىك اقپاراتتى كودتاۋ جانە دەكودتاۋ تۇرلەرىمەن تانىسۋ (سىنىپقا جاڭا تاقىرىپ پەن ماقساتىن حابارلايمىن)
ۆيدەوروليك
شيفرلاۋ (كودتاۋ)- رۇقسات ەتىلگەن تۇلعالارعا قولجەتىمدى جانە رۇقسات ەتىلمەگەن ادامداردان قۇپيا ساقتالاتىن اقپاراتتى تۇرلەندىرۋدىڭ ءبىرى. شيفرلاۋ - كودتاۋ بولىپ تابىلادى، الايدا مۇندا اقپاراتتى جىبەرۋشى مەن قابىلداۋشىعا عانا بەلگىلى ءبىر قۇپيا ءادىس قولدانىلادى.
شيفردان شىعارۋ (دەكودتاۋ)- شيفرلانعان اقپاراتتى باستاپقى قالپىنا كەلتىرۋ، ياعني العاشقى ءماتىندى الۋ ءۇردىسى.
حابارلامانى جاسىرۋدىڭ كوپتەگەن تاسىلدەرى بار. مىسالى؛ الماستىرۋ، مورزە كودى، سەزار شيفرى.
الماستىرۋ. الماستىرۋ شيفرىندا الدىن الا بەلگىلى ەرەجەلەر مەن كىلتتەردى پايدالانا وتىرىپ، ارىپتەر ءبىر - بىرىمەن الماستىرىلادى. مىسالى، سوزدەر كەرى باعىتتا جازىلۋى مۇمكىن.
مورزە كودى (مورزە الىپپەسى). مورزە كودى نەگىزىندە كود ەمەس، شيفر بولىپ تابىلادى. الىپپەنىڭ ءاربىر ءارپى، 0 - دەن 9 - عا دەيىنگى ساندار، سونىمەن قاتار تىنىس بەلگىلەرى قىسقا جانە ۇزىن دىبىستىق سيگنالدارمەن الماستىرىلادى. بۇل سيگنالداردى ادەتتە «نۇكتە جانە سىزىقشا» دەپ اتايدى. باسقا شيفرلارمەن سالىستىرعاندا مورزە كودى حابارلامالاردى جاسىرۋ ءۇشىن قولدانىلمايدى.
سەزار شيفرىن العاش يۋليي سەزار قولدانعان، سوندىقتان بۇل شيفر سەزار اتىمەن بەلگىلى. سەزار شيفرى ءارتۇرلى شيفرلاردان تۇرادى. شيفرلار سانى قولدانىلاتىن ءالىپبيدىڭ قۇرامىنا كىرەتىن ارىپتەر سانىمەن سايكەس كەلەدى.
سەزار شيفرى - ەڭ جەڭىل جانە كەڭىنەن تاراعان شيفر ءادىسى. ونى سەزار كودى، سەزار جىلجىتۋى نەمەسە جىلجىتۋ شيفرى دەپ تە اتايدى.
شيفر ورنىنا قويۋدىڭ ءبىر ءتۇرى دەپ تە اتاۋعا بولادى. شيفردە ءاربىر تاڭبا اشىق ماتىندە ءالىپبي بويىنشا تۇراقتى كولەمدە وڭعا نەمەسە سولعا جىلجىتىلىپ وتىرادى. مىسالى، جىلجىتۋ سانى 3 بولاتىن شيفردە ا ءارىبى ۆ، ءا ءارىبى گ اۋىستىرىلادى.
شيفر ريم يمپەراتورى گاي يۋليي سەزار اتىمەن اتالعان. ول وسى شيفردى ءوزىنىڭ گەنەرالدارىمەن قولدانعان.
كريپتوگرافيا. قازىرگى ۋاقىتتا بەلگىلى ءبىر اقپارات ماتىنىمەن قۇپيالىلىعى قامتاماسىز ەتۋدىڭ كوپتەگەن تاسىلدەرى بار. وسى تاسىلدەردى زەرتتەيتىن عىلىم كريپتوگرافيا بولىپ تابىلادى.
كريپتوگرافيا - ارنايى كىلتتەردىڭ كومەگىمەن شيفرلانعان اقپاراتتى جەتكىزۋ جانە قابىلداۋ ادىستەرى مەن قاعيدالارى تۋرالى عىلىم.
كىلت - حابارلامالاردى شيفرلاۋ، شيفردان شىعارۋ كەزىندە كريپتوگرافيالىق الگوريتمدە قولدانىلاتىن قۇپيا اقپارات.
ەلەكتروندى قولتاڭبا - ەلەكتروندىق ساندىق قولتاڭبا قۇرالدارىمەن جاسالعان جانە ەلەكتروندى قۇجاتتىڭ دۇرىستىعىن ءارى مازمۇننىڭ وزگەرمەيتىندىگىن راستايتىن ەلەكتروندى ساندىق نىشاندار تەرىمى.
قۇجاتتى شيفرلاۋ - شيفرلاۋ ارنايى كىلتتەرىن قولدانۋ ارقىلى قۇجات ءماتىنىن وزگەرتۋ.
قىزىلوردا وبلىسى،
قازالى اۋدانى، ايتەكە بي كەنتى،
ە. بوزعۇلوۆ اتىنداعى №249 مەكتەپ – ليسەي
ينفورماتيكا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى ايتقالييەۆا باقىت يبايدۋللا قىزى
اقپاراتتاردى شيفرلەۋ جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
تاقىرىبى: ەلەكتروتەحنيكالىق ماتەريالدار. ەلەكتروقشاۋلاعىش جانە وتكىزگىش ماتەريالدارىمەن تانىسۋ.
